اموال منقولی که برای استفاده در زندگی مشترک از سوی زن به منزل شوهر آورده می شود، جهیزیه می نامند. تکلیف قانونی و شرعی بر ضمه زن مبنی بر آوردن جهیزیه به منزل شوهر وجود ندارد. در واقع تهیه اسباب زندگی بر عهده شوهر است. اما در کشور ما بردن جهیزیه توسط دختر به منزل شوهر، امری شایع است. با این حال، مالکیت جهیزیه برده شده متعلق به زن است. از این رو در صورت تصمیم به جدایی زوجین از همدیگر، زوجه می تواند برای مطالبه جهیزیه ، درخواست دعوی استرداد جهیزیه کند.
جهیزیه اموالی است که هنگام ازدواج، خانواده دختر به وی هدیه می دهند تا با خود به خانه ی شوهر ببرد. از واژه جهیزیه در قانون مدنی تعریفی به میان نیامده است و اساساً تهیه وسایل زندگی بر طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی جزء نفقه و بر عهده شوهر است و زن در این مورد هیچ تکلیف شرعی و قانونی ندارد. با وجود این در تمام خانواده ها به صورت یک سنت الزام آور اجتماعی، مرسوم است که در حد توانایی، تمام یا بخشی از وسایل مورد نیاز زندگی آینده دختر توسط خانواده وی تأمین شود.
تأمین جهیزیه و انتقال آن به منزل شوهر خللی در مالکیت تام زوجه ایجاد نمی کند و زن در هر حالتی مالک جهیزیه است و شوهر در حکم امین بوده، تنها می تواند از وسایل مزبور منتفع شود. بنابراین زوجه در هر زمانی می تواند جهیزیه خود را مطالبه کرده و هر اقدام مالکانه ای را نسبت به اموال خویش انجام دهد، (به فروش رساند، هبه کند، تخریب یا مفقود نماید و…)، و یا استرداد و مطالبه جهیزیه را بخواهد.
چگونگی دعوی استرداد جهیزیه
دعوی استرداد جهیزیه همانند هر دعوی حقوقی دیگر نیاز به اثبات بردن و تحویل جهیزیه به منزل داماد و بقای آن از طرف مدعی دارد و باید به یکی از طرق ادله اثبات دعوا، وجود حق ثابت شود. معمولاً مشکل از آنجایی آغاز می شود که لیست جهیزیه موسوم به “سیاهه” وجود نداشته باشد زیرا در نزد بیشتر خانواده ها گرفتن رسید از زوج هنگام بردن جهیزیه بی اعتمادی به وی در اوایل ازدواج تلقی می شود . البته اگر زوجین به مشاوره قبل ازدواج رفته باشند مشاور ایشان را در این خصوص ارشاد خواهد نمود. در صورت وجود نداشتن سیاهه، فاکتور اجناس خریداری شده و همچنین شهادت شهود می تواند تا اندازه ای در کشف حقیقت و احقاق حق به زن کمک کند. در صورت حدوث اختلاف و یا حتى مواردى که زن و شوهر دچار اختلاف هم نباشند اگر زن بخواهد در جهیزیه خود دخل و تصرف نماید در صورت ممانعت مرد ابتدائاً موضوع را به صورت اظهار نامه به همسر خود اعلام مى نماید. در صورتى که زوج از خارج نمودن جهیزیه ممانعت نماید زن مى تواند به دادگاه مراجعه کند.
موضوع قابل ذکر این است که در دعوی استرداد جهیزیه ، امکان اینکه طرف مقابل دعوی بخواهد اموال را از بین برده و یا به آنها خسارت وارد نماید وجود دارد. بنابراین خواهان (زوجه) باید همراه با دادخواست استرداد جهیزیه مطابق ماده ۱۰۸ قانون آ.د.م تقاضای صدور قرار تأمین نیز بنماید. طبق ماده ۱۱۷ قانون فوق الذکر، چنانچه امکان تضییع و از بین رفتن اموال از طرف شوهر وجود داشته باشد، دادگاه بدون ابلاغ قرار را اجرا می کند. در مواردی که امکان جا به جایی و حیف و میل اموال از طرف زوج وجود دارد حکم ورود به منزلی که جهیزیه در آن قرار دارد نیز صادر می شود تا طرف مقابل نتواند از ورود مأموران به منزل جلوگیری نماید. با ارائه صورت جهیزیه به دادگاه با توجه به امضای زوج در ذیل آن، جای شک و شبهه‌ای باقی نمانده و مانع از درگیری و یا سردرگمی طرفین در دادگاه‌ها می‌گردد. در صورتی که لیست اموال موجود نباشد، زوجه که خواهان دعوی استرداد جهیزیه می‌باشد، لازم است دلایلی مبنی بر این که چه وسایلی را به منزل زوج برده است، به دادگاه ارائه نماید. از جمله این دلایل شهادت شهود است که مسلماً شهود به جزئیات وسایل اطلاع دقیق ندارند. دلایل و مدارکی که زوجه به دادگاه ارائه می‌نماید عبارت است از لیست اموال و استشهادی که توسط افرادی که جهیزیه و انتقال آن را به منزل شوهر مشاهده نموده و حاضرند در دادگاه ادای شهادت نمایند.
