مالکیت فکری، به ابداعات و دستاوردهای ذهنی اشاره دارد. اختراعات، آثار ادبی و هنری، نمادها، نام و تصاویر مورد استفاده در تجارت و به‌طور خلاصه، تمامی دارایی‌های نامشهودی که با استفاده از قدرت فکر و ذهن انسان پدید آمده است را میتوان در قالب دارایی‌های فکری تعریف نمود.
بنا به تقسیم بندی سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO)، مالکیت فکری به دو دسته اصلی تقسیم بندی می شود:
♦ مالکیت صنعتی، شامل پتنت‌ها، نشان‌ها و علائم تجاری، طراحی‌های صنعتی و نشانه‌های جغرافیایی؛
♦ کپی‌رایت، شامل آثار ادبی (مانند رمان، شعر و نمایشنامه)، فیلم، موسیقی، آثار هنری (مانند نقشه‌ها، نقاشی‌ها، عکس‌ها و مجسمه‌ها) و همچنین طراحی‌های معماری. (حقوق مرتبط با کپی‌رایت که اصطلاحاً «Related Rights» نامیده میشود، شامل حق اجرای هنرمندان بابت عملکردشان در اجرای آثار فوق، حق پخش در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و مواردی از این قبیل می‌باشد.)
چگونه میتوان به منافع و مزایای مالکیت فکری دست یافت، از آنها محافظت نمود و حتی آنها را به دیگران انتقال داد؟
مفهوم حقوق مالکیت فکری یا «Intellectual Property Rights-IPR»، به کمک ما می‌آید.
حقوق مالکیت فکری، مشابه با هر حق مالکیت دیگری، به صاحبانش، اعم از مخترع یا صاحب‌امتیاز یک پتنت، مالک یک نشان تجاری، نویسنده یا شاعر یک اثر ادبی و یا مالک یک طرح صنعتی متمایز، کمک می‌کند تا از نتایج و منافع کار خود و سرمایه‌گذاری‌های انجام گرفته در راستای خلق و توسعه آن، بهره‌مند شده و مانع از سوءاستفاده‌های احتمالی دیگران شوند. گفتنی است که این موارد، در ماده ۲۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز، مبنی بر حق استفاده و محافظت از منافع مادی و معنوی تولیدات علمی، ادبی و هنری، به رسمیت شناخته شده است.
اهمیت ترویج و اشاعه مالکیت فکری چیست؟
ادامه حیات کسب‌وکارها، منوط به دارایی‌های فکری و حفاظت از آنها بوده و در نتیجه، رفاه و پیشرفت بشریت نیز، به شکل غیرقابل انکاری، وابسته به حقوق مالکیت فکری است.
صاحب‌نظران و متخصصین حوزه مالکیت فکری، برای اهمیت ترویج و اشاعه این مهم، چند دلیل کلیدی را ذکر میکنند:
- پیشرفت جوامع و رفاه عمومی، منوط به توانمندی و قابلیت خلق و توسعه ابداعات فناورانه و آثار فرهنگی است که ارتباط مستقیمی با مالکیت فکری دارد.
- حمایت و حفاظت قانونی از آثار و ابداعات جدید، موجب افزایش سرمایه‌گذاری‌ها با هدف نوآوری بیشتر میشود.
- ارتقاء و حمایت از مالکیت فکری، موجب رشد اقتصادی، ایجاد شغل، شکل‌گیری صنایع جدید و افزایش کیفیت زندگی می گردد.
مصادیق مالکیت فکری و معنوی چیست؟
- حق ثبت اختراع
- اسرار تجاری
- علائم تجاری
- طرح های صنعتی
- نشان های جغرافیایی
حق ثبت اختراع:
حق ثبت اختراعات که برای نوآوری های جدید و مفید اعطا می شود و به اشخاص این حق را می دهد که از ساخت ، استفاده یا فروش اختراع دیگران جلوگیری کنند. ثبت اختراع برای اشخاص حق انحصاری در کالا و محصول تولید شده به وجود می آورد و هر نوع نقض آن از سوی صاحب حق اختراع قابل پیگیری است. اعتبار گواهینامه ی اختراع پس از ۲۰ سال از تاریخ تسلیم اظهارنامهی اختراع منقضی میشود.
