قوه مجریه یکی از قوای حاکم در جمهوری اسلامی ایران است که زیر نظر ولایت امر بر طبق قانون اساسی اعمال می گردد. رئیس این قوه پس از مقام رهبری عالیترین مقام رسمی کشور است و مسوولیت اجرای قانون اساسی و ریاست این قوه را- جز در مواردی که بطور مستقیم برهبری مربوط می شود. بر عهده دارد.
شرایط ریاست جمهوری:
از آنجا که ریاست جمهوری از موقعیت حساس و مهمی بر خوردار است قانون – شرایط سختی را برای احراز این مقام در نظر گرفته است این شرایط عبارتند از:
- از رجال سیاسی و مذهبی باشد.
- ایرانی الاصل باشد.
- تابع ایران باشد.
- دارای حسن سابقه و امانت و تقوا باشد.
- معتقد به مبانی جمهوری اسلامی باشد.
- معتقد به مذهب رسمی کشور باشد.
- مدیر و مدبر باشد.
مراحل و چگونگی انتخاب رئیس جمهور:
رئیس جمهور با رای مستقیم مردم و با اکثریت مطلق آرای شرکت کنندگان انتخاب می شود ولی هر گاه در دور نخست چنین اکثریتی بدست نیاورد روز جمعه بعد دوباره رای گرفته می شود. در دور دوم تنها دو نفر از نامزدها که در دور نخست آرای بیشتری داشته اند شرکت می کنند. چنانچه بعضی از نامزدها دارنده آرای بیشتر از شرکت در انتخابات منصرف شوند از میان بقیه دو نفر که در دور نخست بیش از دیگران رای داشته اند برای انتخاب مجدد معرفی می شوند.
مدت دوره ریاست جمهوری
دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران چهار سال است و از تاریخ تنفیذ اعتبار نامه بوسیله مقام رهبری آغاز می گردد. انتخاب مجدد رئیس جمهور بصورت متوالی تنها برای یک دوره بلا مانع است. اختتام دوره ریاست جمهوری یک شخص با پیدایش یکی از عوامل یا حالات زیر صورت می گیرد:
- فوت رئیس جمهور.
- پایان دوره چهار ساله.
- استعفا.
رئیس جمهور استعفای خود را به رهبر تقدیم می کند و تا زمانیکه اسعفای او پذیرفته نشده است به انجام وظایف خود ادامه می دهد.
- غیبت یا بیماری که بیش از دو ماه بطول انجامد.
- عزل. عزل رئیس جمهور فقط در اختیار رهبری است آن هم بدو شرط:
Ø در نظر گرفتن مصالح کشور.
Ø حکم دیوان عالی کشور به تخلف وی از وظایف قانونی – یا رای مجلس به عدم کفایت وی.
وظایف و اختیارات رئیس جمهور:
الف)) اجرای قانون اساسی: بمنظور پاسداری از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در اجرای اصل یکصد و سیزدهم قانون اساسی رئیس جمهور از طریق نظارت- کسب اطلاع- بازرسی- پیگری- بررسی و اقدامات لازم- مسوول اجرای قانون اساسی می باشد.
ب)) ریاست هیات وزیران: وزیران با رئیس جمهور است که بر کار وزیران نظارت دارد و با اتخاذ تدابیر لازم به هماهنگ ساختن تصمیم های وزیران و هیات دولت می پردازد و با همکاری وزیران- برانامه و خط مشی دولت را تعیین و قوانین را اجرا می کند.
ج)) امضای مصوبات مجلس یا نتیجه همه پرسی: رئیس جمهور موظف است مصوبات مجلس یا نتیجه همه پرسی را پس از طی مراحل قانونی و ابلاغ به وی – امضا کند و برای اجرا در اختیار مسوولان بگذارد. حداکثر مهلت از زمان ابلاغ تا امضا و دستور به اجرای آن پنج روز است.