دادگاه صالح برای رسیدگی به خواسته‌ی استرداد جهیزیه، دادگاه خانواده می‌باشد و نحوه مطالبه آن با تنظیم دادخواست صورت می‌گیرد. به طور معمول و در عرف، هنگام تحویل جهیزیه صورتی از اموال مذکور تهیه و به امضای حاضرین بویژه شوهر می‌رسد که این امر در پیشبرد دعوی استرداد و مطالبه جهیزیه در دادگاه بسیار اهمیت می‌یابد.
جریان رسیدگی به دعوی استرداد جهیزیه
دادگاه جلسه‌ای را برای رسیدگی تعیین نموده و پس از شنیدن اظهارات طرفین، چنانچه ادعای زن مورد قبول شوهر واقع گردید شوهر را ملزم به استرداد این اموال می‌نماید. در غیر این صورت قرار استماع شهادت شهود صادر میشود که در وقت معین افرادی که ذیل استشهاد را امضا نموده‌اند به دادگاه مراجعه و مشاهدات خود را بیان می‌دارند. در صورتی که این اظهارات مقبول واقع شود حکم به استرداد جهیزیه صادر خواهد شد و چنانچه زوج از اجرای حکم دادگاه امتناع نماید، از طریق اجرای احکام دادگستری نسبت به مطالبه جهیزیه اقدام خواهد شد.
نکاتی در مورد دعوی استرداد جهیزیه
- دعوی استرداد جهیزیه گذشته از شرایط عمومی که از بدیهیات حقوقی می باشد (مانندفرم دادخواست، تعیین خواسته و تقویم آن و غیره در مواد ۴۸ تا ۵۳ قانون آیین دادرسی مدنی)، باید شرایط اختصاصی به شرح ذیل را نیز داشته باشد:
الف- تسلیم مال موضوع دعوا به زوج
ب- بقاء عین (جهیزیه)
ج- مالکیت خواهان (زوجه)
د- تصرف گیرنده (زوج). - گذشته از اثبات و یا عدم اثبات همه این شرایط، آن چیزی که از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد شرط بقاء عین جهیزیه دردعوی استرداد جهیزیه می باشد. در واقع برای اینکه زوجه در دعوای مطرح شده مواجه با قرار رد دعوی یا محکوم به بی حقی نشود، وی باید بقاء عین اموال را نزد زوج ثابت نماید، در اکثر موارد زوج با اقرار خود کار زوجه را ساده می نماید و در واقع ظاهر امر هم حکایت از این موضوع دارد که با توجه به مدت زمان زندگی مشترک و جنس کالاها می توان به اماراتی برای بقای عین جهیزیه دست پیدا کرد.
- موضوع دیگر این است که معنی استرداد وا خواستن، باز ستاندن، یا وا پس گرفتن است. و دادگاه یا مرجع رسیدگی کننده مکلف است در چهار چوب خواسته مطرح شده رسیدگی و صدور حکم نماید. در تمام مسائل مربوط به مسئولیت مدنی نخستین مسئولیت شخص، در مورد عین خارجی بازگرداندن آن عین می باشد و در صورت تلف عین است که مسئولیت وی تبدیل به دادن بدل اعم از مثل یا قیمت می شود.
- دعوی استرداد جهیزیه دعوای عینی می باشد و در هر جا که مسئولیت شخص شامل بازگرداندن یک عین خارجی می باشد باید استرداد آنرا درخواست نمود و تا زمانی که تلف نشده است قیمت آن، موضوع دعوا یا خواسته قرار نمی گیرد. تغییردعوی استرداد جهیزیه به دعوای مطالبه مبلغ، سبب تغییر نوع دعوی از استرداد به دعوای مطالبه است که در دعوای مطالبه زوجه باید ابتدا ارکان اختصاصی دعوای استرداد جهیزیه را ثابت نماید و پس از آن تلف را ثابت نماید و با رعایت شرایطی که گفته خواهد شد مطالبه قیمت نماید.