علائم تجاری:
مدت اعتبار ثبت علامت تجاری، ده سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن است و این مدت با درخواست مالک آن برای دورههای متوالی ده ساله با پرداخت هزینه مقرر، قابل تمدید است. هر ذینفعی از این امکان برخوردار است که حداکثر تا سی روز از تاریخ انتشار آگهی، درصورتی که مدعی شباهت زیاد علامت تجاری با علامتی دیگر و یا عدم رعایت الزامات قانونی از سوی متقاضی ثبت باشد، اعتراض خود را به اداره مالکیت صنعتی تسلیم نماید.
طرح های صنعتی:
طرح صنعتی را هنگامی میتوان ثبت کرد که طرح ارائه شده، جدید و یا اصیل باشد. مدت اعتبار طرح صنعتی، از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن پنج سال است. این مدت را میتوان برای دو دوره ۵ ساله متوالی دیگر پس از پرداخت هزینه مربوط تمدید نمود.
نکته: در بحث مالکیت فکری ایده ها تا قبل از اجرا و تبدیل شدن به یک کالا یا خدمت از پوشش حمایتی ویژه ای برخوردار نیستند.
موافقت نامه های محرمانه بودن ، برای مخترعین در مراحل اولیه برای محافظت از ایده خود کاملاً ضروری است ، اما مسئله این است که آنها فقط درمورد کسانی که تعهد رازداری را پذیرفته اند محافظت می کنند. اگر و اگر تعهد محرمانه بودن شکسته شود ، شما فقط ادعای نقض قرارداد دارید (یعنی نقض توافق نامه محرمانه بودن) ، اما راز تجاری اختراع شما دیگر یک راز نخواهد بود. پس باید ایده را عملی کرد و از طریق مالکیت فکری از ان محافظت نمود.
جرائم نقض حق مالکیت فکری چگونه رسیدگی میشود؟
دادگاههای تهران، به دعاوی جرائم حوزه مالکیت فکری رسیدگی میکنند و براساس تشخیص قوه قضائیه و براساس صلاحیت های حرفه ای، شعبی از دادگاه عمومی به موضوع رسیدگی به ادعاها و جرائم این حوزه اختصاص داده شده است. اگر دعوایی در خصوص جرائم حوزه مالکیت فکری در دادگاههای دیگر مطرح شود قضات با صدور قرار امتناع از رسیدگی به شاکی اعلام میکنند که شکایت خود را در شعب ویژه اقامه و پیگیری کنند.
برای محافظت از دارایی های معنوی چه اقداماتی می توان انجام داد؟
- دارایی معنوی خود را شناسایی کنید و نتیجه بگیرید که در کدام دسته از دارایی های معنوی قرار میگیرد. با این اقدام میتوانید قوانین و مقررات حاکم بر آن را بشناسید. استفاده از خدمات مشاوران حقوقی و وکلا آشنا به مسائل حقوق مالکیت فکری میتواند کار را برای شما ساده کند؛
- مالکیت خود را بر دارایی معنوی به اثبات برسانید و آن را در کشور محل تجارت و کسب و کار خود و هرجایی که قوانین به شما اجازه میدهد به ثبت برسانید؛
- اصولاً اگر کشور متبوع شما یا کسب و کارتان با کشورهای دیگر موافقت نامه های تجاری داشته باشد حمایت از این حقوق به عنوان بخشی از ان موافقت نامه ها گنجانده شده است با این وجود از مشاور حقوقی و وکیل خود بخواهید تا اطلاعات کامل را در این خصوص برای شما کسب و در اختیارتان قرار دهد.
به مواعدی که در قانون برای هر یک از حقوق مالکیت معنوی تان به رسمیت شناخته است توجه کافی داشته باشید و آنها را از دست ندهید.