د)) در خواست تعویق انتخابات مجلس: بمنظور اجرای اصل ۶۸ قانون اساسی در زمان جنگ و اشغال نظامی کشور چنانچه بر گزاری انتخابات در یک یا چند حوزه امکان پذیر نباشد رئیس جمهور موظف است درخواست توقف انتخابات در نقاط اشغال شده یا تمامی کشور را با ذکر مدت- کتبا به مجلس شورای اسلامی جهت اخذ تصمیم پیشنهاد کند.
ه))مسوولیت برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی: رئیس جمهور مسوولیت امور اداری و استخدامی کشور را مستقیما بر عهده دارد و می تواند اداره آنها را بعهده دیگری بگذارد. لازم بذکر است که این دو سازمان در حال حاضر ادغام شده و بعنوان سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور نام گرفته است.
و)) مسوولیت روابط خارجی: رئیس جمهور عالی ترین مقام رسمی نظام در خارج از کشور و روابط بین الملل است.
ز)) اعطای نشان دولتی: یکی از راههای تشویق و تقدیر از خدمات افراد اعطای نشان است که بطور معمول برای انجام امور فوق العاده و کارهای مهم اعطا می شود و برای اینکه اهمیت و ارزش بیشتری به آن داده شود اعطای آن به رئیس مملکت واگذار می شود.
ح)) عضویت در شورای موقت رهبری: در صورت فوت- کناره گیری یا عزل رهبر تا معرفی رهبر جدید.
ط)) ریاست شورای عالی امنیت ملی.
ی)) مسوولیت تشکیل شورای بازنگری قانون اساسی: در موارد ضرورت- مقام رهبری پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام- طی حکمی خطاب به رئیس جمهور موارد اصلاح یا تتمیم قانون اساسی را به شورای باز نگری قانون اساسی پیشنهاد می کند. این شورا بر اساس اصل ۱۷۷ قانون اساسی تشکیل می شود.
ک)) تعیین دو نماینده در شورای نظارت صدا و سیما.
معاونان و مشاوران رئیس جمهور: رئیس جمهور می تواند برای انجام وظایف قانونی خود معاونانی داشته باشد. معاون اول رئیس جمهور با موافقت وی اداره هیات وزیران و مسوولیت هماهنگی سایر معاونتها را بعهده خواهد داشت.
در موارد فقدان ریاست جمهوری- معاون اول وی با موافقت رهبری اختیارات و مسوولیتهای او را بر عهده می گیرد و در صورت نبودن معاون اول- مقام رهبری فرد دیگری را بجای او منصوب می کند. در این گونه موارد وزرا را نمی توان استیضاح کرد یا به آنان رای عدم اعتماد داد و نیز نمی توان برای تجدید نظر در قانون اساسی یا اکر همه پرسی اقدام نمود.
هیات وزیران: دومین نهاد در تشکیلات قوه مجریه هیات وزیران است که اجرای وظایف قوه مجریه را بر عهده دارد.
وزرا توسط رئیس جمهور تعیین و برای گرفتن رای اعتماد به مجلس معرفی می شوند. این معرفی باید پس از تشکیل هیات وزیران و پیش از هر اقدام دیگر انجام گیرد. میزان رای اعتماد اکثریت مطلق آرای حاضرین صاحب رای در مجلس خواهد بود و در رای اعتماد به سوابق – عملکرد و برنامه آینده هر یک از وزرا توجه خواهد شد.
مدت دوره وزارت: شروع بکار وزیران با معرفی رئیس جمهور و رای اعتماد مجلس است اما خاتمه کار آنان ممکن است بر اثر استعفا- عزل از طرف رئیس جمهور یا مجلس و یا پایان دوره ریاست جمهوری باشد.
عزل وزیر به چند صورت ممکن است:
۱- استیضاح نمایندگان ۲- عزل وزرا توسط رئیس جمهور ۳- پایان دوره ریاست جمهوری.
وظایف و مسوولیتهای وزیران:
الف) تنظیم لوایح و تصویب آیین نامه های لازم.
ب) مدیریت اداری و اجرایی وزارت خانه ها.
ج) تنظیم لایحه بودجه.
د) صلح دعاوی دولتی.
ه) استفاده از تجهیزات و افراد نیروهای مسلح جهت سازندگی.
و) پاسخگویی به مجلس.