در طول سال های گذشته در برخی موارد مشاهده می شد که سن واقعی افراد با سن درج شده در شناسنامه آنها همخوانی نداشت و این موضوع به دلیل آن بود که یا والدین در گرفتن شناسنامه برای فرزندان خود تعلل می کردند و یا شناسنامه فرزندی که فوت شده بود را به فرزند تازه متولد اختصاص می دادند . همچنین امکان داشت که بنا به دلایل دیگری مثل سهل انگاری ماموران تنظیم سند و یا سایر موارد سن واقعی صاحب سند با سن اصلی وی مغایرت داشته باشد . در چنین مواردی، صاحب سند می تواند با مراجعه به مراجع ذی ربط در ادارات ثبت احوال از جمله کمیسیون تشخیص سن، اقدام به تغییر سن درج شده در شناسنامه از طریق راهکارهای قانونی کاهش سن نموده و آن را با سن اصلی خود مطابقت بدهد. به همین منظور، پرداختن به این سوال ضروری است که درخواست رسیدگی از کمیسیون تغییر سن تشکیل شده در ادارات ثبت احوال به چه صورت است؟ به عبارت دیگر برای تغییر سن چگونه می توان درخواست رسیدگی داد؟
کاهش سن یا افزایش سن
طبق قانون، تاریخ تولد هر کس باید اعلام و ثبت رسمی شود. شناسنامه، یک سند رسمی است که همراه با تولد نوزاد، توسط سازمان ثبت احوال کشور صادر می گردد، تاریخ تولد یکی از مشخصات هویتی مهم افراد است که در شناسنامه درج می شود. برای حفظ اعتبار اسناد سجلی، امکان تغییر تاریخ تولد، در این اسناد وجود ندارد.
اما ممکن است افرادی ادعا کنند که سن واقعی آنها در شناسنامه درج نشده است و باید تغییر کند. تغییر سن شناسنامه، یک اقدام استثنائی است که فقط در صورتی امکان پذیر است که مدعی، دلایل کافی و قابل قبولی برای اثبات ادعایش داشته باشد. برای مثال، اینکه بتواند ثابت کند، شناسنامه متعلق به برادر یا خواهر بزرگتر او است که قبل از به دنیا آمدن وی از دنیا رفته است.
به موجب قانون ثبت احوال، والدین مکلف هستند ولادت خود را به اداره ثبت احوال اعلام کنند. تا علاوه بر ثبت موالید، در سوابق ثبت احوال، اوراق هویتی (شناسنامه و کارت ملی) برای فرزند تازه تولد یافته صادر شود. وقتی فرزندی متولد می‌شود هر یک از والدین می‌توانند با ارائه گواهی بیمارستان یا پزشک معالج، اقدام به ثبت ولادت طفل در اسناد سجلی نمایند.
اگر فرزند در خارج از بیمارستان متولد شده باشد، موضوع باید توسط گواهان معتبر گواهی شود. ضمن اینکه اداره ثبت احوال در این خصوص و در زمانی که بین ازدواج و ولادت طفل فاصله ایجاد شده باشد اقدام به انجام تحقیقات محلی هم می‌کنند.
وقتی ولادت طفل در دفتر ثبت وقایع و سند سجلی ثبت می‌شود، امکان تغییر اطلاعات آن از جمله تاریخ تولد طفل وجود ندارد مگر اینکه با ارائه دلیل احراز و اثبات شود که در تنظیم سند سجلی و ثبت اطلاعات اشتباهاتی رخ داده است. در نتیجه در حالت عادی امکان کاهش سن وجود ندارد و طرح دعوا به خواسته کاهش سن با حکم بطلان دعوا مواجه خواهد شد.
امکان کم کردن و تغییر سن شناسنامه
به موجب ماده واحده ” قانون حفظ اعتبار اسناد سجلی و جلوگیری از تزلزل آنها ” که در سال ۱۳۶۷، به تصویبشورای نگهبان رسید، ” از تاریخ تصویب این قانون، تغییر تاریخ تولد اشخاص ممنوع است.” بنابراین، اصل بر آن است که امکان تغییر سن شناسنامه افراد، وجود ندارد.
