بطور کلی احکامی که توسط دادگاه ها صادر می شوند به دو دسته ی احکام حضوری و احکام غیابی تقسیم می شوند. در واقع رسیدگی دادگاه ها به دو صورت حضوری و غیابی خواهد بود. اما اصل بر حضوری بودن رسیدگی هاست. در جایی که خوانده ی دعوی خود در جلسه ی دادگاه حضور نداشته باشد و شخصی را به عنوان وکیل یا نماینده به جای خود نفرستاده باشد، دادگاه اقدام به صدور حکم غیابی خواهد کرد.
تعریف حکم حضوری و حکم غیابی
در جایی که هر دو طرف دعوی یا نمایندگان و وکلای آن ها در جلسه ی رسیدگی حضور داشته باشند، حکم دادگاه بصورت، حکم حضوری خواهد بود.
اصل نیز بر حضوری بودن احکام دادگاهاست.
اما در جایی که خوانده ی دعوی یا وکیل یا نماینده ی او در جلسه ی رسیدگی حضور نداشته باشند، دادگاه اقدام به صدور حکم غیابی می کند. در واقع این شخص در اینجا هیچگونه دفاعی از خود نکرده است و در جلسه ی رسیدگی دادگاه نیز حضور ندارد. یا اینکه ابلاغ واقعی ای در خصوص جلسه ی رسیدگی نیز به به دست او نرسیده است.
استثنائات صدور حکم غیابی چیست؟
در چند مورد نمی توان بصورت غیابی حکم صادر نمود. در واقع این موضوعات استثنائات صدور احکام غیابی محسوب می شوند و رسیدگی به آن ها باید حتما با حضور شخص متهم اتفاق بیفتد:
- در جایی که موضوع دعوی موضوعی حق اللهی باشد. در اینجا رسیدگی غیابی جایز نیست.
- قاضی حضور شخص متهم را برای رسیدگی ضروری بداند و در صورت ابلاغ مجدد حاضر نشود، در اینجا حکم جلب او صادر می شود.
- دعاوی موضوع بند الف، ب، پ، ت موضوع ماده ۳۰۲ قانون مجازات اسلامی.
شرایط صدور حکم به صورت غیابی چیست؟
شرط اول: اگر خوانده ی دعوی یا وکیل و نماینده ی او در جلسات رسیدگی هیچ یک اصلا حضور نداشته باشند. در اینجا می توانیم نتیجه بگیریم که اگر به جای خوانده وکیل یا نماینده ی او حضور پیدا کند در اینجا حکم غیابی نخواهد بود.
شرط دوم: هیچ کدام از خوانده یا وکیل او اصلا لایحه دفاعیه ای تحویل نداده باشند و هیچگونه دفاع مکتوبی نداشته باشند.
شرط سوم: اگر ابلاغیه جلسه رسیدگی، اصلا به خوانده یا وکیل او ابلاغ واقعی نشده باشد. زیرا اگر ابلاغ واقعی شده باشد و خوانده آن را دریافت کرده باشد او در جریان رسیدگی پرونده بوده است و حکم او، حکم حضوری محسوب می شود.
بنابراین در صورت وجود سه شرط فوق بطور همزمان، در اینجا حکم دادگاه بصورت غیابی است. اما در جایی که هر کدام از شروط فوق وجود داشته باشد، در اینجا حکم حضوری محسوب می شود.
ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی:
حکم دادگاه حضوری است مگر اینکه خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و به طورکتبی نیز دفاع ننموده باشد و یا اخطاریه ابلاغ واقعی نشده باشد.
وجه تفاوت میان حکم حضوری و غیابی چیست؟
وجه تفاوت میان حکم حضوری و غیابی در آنجاست که:
اولا حضوری بودن احکام یک اصل است و در جایی که شک کنیم، احکام حضوری محسوب می شوند. در نتیجه غیابی بودن احکام یک استثناء است.
دوم اینکه در احکام غیابی امکان واخواهی برای خوانده ای که حکم در غیبت او، علیه او صادر شده است، وجود دارد. در حالیکه در مورد آراء حضوری امکان واخواهی برای خوانده ی دعوی وجود ندارد.