- زوجه در صورت محکومیت خوانده در دعوی مطالبه جهیزیه و اثبات تلف عین اموال در حین رسیدگی، می تواند در مرحله تجدیدنظر و یا زمان اجرای حکم وفق مواد ۳۶۲ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۳۹ قانون اجرای احکام مدنی، قیمت آنرا مطالبه یا دریافت کند. البته نه قیمت توافقی در حین عقد. بلکه قیمت زمان تلف اموال که زمان استقرار مسئولیت زوج می باشد باید پرداخت شود. همچنین چون استفاده از جهیزیه مستلزم استهلاک و کاهش قیمت آن است، بنابراین زوجه از بابت این کسر قیمت و کاهش ارزش چیزی نمی تواند مطالبه کند. مگر اینکه تلف یا فرسودگی جهیزیه به علت تقصیر زوج بعد از طلاق و یا پایان اذن صورت گرفته باشد.
- از نظر رویه قضایی جهیزیه ملک زن می باشد و ظاهر این است که زن اجازه استفاده از آنرا مجاناً به شوهر داده است و گرفتن رسید در این خصوص برای زن اثبات مالکیت می کند، ولی بقای آنرا نزد زوج ثابت نمی نماید، و زوجه می تواند تا زمانی که عین جهیزیه موجود می باشداسترداد جهیزیهرا بخواهد، و وقتی که عین جهیزیه تلف شد می تواند قیمت آنرا مطالبه نماید. ماده ۱۱۱۸ و مواد ۶۱۲ لغایت ۶۱۵ قانون مدنی در این خصوص مستند آراء قرار می گیرد و نزدیک به منظور می باشد.
ارکان دعوی استرداد جهیزیه
الف) آوردن اموال به عنوان جهیزیه از سوی زوجه در شروع زندگی مشترک.
ب) وجود یا بقای جهیزیه: در صورت عدم وجود عین جهیزیه، دادگاه برابر ماده ۲ قانون آ. د. م بدون ورود در ماهیت امر قرار عدم استماع دعوی صادر می کند.
ج) تصرف جهیزیه توسط زوج: در صورتی که جهیزیه در تصرف زوج نباشد به لحاظ عدم توجه دعوی، برابر بند ۴ ماده ۸۴ ق.آ.د.م قرار رد دعوی صادر میشود.
مراحل دادرسی برای مطالبه جهیزیه:
- دادگاه بعد از تشکیل اولین جلسه دادرسی در جهت احراز ارکان دعوی به بررسی دلائل، اعم از اسنادی که مؤید وجود اموال در منزل زوج به عنوان جهیزیه زوجه باشد یا اقرار زوج به وجود جهیزیه و بقا و تصرف آن، رسیدگی می نماید.
- در صورت صدور قرار تحقیق و معاینه محلی در وقت مقرر تعیین شده، با مهیا بودن وسیله اجرای قرار، عضو مجری تعیین و موضوع قرار به طرفین و عضو مجری تفهیم می گردد. پس از اجرای قرار و اعاده صورت جلسه آن، دادگاهمبادرت به انشای رأی می نماید.
تکلیف مطالبه جهیزیه پس از طلاق
برابر قانون زوج‌هایی که قصد طلاق و جدایی دارند باید برای رسیدگی به دادگاه مراجعه کنند. از جمله مواردی که دادگاه باید به آن رسیدگی نماید حل مساله جهیزیه است. در صورت صدور گواهی عدم امکان سازش، و اجرای صیغه طلاق به پرداخت حقوق شرعی زن از جمله استرداد جهیزیه او موکول میشود.
خانواده به عنوان مهم ترین و با قداست ترین نهاد اجتماعی در عرصه مناسب فردی و گروهی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی از حمایت برخوردار بوده و دارای حقوقی می باشد از این رو حل و فصل اختلافات در دادگاه خانواده ظرافت های خاص خود را دارد. موسسه حقوقی سروش نافع دادمان با داشتن وکلای مجرب و متعهد آماده ارایه کلیه خدمات وکالت و مشاوره در زمینه امور حقوقی خانواده می باشد.
نحوه دادخواست استرداد جهیزیه
- ارسال اظهارنامه رسمی استرداد جهیزیه توسط زوجه به زوج
- مشورت با وکیل، در صورت عدم توجه و بازپس ندادن جهیزیه از جانب زوج
- اعطای وکالت به وکیل خانواده
- ثبت نام در سیستم ثنا
- طرح دادخواست استرداد جهیزیه توسط زوجه از زوج(تنها اقلام باقی مانده از جهیزیه قابل استرداد هستند.)
