پزشکی قانونی در دو دسته کلی در فرآیندهای مربوط به رسیدگی قضایی نظریه های خود را اعلام می‌دارد، دسته اول معایناتی است که زیر نظر پزشکی قانونی جهت تشخیص کیفیت و میزان صدمات بدنی وارده (اعم از جراحت یا ضربه) یا جهت تشکیل پرونده شخصیت افراد (مثل معاینات روانی یا معاینه بکارت) انجام می شود و تشخیص این معاینات بالینی حسب درخواست به مراجع قضایی ارسال می شود. دسته دوم، نظریات تخصصی پزشکی است که توسط پزشکی قانونی جهت تعیین قصور صورت گرفته و تشخیص مقصر تنظیم می شود (مثلا در حوادث محیط کار یا در تعیین قصور و تقصیر پزشک و کادرهای درمانی).
اعتراض به نظر پزشکی قانونی
هر دو نوع نظریات پزشکی قانونی به مثابه نظریه کارشناس رسمی دادگستری قابل اعتراض توسط اصحاب دعوا می باشد، اما همچون نظریات کارشناسان رسمی دادگستری ترتیب اثر دادن به این اعتراضات بسته به تشخیص شعبه رسیدگی کننده به پرونده می باشد.
قاضی یا بازپرس رسیدگی کننده می تواند پس از دریافت لایحه اعتراض به نظریه پزشکی قانونی یا گزارش پزشکی قانونی، از پزشکی قانونی درخواست نظریه تکمیلی و ارائه مستندات نماید، یا می تواند بازنگری در آن را از کمیسیون پزشکی قانونی استان درخواست نماید.
اگر اعتراض در مهلت مناسب یعنی ظرف یک هفته از تاریخ ابلاغ نظریه پزشکی قانونی صورت پذیرفته باشد، با اخذ تعرفه های مربوطه با ارجاع امر به کمیسیون های پزشکی موافقت می نمایند.
نکته: محل ثبت لایحه اعتراض به نظریه پزشکی قانونی در دادسرا دفتر بازپرس و در دادگاه های عمومی حقوقی دفتر دادگاه می باشد.
مراحل کمیسیون پزشکی قانونی
در صورت اعتراض اصحاب دعوی به نظریه نخستین پزشک قانونی و موافقت قاضی یا بازپرس با استعلام مجدد از پزشکی قانونی، پرونده به اداره کل امور کمیسیون های پزشکی قانونی ارجاع می شود. پیش از تشکیل پرونده در دفتر کمیسیون رسیدگی کننده به موضوع؛ هزینه های تشکیل کمیسیون می بایست مطابق تعرفه به حساب درآمدهای عمومی کشور واریز شود.
پس از واریز وجه؛ پرونده در دفتر کمیسیون تخصصی مرتبط با پرونده تشکیل می شود. پس از تشکیل پرونده و پیش از برگزاری جلسه کمیسیون، کارشناس مسئول پرونده که طبق قانون تعیین شده است، موظف به گردآوری مدارک و مستندات مرتبط با موضوع و همچنین اخذ توضیحات از افراد مرتبط با موضوع می باشد.
کارشناس مسئول پرونده با هماهنگی کارشناس مسئول کمیسیون، تاریخ و زمان برگزاری جلسه را تعیین می شود و به اعضای کمیسیون و همچنین طرفین پرونده اطلاع داده خواهد شد. نصاب برگزاری جلسه حضور سه تن از اعضای آن می باشد و همچنین مسئولیت اداره جلسه و تنظیم صورتجلسه با متخصص پزشکی قانونی حاضر در جلسه خواهد بود.
طبق قانون تعداد اعضای کمیسیون حاضر در جلسه می بایست فرد باشد. پس از تشکیل جلسه، اعضا ضمن بحث و بررسی نظر خود را به صورت خلاصه در صورت جلسه درج می کنند و نهایتا با رای دو سوم اعضای حاضر در جلسه صورت جلسه تنظیم و نظر کمیسیون به صورت مستدل و روشن اعلام می شود، پس از امضای صورتجلسه توسط تمام اعضای جلسه، صورت جلسه به امضای معاون پزشکی و بالینی یا مدیرکل اداره کمیسیون ها یا رئیس مرکز کمیسیون ها در استان خواهد رسید و به مراجع قضایی استعلام کننده در اسرع وقت ارسال خواهد شد.
هزینه و مهلت اعتراض به پزشکی قانونی
هزینه تشکیل جلسات در هر نوبت به عهده کسی است که به گزارش یا صورتجلسه معترض می باشد که با دستور قاضی یا بازپرس رسیدگی کننده برای پرداخت آن اقدام می نماید. میزان این هزینه بسته به نوع موضوع و کمسیون تخصصی آن متفاوت خواهد بود و طبق آیین نامه ابلاغی رئیس قوه قضاییه این هزینه تعیین می شود.
اگر کارشناس قانونی نتواند پس از کالبدشکافی علت فوق را تشخیص دهد و به تشخیص مدیرکل نیاز به برگزاری کمیسیون برای تشخیص علت آن باشد؛ اخذ تعرفه مذکور منتفی می شود.
نکته: یک هفته پس از ارائه رای توسط کمیسیون امکان اعتراض به نظریه توسط وکیل پزشکی قانونی وجود دارد.