اما برای برخی از افراد، در صورتی که بتوانند با ارائه دلایل کافی، تفاوت سنشناسنامهبا سن واقعی شان را ثابت کنند، کم کردن سن شناسنامه یا زیاد کردن آن ممکن است. به موجب تبصره این قانون، هر فرد، تنها یک مرتبه، در طول عمر خود می تواند اقدام به تغییر سن شناسنامه اش کند. تعیین مرجع صالح، برای تغییر سن شناسنامه، بستگی به این موضوع دارد که میزان تفاوت سن واقعی و سن شناسنامه، چه قدر است.
راهکارهای قانونی کاهش سن این است که مدعی کاهش سن به طریق قانونی و دادگاه پسندی اثبات نماید که:
۱- اداره ثبت احوال در تنظیم تاریخ تولد او در اسناد سجلی دچار اشتباه شده است.
۲- اثبات نماید که شناسنامه‌ای که او از آن استفاده می‌کند متعلق به شخص دیگری است و ولادت او اساسا به اداره ثبت احوال اعلام نشده است و شناسنامه‌ای برای وی صادر نشده است. در این صورت باید اقدام به طرح دعوا علیه اداره ثبت احوالِ محل صدور شناسنامه خود نماید و در دادخواست تقدیمی خود برای دستیابی به کاهش سنِ مندرج در شناسنامه، خواسته‌ها مناسب و قانونی را طرح نماید. و در این صورت اگر دادگاه احراز کند که شناسنامه‌ای که خواهان از آن استفاده می‌کند متعلق به وی نیست و برای خواهان شناسنامه‌ای صادر نشده است حکم بر صدور شناسنامه با تاریخ تولد درست صادر خواهد کرد.
انگیزه طرح دعوا با هدف کاهش سن
دعوای با هدف کاهش سن شناسنامه با انگیزه‌های گوناگون مثل فراهم آوردن امکان تحصیل، ازدواج، اشتغال و… طرح می‌شوند که هدف و انگیزه طرح چنین دعوایی تاثیری در موضوع ندارد.
دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای با هدف کاهش سن
رسیدگی به تمامی دعاوی مربوط به سند سجلی و شناسنامه در صلاحیت دادگاه محل اقامت خواهان است ولو اینکه محل صدور شناسنامه یا محل ولادت واقعی طفل شهری غیر از شهر محل سکونت او باشد.
خوانده دعوا
در دادخواست به خواسته صدور شناسنامه و یا ابطال شناسنامه، باید اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه‌ای که ابطال آن درخواست می‌شود، درج شود. ولو آن شهر محل اقامت خواهان نباشد.
مضرات ابطال شناسنامه
پذیرش هر دعوایی که منجر به ایجاد تغییر در اسناد سجلی شود، موجب تزلزل اعتبار اسناد سجلی شده و نیز می‌تواند در مواردی خاص مورد سوء استفاده اشخاص قرار گیرد.
چه کسی حق درخواست تغییر سن را دارد؟
در رابطه با نحوه کاهش سن در شناسنامه باید بگوییم مسلما فقط شخص صاحب شناسنامه می‌تواند اقدام به درخواست تغییر سن نماید. اینکه در قانون تاکید و تصریح شده است که “صاحب شناسنامه” می‌تواند درخواست تغییر سن کند به این معنا است که تا زمانی که صاحب شناسنامه به سن قانونی نرسیده باشد، ولی قهری او نمی‌تواند درخواست تغییر سن کند.
آیا تغییر سن کمتر از ۵ سال ممکن است؟
برخی از متن ماده واحده قانون حفظ اعتبار اسناد سجلی و جلوگیری از تزلزل آنها نتیجه‌گیری کردند که اگر صاحب شناسنامه مدعی اختلاف سن بیش از ۵ سال باشد، می‌تواند درخواست تغییر سن کند. اما اگر سن ادعایی او کمتر از ۵ سال با سن شناسنامه‌ای‌اش اختلاف داشته باشد، نمی‌توان اقدام به تغییر سن کند. اما این در حالی است که:
ماده واحده حفظ اعتبار اسناد سجلی موید این امضا است که اگر اختلاف سن مورد ادعا بیش از پنج سال باشد، رسیدگی به آن در صلاحیت کمسیون مربوطه است و این مانع از طرح دعوا برای کاهش سن کمتر از پنج سال در دادگاه نمی‌شود. حتی بعضی از قضات عقیده دارند دادگاه‌ها به اعتبار صلاحیت عام خود حتی می‌توانند اقدام به رسیدگی به درخواست‌های کاهش سن بیش از پنج سال هم بنمایند و حکم ملی واحده، این صلاحیت را از دادگاه‌ها سلب نمی‌کند.
