کودک آزاری عبارت است از آسیب و هرگونه صدمه و اذیت و آزار و شکنجه جسمی یا تهدید سلامت جسم و روان و یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک و ممانعت از تحصیل آنان به دست والدین یا افراد دیگر که نسبت به او مسئول هستند. به عبارت دیگر هرگونه رفتار یا نارسایی از طرف والدین یا هر کسی که سرپرستی کودک را به عهده دارد که منجر به مرگ کودک، صدمات و آسیب های روحی، آزارهای جنسی و یا استثمار کودک شود، کودک آزاری تلقی می شود. اگرچه آزار کودک می‌تواند در محیط خانه یا خارج از آن اتفاق افتد اما اکثر مطالعات نشان می‌دهد حدود۷۰ درصد آزار دادن کودکان در محیط خانواده صورت می‌گیرد.
ماده دوم قانون حمایت از کودکان و نوجوانان(مصوب ۱۳۸۱) در تعریف گونه ای از کودک آزاری می گوید:
هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد، ممنوع است.
انواع کودک آزاری
آزار دادن کودکان به چند دسته کودک آزاری جنسی، عاطفی، جسمی، ناشی از ترک فعل، ناشی از بهره گیری خلاف و….. تقسیم می‌شود .
کودک آزاری روانی
از مصادیق تصریح شده کودک آزاری روانی، توهین و قذف کودک است که در ماده ۱۴۷ قانون مجازات اسلامی و عموم ماده ۱۴۵ و ۶۰۸، مجازات آن تا ۷۴ ضربه شلاق قرار داده شده است.
البته مصادیق مهم دیگری دارد که از آن جمله می توان به عدم تحویل کودک به سرپرست قانونی (ماده ۶۳۲)، رهاکردن کودک (ماده ۶۳۳)، ربودن نوزاد (ماده ۶۳۱)، مزاحمت و تعرض در اماکن عمومی (۶۱۹). البته مواردی نیز وجود دارد که چنان چه بزهدیده کودک باشد، مجازات مجرم تشدید خواهد شد، مانند جرم آدم ربایی.
کودک آزاری ناشی از ترک فعل
در این موارد برگیرنده ترک فعل هایی است که منجر به مخاطره افتادن سلامت جسمانی و روانی کودک می گردد، که در برخی قوانین به صراحت بدان اشاره و جرم تلقی شده است،
از جمله ماده ۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، نادیده گرفتن عمدی سلامت، بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل کودکان و نوجوانان را ممنوع دانسته و مستحق مجازات می داند. از دیگر مصادیق این نوع از کودک آزاری ترک انفاق کودک تحت تکفل در صورت استطاعت مالی است.
کودک آزاری ناشی از بهره گیری خلاف
در این نوع آزار کودکان، گرچه ممکن است، اعمال انجام شده سلامت کودک را به مخاطره نیاندازند، ولی به هر حال سوء استفاده از کودک بوده، برخلاف مصلحت او است و چنین اعمالی نیز از سوی قانون گذار جرم تلقی شده و مجازات در پی دارد.
ماده ۳ این قانون در تشریح چنین اعمالی می گوید :
هر گونه خرید، فروش، بهره کشی و به کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف، از قبیل قاچاق، ممنوع و مرتکب، حسب مورد علاوه بر جبران خسارت وارده به شش ماه تا یک سال زندان و یا به جزای نقدی از ده میلیون ریال تا بیست میلیون ریال محکوم خواهد شد.
کودک آزاری جنسی
یکی دیگر از انواع آزار دادن کودکان، کودک ازاری جنسی است که بسیاری از مصادیق آن در قانون مجازات اسلامی ذکر شده است. مانند لواط، زنا، تقبیل، قوادی، سوء استفاده جنسی؛ نظیر تهیه تصویر مستهجن از کودکان تشویق و راهنمایی به فحشا، فریب کودک دختر و ازدواج با او. در ضمن برخی از جرایم دیگر از قبیل هرزه گری کودکان، تشویق کودکان به هرزه گری و فحشا و جرایمی از این قبیل نیز به زودی تحت لایحه مجازات جرایم رایانه ای در مواد ۱۳ و ۱۴ جرم شناخته خواهد شد.
دادستان می‌تواند با اثبات عدم صلاحیت ولی کودک به دلیل کودک آزاری، سرپرست صالحی برای کودک قرار دهد.
از سوی دیگر، به استناد ماده ۵ قانون حمایت از کودک:
آزار کودکان از جرائم عمومی بوده و نیاز به شاکی خصوصی ندارد.