- پیوست مدارک اثبات کننده جهیزیه از قبیل سیاهه یا فاکتور خرید به دادخواست
- طرح دادخواست تامین(جهت اطمینان زوجه از امنیت اقلام جهیزیه از بابت تضییع و تفریط)
- ابلاغ دادخواست تامین به زوج
- اجرای دادخواست تامین
روند رسیدگی دادگاه به پرونده استرداد جهیزیه
- تقدیم دادخواست با عنوان استرداد جهیزیه به مجتمع قضائی دادگاههای خانواده
- ثبت دادخواست و ضمائم آن در این مرجع
- فرستادن دادخواست و ضمائم به یکی از دادگاههای خانواده
- تقدیم پرونده استرداد جهیزیه توسط دفتر دار شعبه به قاضی دادگاه
- ملاحظه و احراز دادخواست و سایر محتویات پرونده توسط قاضی
- صدور دستور تعیین وقت جلسه رسیدگی توسط قاضی خطاب به دفتر خود
- تعیین وقت جلسه رسیدگی توسط دفتردار
- ابلاغ وقت تعیین شده به طرفین دعوا
- حضور خواهان و خوانده دعوا در جلسه رسیدگی
- صدور حکم استرداد
مراجع صالح رسیدگی
شورای حل اختلاف: اگر بهای جهیزیه کمتر از ۲۰ میلیون باشد.
دادگاه خانواده: اگر بهای جهیزیه بالای ۲۰ میلیون باشد.
موارد مهم و لازم به ذکر در دادخواست
- مشخصات خواهان(زوجه) اعم از نام و نام خانوادگی، نام پدر، محل سکونت، شغل
- مشخصات خوانده(زوج) از قبیل نام و نام خانوادگی، نام پدر، محل سکونت، شغل
- تعیین نوع خواسته و ارزش آن
- تعهدات قابل مطالبه زوجه از جانب زوج
- تعهدات قابل استناد در دعوی
- شرح ضمائم ضروری دادخواست از جمله برگه لیست جهیزیه، شهادت شهود
- امضا و اثر انگشت خواهان(زوجه)
- ضمائم دادخواست استرداد جهیزیه
- سند ازدواج یا کپی برابر با اصل آن
- شناسنامه و کارت ملی
- لیست جهیزیه
- اگر سیاهه موجود نباشد، شهادت شهود
- دو نسخه از شرح دادخواست
- پیوست اظهارنامه، در صورت عدم پاسخ و توجه زوج
- پیوست مدارک دادخواست دهنده و مشخصات وی، در صورت تنظیم دادخواست از جانب فردی غیر از شخص خود خواهان(وکیل یا قیم)
- هزینه و مدت زمان استرداد جهیزیه
هزینه بسته بندی و استرداد جهیزیه بر عهده زوجه است. طبق تعرفه دستگاه قضائی هزینه استرداد، حدود ۳ و نیم درصد از ارزش کل اقلام جهیزیه است. مدت زمان لازم جهت استرداد، از زمان اقدام تا دریافت آن ۱ ماه تا حداکثر ۳ ماه طول می کشد
جرائم مربوط به جهیزیه
محکوم کردن زوج به جرم نقصان یا اتلاف جهیزیه(خیانت در امانت)، امکان پذیر نیست. چون جرم خیانت در امانت مربوط به اموالی است که استرداد آنها حتمی باشد. اما جهیزیه به عنوان امانتی که قرار است روزی به زوجه بازگرداننده شود، به زوج سپرده نمی شود. بلکه آوردن جهیزیه از طرف زوجه مبنی بر همراهی و کمک وی در شروع زندگی مشترک به زوج است. مطمئنا زوج نیز از روی قصد و قرض منجر به نقصان یا اتلاف جهیزیه نخواهد شد. بنابراین اقدامات ناخواسته علیه سالم ماندن اقلام جهیزیه، جرم محسوب نمی شود. تنها زمانی که در اثر بروز اختلاف بین زوجین و داشتن قصد جدایی، زوجه، زوج را از استفاده ممنوع کند، هرگونه استفاده از آن اقلام با سوء نیت، استعمال محسوب شده و وارد آوردن خسارات به آنها خیانت در امانت محسوب می شود. در قانون برای فروش جهیزیه توسط شوهر، عنوان خاصی بیان نشده است. اقدام فوق ممکن است با مصادیق سرقت، فروش مال غیر، خیانت در امانت و … محاکمه شود
سخن پایانی
عدم پیگیری اخطاریه، منجر به رد دادخواست خواهان می‌گردد. اجرای دادخواست تامین بدین صورت خواهد بود که جهیزیه توسط قانون بازداشت می شود تا از جابجایی و اختفای آنها توسط زوج جلوگیری شود
گروه مشاورین و وکلای موسسه حقوقی سروش نافع دادمان بستری است که شما عزیزان می توانید از طریق آن سوالات خود را درباره شرایط اقدام برای دعوی استرداد جهیزیه و تکلیف جهیزیه پس از طلاق ثبت کنید و در کمترین زمان پاسخ مناسب خود را دریافت کنید:
مشاورین حقوقی و قضایی دادمان
گردآورنده : موسسه حقوقی سروش نافع دادمان