معرفی کمیسیون تشخیص سن
بر اساس قانون ثبت احوال، مهلت قانونی ثبت ولادت به منظور گرفتن شناسنامه برای نوزادان ۱۵ روز است . گرفتن شناسنامه برای نوزادان الزامی است. اما در مواردی دیده می شد که والدین در مهلت قانونی برای گرفتن شناسنامه نوزاد اقدام نمی کردند و یا اینکه شناسنامه فرزند فوت شده را به فرزند تازه متولد اختصاص می دادند و به این ترتیب، محتمل بود که سن واقعی فرد با سن درج شده در شناسنامه وی مغایرت داشته باشد .
از آن جهت که سن درج شده در شناسنامه، نقش مهمی در برخورداری از حقوق اجتماعی از جمله استخدام رسمی در دستگاه های دولتی یا مواردی از این قبیل دارد، همواره هستند افرادی که می خواهند اقدام به تغییر سن خود نموده و سن واقعی شان در شناسنامه شان درج گردد. به منظور تغییر سن افراد، دو راهکار عمده حقوقی متصور است .
در صورتی که سن واقعی فرد با سن شناسنامه ای او کمتر از ۵ سال اختلاف داشته باشد، می تواند از طریق ارائه دادخواست به دادگاه حقوقی محل سکونت خود، اقدامات لازم برای تغییر سن شناسنامه را انجام دهد. در این صورت، دادگاه به موضوع رسیدگی و در صورت لزوم، فرد را برای تشخیص سن به پزشک قانونی ارجاع می دهد و اگر تفاوت سن را احراز نمود، رای بر تغییر سن صادر می کند که این رای توسط ادارات ثبت احوال اجرا و سن فرد در شناسنامه تغییر می یابد؛ چیزی شبیه صدور شناسنامه المثنی .
در روش دوم، فرد می تواند از طریق ثبت احوال اقدام به تغییر سن خود نماید که البته برای تغییر سن از طریق ثبت احوال، می بایست سن درج شده در شناسنامه، با سن واقعی فرد بیشتر از ۵ سال اختلاف داشته باشد. در چنین مواردی، ادارات ثبت احوال موضوع را به کمیسیون تشخیص سن مستقر در ادارات ثبت احوال ارجاع می شود و پس از رسیدگی و صدور رای توسط این کمیسیون، سن فرد قابل تغییر خواهد بود .
اعضای کمیسیون تغییر سن
اعضای کمیسیون تغییر سن عبارتند از:
- فرماندار یا بخش دار
- رئیس اداره ثبت احوال
- پزشک منتخب
- مدیر عامل سازمان بهداری استان
- رئیس شورای اسلامی شهر یا بخش محل صدور شناسنامه
- قاضی دادگستری
ریاست این کمیسیون با قاضی دادگستری است اما در قانون بیان نشده است که صدور رای چگونه خواهد بود و آیا صدور رای تنها توسط قاضی انجام می‌شود یا با اکثریت آراء؟ و در حالی که تعداد اعضا زوج است (شش نفر) در صورت تساوی آراء چه اقداماتی باید انجام پذیرد؟
بر اساس قانون حفظ اعتبار اسناد سجلی و جلوگیری از تزلزل آنها در سازمان ثبت احوال کمیسیونی تحت عنوان کمیسیون تشخیص سن ایجاد شده است که افرادی که سن شناسنامه آنها بیش از ۵ سال با سن واقعی شان مغایرت دارد می توانند درخواست رسیدگی از کمیسیون تشخیص سن داشته باشند و از طریق ثبت احوال اقدام به تغییر سن در شناسنامه نمایند
موارد صلاحیت کمیسیون تشخیص سن
۱- کمیسیون تشخیص سن و صلاحیت آن برای تغییر سن شناسنامه افراد مورد بررسی قرار گرفت. اما گاهی این سوال مطرح می شود که موارد صلاحیت کمیسیون تشخیص سن چیست و چه افرادی می توانند از این کمیسیون درخواست رسیدگی نمایند؟
۲- بر اساس ماده واحده قانون حفظ اعتبار اسناد سجلی و جلوگیری از تزلزل آنها، صلاحیت کمیسیون تشخیص سن توضیح داده شده است که به موجب آن، صاحب شناسنامه تنها یک بار در طول عمر و در صورتی که اختلاف سن واقعی با سن مندرج در اسناد سجلی بیش از ۵ سال باشد، می تواند سن خود را اصلاح نماید و سپس اقدام به تغییر شناسنامه و گرفتن سجل المثنی نماید .