بدین سبب دادستان می‌تواند تقاضای مجازات کودک آزار؛ اعم از والدین و غیر ایشان را بنماید.
در جهت کشف بهتر جرم کودک آزاری، ماده۶ قانون حمایت از کودک مقرر می دارد:
کلیه افراد، موسسات و مراکزی که به نحوی مسؤلیت نگهداری و سرپرستی کودکان را برعهده دارند، مکلف اند به محض مشاهده موارد کودک آزاری، مراتب را جهت پیگرد قانونی مرتکب و اتخاذ تصمیم مقتضی به مقامات صالح قضایی اعلام نمایند،که تخلف از این تکلیف موجب حبس تا شش ماه یا جزای نقدی تا پنج میلیون ریال خواهد بود.
البته خوب بود که قانون گذار، درمانگاه ها و مراکز درمانی را نیز ملزم به گزارش آزار کودکان نماید، چرا که یکی از مکان های مراجعه آسیب دیدگان از کودک آزاری، درمانگاه ها و مراکز درمانی است.
علل آزار کودکان
آزار دادن کودکان می تواند دلایل مختلفی داشته باشد علل خانوادگی، اقتصادی، روانی، فرهنگی و….
کودکان ممکن است به دلایل اختلافات خانوادگی بین والدینشان در معرض خشوت های این دو قرار بگیرند. و در واقع والدین خشونت های خود و یا عصبانیت از اوضاع اقتصادی و اجتماعی جامعه را بر سر فرزندان خود خالی کنند .
و یا فرزندانی که به دلیل اختلافات والدین حاصل جدایی آنان می باشند و در نتیجه بدون سرپرست یا پدر و مادر زدگی می کنند یا ممکن است مسکن و ماوای مناسبی نداشته باشند لذا به راحتی در معرض آزار و آسیب های دیگران قرار می گیرند .
مجازات کودک آزاری
طبق قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب سال ۱۳۸۱، کودک آزاری جرم عمومی محسوب شده و نیازی به شاکی خصوصی ندارد. هم چنین هرگونه خرید، فروش، بهره‌کشی و به کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف ازقبیل قاچاق، ممنوع و مرتکب حسب مورد علاوه بر جبران خسارات وارده به شش ماه تا یک سال زندان و یا به جزای نقدی از ده میلیون ریال تا بیست میلیون ریال محکوم خواهد شد.
هرگونه صدمه و اذیت و آزار و شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده‌گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنان ممنوع و مرتکب به سه ماه و یک روز تا شش ماه حبس و یا تا ده میلیون ریال جزای‌نقدی محکوم می‌گردد.
کلیه افراد و مؤسسات و مراکزی که به نحوی مسؤلیت نگهداری و سرپرستی کودکان را بر عهده دارند مکلف اند به محض مشاهده موارد کودک آزاری مراتب را جهت پیگرد قانونی مرتکب و اتخاذ تصمیم مقتضی به مقامات صالح قضائی اعلام نمایند تخلف از این تکلیف موجب حبس تا شش ماه یا جزای نقدی تا پنج میلیون ریال خواهد بود.
آزار دادن کودکان از منظر حقوق بین المللی
اعلامیه جهانی حقوق کودک (مصوب ۱۹۵۹) در قسمت ابتدایی اصل ۹ می گوید :
کودک باید در برابر هرگونه غفلت، ظلم، شقاوت و استثمار حمایت شود.
همچنین در ابتدای اصل ۶ مقرر می دارد:
کودک، جهت پرورش کامل و متعادل شخصیتش نیاز به محبت و تفاهم دارد و باید حدالامکان تحت توجه و سرپرستی والدین خود، و به هر صورت در فضایی پرمحبت، در امنیت اخلاقی و مادی، پرورش یابد.
لازم به ذکر است که ایران نیز در اسفند ماه ۱۳۷۲ پیمان نامه جهانی حقوق کودک را پذیرفت. بنابراین، یکی از شرایط اساسی اجرای درست این پیمان نامه، آشنایی همه افراد جامعه، به ویژه مقامات مربوط به امور کودکان، والدین، سرپرستان کودک و البته خود او با این پیمان نامه است.
بر اساس ماده ۳ پیمان نامه جهانی کودک، منافع عالیه کودک باید در هر اقدامی از سوی سرپرستان و والدین او مورد توجه قرار گیرد. بر اساس این ماده، دولت ها نیز موظف شده اند، در صورت کوتاهی والدین نسبت به فرزندان، حمایت ها و مراقبت های لازم را از آنان انجام دهند.