به طور کلی توقیف در لغت به معنای بازداشت کردن و از حرکت بازداشتن و اموال نیز، جمع مال بوده و در لغت به معنی دارایی است. به لحاظ حقوقی توقیف مال و دارایی به زمانی اطلاق می شود که حکمی به ضرر محکوم علیه صادر و بازداشت دارایی‌های او به حکم قانون صورت گیرد.
انواع توقیف مال و دارایی چیست؟
توقیف تأمینی
به اجرا درآوردن حکم صادره مستلزم شرایطی است. یکی از این شرایط صدور اجرائیه و ابلاغ آن به محکوم‌علیه است. بر طبق ماده ۳۴ قانون اجرای احکام مدنی، به محض اینکه اجرائیه به محکوم علیه ابلاغ شد، او موظف است ظرف ۱۰ روز، مفاد آن را اجرا کند.
با این حال احتمال دارد محکوم علیه در این مدت اموال خود را به دیگران انتقال دهد، آنها را مخفی کند، از بین ببرد یا به طور کلی، اقدامی انجام دهد که محکوم‌له نتواند به حق خود برسد.
بر همین اساس، تبصره یک ماده ۳۵ قانون اجرای احکام مدنی، مقرر کرده است که محکوم‌له می‌تواند حتی قبل از تمام شدن مهلت ۱۰ روزه محکوم‌علیه، اموال او را برای توقیف، معرفی کند که به این توقیف مال و دارایی ، توقیف تأمینی یا توقیف احتیاطی گفته می شود.
توقیف اجرایی
همان‌طور که به آن اشاره شد، محکوم علیه موظف است ظرف ۱۰ روز بعد از ابلاغ اجرائیه، آن را اجرا کند اما ممکن است که او در این مهلت، حکم را اجرا نکرده و به هیچ یک از وظایف جایگزین دیگر نیز عمل نکند.
در این صورت مطابق با ماده ۴۹ قانون اجرای احکام مدنی، محکوم‌له می‌تواند درخواست کند تا معادل محکوم‌به، از اموال محکوم علیه توقیف شود. در این صورت، بدون تأخیر، اقدام به توقیف اموال محکوم علیه خواهد شد که به این توقیف مال و دارایی ، توقیف اجرایی گفته می‌شود.
توقیف اموال چگونه صورت می گیرد؟
توقیف مال و دارایی بر اساس منقول یا غیرمنقول بودن مال بررسی میکند:
اموال منقول: اموالی هستند که می‌توان آنها را از محلی به محل دیگر منتقل کرد؛ بدون این که به خود مال یا محل استقرار آن، صدمه‌ای وارد شود، برای مثال اشیایی از قبیل کتاب و لباس از اموال منقول محسوب می‌شوند.
اموال غیرمنقول: اموالی هستند که نمی‌توان آنها را از محلی به محل دیگر منتقل کرد؛ به طوری که در خود مال یا محل استقرارش، صدمه‌ای به وجود نیاید. برای مثال، دیوار، ساختمان و زمین، مال غیرمنقول محسوب می‌شوند.
اموال منقول چگونه توقیف می شوند؟
به منظور توقیف مال و دارایی منقول، مأمور اجرا ابتدا شخص محکوم را از اقدام خود مطلع می کند. اما ممکن است، وی در محل حاضر نباشد یا حضور وی موجب تأخیر یا از بین رفتن مال شود.
در چنین شرایطی مأمور می تواند قبل از اطلاع محکوم علیه، اموال منقول او را توقیف کرده و به سرعت اقدام خود را به محکوم علیه اطلاع دهد.
اموال غیر منقول چگونه توقیف می شوند؟
اموال غیرمنقول، برخلاف اموال منقول قابل حمل و جابه جایی نیست. شخصی که حکم به نفع او صادر شده است ممکن است اموال غیرمنقول شخص محکوم را برای اجرای رای دادگاه معرفی کند.
در این صورت قسمت اجرای دادگاه آن مال غیرمنقول را توقیف کرده و مراتب را به اطلاع طرفین و اداره ثبت محل اعلام می کند.
شرایط توقیف مال و دارایی غیر منقول
- اگر ملک توقیف شده یه نام محکوم علیه باشد، اداره ثبت، مراتب را در دفتر ثبت املاک، قید می کند.
- اگر در جریان ثبت باشد، در دفتر املاک بازداشتی و پرونده ثبتی قید می کند و به قسمت اجرا اطلاع می دهد.
- اگر ملک به نام محکوم علیه نباشد، فوراً به قسمت اجرا اعلام می کند.
- اگر مال غیرمنقول سابقه ثبتی نداشته باشد، توقیف آن زمانی جایز است که شخص محکوم در آن تصرف مالکانه داشته یا به موجب حکم نهایی، مالک شناخته شده باشد.
کدام اموال غیرقابل توقیف هستند؟
به طور کلی در بحث توقیف مال و دارایی اموال زیر غیر قابل توقیف می باشند:
- لباس و اشیا و اسبابی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و خانواده او لازم است.
- آذوقه موجود به قدر احتیاج یک ماهه محکوم علیه و اشخاص واجب النفقه او.
- وسایل و ابزار کار ساده کسبه و پیشه وران و کشاورزان.
- اموال و اشیایی که به موجب قوانین مخصوص غیرقابل توقیف هستند مشاوره حقوقی (مانند وسایل اختصاص یافته برای کشاورزان)