آیین‌نامه اجرایی قانون ابطال اسناد و فروش رقبات، آب و اراضی موقوفه
ماده ۱ – تعاریف
و اصطلاحات:
۱.
مصلحت وقف: تأمین نظر
واقف و منافع موقوف علیهم با رعایت غبطه موقوفه.
۲. متصرف:
حسب مورد زارعان صاحب نسق یا قائم‌مقام قانونی آنان، مالکان اعیان و اشخاصی که به
گونه‌ای عرصه و یا عرصه و اعیان موقوفه تبدیل یا‌فروخته شده را در ید و اختیار
دارند.
۳. حقوق مکتسب متصرف: هر نوع حقی که برای
متصرف تحت شرایط قانونی معینی حاصل شده باشد، از قبیل مالکیت اعیان، تحجیر، حقوق
کسب و پیشه،حق نسق زارعانه، حفر چاه، غرس اشجار و
مانند آن.
۴. مجوز
شرعی: مجوزی که بر اساس ضوابط شرع مقدس اسلام در مورد
تبدیل یا فروش اموال موقوفه توسط مجتهد جامع‌الشرایط
صادر شده باشد.
۵. زارع
صاحب نسق: کسی است که مالک زمین نیست و با دارا بودن یک یا چند عامل زراعتی شخصاً
یا با کمک خانواده خود در اراضی موقوفه زراعت‌می‌نماید و مقداری از محصول را به
صورت نقدی یا جنسی به عنوان اجاره‌بها به موقوفه می‌دهد و نسق مورد زراعت وی مشمول
قوانین اصلاحات ارضی بوده‌است.
۶. زراعت: تولید
محصول به وسیله عملیات زراعتی یا باغداری.
۷. مرتع: زمینی است
اعم از کوه و دامنه یا زمینی مسطح که در آن نباتات علوفه‌ای
به طور طبیعی روییده و در هر هکتار آن حداقل تعلیف سه رأس گوسفند یا‌معادل آن از
انواع دامهای دیگر، در یک فصل چرا امکانپذیر
باشد.
۸. بیشه یا قلمستان:
زمینی است که در آن درختان غیر مثمر به وسیله اشخاص غرس شده و تعداد درخت در هر هکتار آن از
هزار اصله تجاوز نماید.
۹. باغ: زمینی است که در آن درختان مثمر یا مو به
وسیله اشخاص غرس شده و عرفاً باغ شناخته شود.
ماده ۲ – ادارات اوقاف و امور خیریه و متولیان
موقوفات: مکلفند با توجه به سوابق ثبتی
موقوفات عامه‌ای را که به فروش رسیده یا به صورتی به ملکیت‌اشخاص درآمده باشد، صورت‌برداری و همراه با مستندات و دلایل به سازمان
اوقاف و امور خیریه ارسال نمایند. سازمان اوقاف و امور خیریه موضوع را به‌کمیسیونی
مرکب از فقهای صاحب‌نظر که با انتخاب وزیر نظر نماینده ولی فقیه در سازمان یاد شده
تشکیل می‌شود ارجاع می‌کند کمیسیون مذکور نظر خود را در‌مورد جواز شرعی فروش یا
تبدیل رقبات اعلام می‌نماید. در صورتی که تبدیل و فروش رقبه موقوفه به نظر کمیسیون
با مجوز شرعی انجام شده باشد معامله‌تأیید می‌شود و در غیر این صورت نظر نماینده
ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خیریه دایر بر بطلان سند فروش یا تبدیل
موقوفه به سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور اعلام می‌شود تا ادارات ثبت نسبت به
بطلان سند در سوابق ثبتی و دفاتر مربوط ثبت و صدور
سند دید به نام موقوفه اقدام نمایند.
ماده ۳ – پس از ابطال انتقالات بعد از وقف: اداره اوقاف و امور خیریه یا متولی با رعایت
تبصره (۴) ماده واحده قانون ابطال اسناد و فروش رقبات: آب و اراضی‌موقوفه، متصرف
را برای تنظیم سند اجاره دعوت می‌نماید و در صورتی که متصرف ظرف سی (۳۰) روز از
تاریخ ابلاغ نظریه اوقاف برای تنظیم سند اجاره‌مراجعه ننماید به شرح زیر اقدام خواهند
نمود:
۱. از متصرف قبلی با رعایت حقوق مکتسب او خلع ید شده
و موقوفه با در نظر گرفتن صرفه و صلاح وقف به داوطلبان دیگر اجاره داده خواهد شد.
۲. در صورتی که در
مورد میزان حقوق مکتسب قبلی بین او و اداره اوقاف و امور خیریه یا متولی اختلافی به وجود آید از
طریق مراجع قضایی تعیین تکلیف‌خواهد شد. دادگاه‌ها
این گونه موارد را خارج از نوبت رسیدگی و به صدور حکم مبادرت می‌نمایند.