۳- بنابراین، زمانی که اختلاف سنی واقعی فرد با سن شناسنامه وی کمتر از ۵ سال است، جزء موارد صلاحیت کمیسیون تشخیص سن محسوب نمی شود .
۴- همچنین در صورتی که فرد یک بار قبلا اقدام به تغییر سن خود از طریق ثبت احوال یا دادگاه نموده باشد، دیگر نمی تواند اقدام به تغییر سن نماید و این مورد نیز از صلاحیت کمیسیون خارج است؛ چرا که اصل بر اعتبار اسناد سجلی است و تغییر سن جز در موارد موجه امکانپذیر نمی باشد .
۵- گفتنی است که اگر کمیسیون تشخیص سن به موضوع رسیدگی نموده و رای صادر کرد، رای کمیسیون تشخیص سن قطعی است و دیگر رای کمیسیون قابل تجدید نظر خواهی نمی باشد. اما اگر از طریق دادگاه درخواست رسیدگی تغییر سن شده باشد و رای دادگاه مبنی بر عدم جواز تغییر سن باشد، می توان از آن تجدید نظر خواهی نمود .
تنها اشخاصی می توانند به کمیسیون تغییر سن درخواست رسیدگی بدهند که :
۱- به سن بلوغ رسیده و بیشتر از ۱۸ سال تمام داشته باشند؛ یا اینکه کمتر از ۱۸ سال تمام داشته باشند اما از دادگاه حکم رشد گرفته باشند. علاوه بر این، پدر یا جد پدری نیز با ارائه شناسنامه خود برای اشخاصی که کمتر از ۱۸ سال تمام دارند، می توانند از کمیسیون تشخیص سن درخواست رسیدگی نمایند. قیم و وصی نیز برای افراد تحت سرپرستی خود می تواند درخواست رسیدگی از کمیسیون تشخیص سن داشته باشد .
۲- نحوه درخواست رسیدگی از کمیسیون تشخیص سن برای تغییر سن فرد در شناسنامه به این شرح است که فرد ابتدا باید درخواست خود را در فرم مخصوص بنویسد و آن را به دبیرخانه کمیسیون تشخیص سن ارائه نماید. لذا از آن جهت که اصولا تغییر سن در شناسنامه جز در موارد قانونی ممنوع است، ضمن ارائه درخواست رسیدگی از کمیسیون تغییر سن، فرد می بایست کلیه اسناد و مدارکی را که احراز کننده مغایرت سن شناسنامه با سن اصلی است را ضمیمه درخواست خود نماید .
۳- به عنوان مثال، نظریه پزشک مبنی بر مغایرت سن، استشهادیه محلی یا شهود، گواهی تولد، سایر مدارکی که نشان دهنده سن اصلی است را باید ضمیمه درخواست رسیدگی کرد. همچنین، در شرح خواسته تغییر سن شناسنامه می بایست به دلایل محکمه پسند اشاره نمود ؛ از جمله کوتاهی والدین ، جعل گواهی تولد ، غفلت مامور ثبت احوال برای درج صحیح سن و مسائلی از این قبیل .
۴- پس از اینکه کمیسیون درخواست تغییر سن را مورد بررسی قرار داد ، از فرد درخواست کننده می خواهد که در مهلت تعیین شده در کمیسیون تشخیص سن حاضر شود و اگر فرد در جلسه کمیسیون تشخیص سن حاضر نشده و کمیسیون نتواند طبق مفاد پرونده رای صادر کند، درخواست خواهان رد می شود. البته کمیسیون تشخیص سن می تواند فرد را به منظور احراز سن واقعی وی به پزشکی قانونی جهت معاینات پزشک ارجاع نماید .
۵- پس از اینکه کمیسیون تشخیص سن رای صادر کند و رای مبنی بر تغییر سن شناسنامه فرد باشد، این رای از طریق ارائه درخواست کتبی متقاضی، در اسناد سجلی وی از جمله شناسنامه اعمال می شود و اگر رای مبنی بر تغییر سن صادر نشود، این رای قطعی بوده و قابل اعتراض نخواهد بود. لازم به ذکر است که درخواست رسیدگی از کمیسیون منوط به پرداخت هزینه رسیدگی برابر تعرفه جاری این خدمت در سازمان ثبت احوال است .