ماده ۴ – موقوفات مشمول این آیین‌نامه که به نحوی از
انحا در رهن یا وثیقه یا تأمین و بازداشت
اشخاص ثالث قرار گرفته به تبع ابطال اسناد مالکیت، آزاد‌خواهد شد.
ادارات اوقاف هنگام تنظیم سند اجاره با
استعلام از اداره ثبت محل، مراتب را به اطلاع اشخاص ذینفع خواهند رساند تا نسبت به استیفای حقوق‌خود از سایر
اموال متعهد
اقدام نمایند.
ماده ۵ – در مورد موقوفات مزروعی مشمول قانون اجازه تبدیل به احسن و واگذاری دهات و مزارع موقوفه عام – مصوب ۱۳۵۰ – و سایر مراحل اصلاحات ارضی به ترتیب زیر عمل خواهد شد:
الف – در صورتی که موقوفات یاد شده به دولت (وزارت کشاورزی) واگذار شده ولی تا کنون اسناد فروش آن به زارعان، تنظیم نشده نمایندگان اداره اوقاف و‌امور خیریه و اداره کشاورزی محل و متولیان مربوط در دفتر خانه اسناد رسمی حاضر و بطلان سند را در دفاتر وهامش سند قید و به وسیله دفترخانه یاد شده‌موضوع به اداره ثبت محل برای اصلاح اسناد اعلام خواهد شد.
ب – هر گاه موقوفه مزروعی پس از انتقال به دولت با تنظیم سند رسمی به زارعان مربوط واگذار شده باشد ادارات اوقاف و امور خیریه و متولیان، صورت‌مشخصات و مستندات مربوط به این گونه موقوفات مزروعی را به اداره ثبت محل ارسال و ادارات ثبت مکلفند انتقالات یاد شده را کان‌لم‌یکن تلقی و پس از‌اصلاح دفاتر و سوابق ثبتی نسبت به صدور اسناد مالکیت به نام موقوفه اقدام و مراتب را به دفاتر اسناد رسمی اعلام کنند.
ماده ۶ – پس از انجام موارد مندرج در بندهای “الف” و “ب” ماده (۵)، ادارات اوقاف نسبت به موقوفات تصرف شده و متولیان نسبت به موقوفات تحت تولیت خود مطابق مفاد این آیین‌نامه با متصرفان و زارعان سند اجاره تنظیم خواهند نمود. مبلغ اجاره‌بها متناسب با مورد اجاره طبق نظر کارشناس یا خبره محلی تعیین‌خواهد شد.
تبصره ۱ – چنانچه بعضی از زارعان صاحب نسق به علت فوت یا انتقال یا بنا به علل دیگری در حال حاضر در اراضی یاد شده زارعت ننمایند با وراث قانونی یا‌متصرفان فعلی رقبه قرارداد اجاره تنظیم خواهد شد. در تنظیم اسناد اجاره با این گونه متصرفان مفاد بند (۳) از ماده (۱) این آیین‌نامه مجری خواهد بود.
تبصره ۲ – اگر زارعان صاحب نسق در این گونه اراضی چاه حفر نموده باشند، موقوفه در صورت امکان نسبت به خرید آن اقدام می‌نماید و در این صورت‌اجاره‌بهای زمین بر اساس اراضی آبی تعیین خواهد شد در غیر این صورت کارشناس یا خبره محلی در موقع تعیین اجاره‌بها، موضوع مالکیت چاه و عرف محل‌را ملحوظ خواهد داشت.
تبصره ۳ – در صورتی که زارعان صاحب نسق بخشی از اراضی نسق زراعتی خود یا تمامی آن را به باغ یا قلمستان و بیشه تبدیل نموده باشند اداره اوقاف یا‌متولی بایستی با توجه به تعاریف ذکر شده در ماده (۱) این آیین‌نامه نسبت به عرصه با آنان سند اجاره تنظیم نمایند.
تبصره ۴ – در صورتی که موقوفات مزروعی موضوع این آیین‌نامه در محدوده خدمات شهری قرار گرفته و کاربری زراعی آن تغییر یافته یا قابل تغییر باشد برابر‌ماده (۱۵) آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه موضوع تصویب‌نامه شماره ۹۵۲۷۰ مورخ ۱۳۶۵.۲.۲۲ – و با تأیید مقامات‌ذیصلاح و تأمین و پرداخت حقوق مکتسب زارعان صاحب نسق برای امور ساختمانی مجاز به اجاره واگذار
خواهد شد.
ادامه در بخش ۲