تابعیت رابطه ای سیاسی، بین المللی، داخلی، حقوقی و معنوی بین شخص و کشور متبوع اش است که سبب می شود در قبال یکدیگر تکالیفی را بجا آورند.
براساس اصول کلی حاکم بر تابعیت در جهان، هر فردی باید دارای تابعیت باشد؛ از طرفی بنابر مقدمه قرارداد ۱۹۳۰ لاهه، بهتر است که هر فردی تنها دارای یک تابعیت باشد و نباید بیش از یک تابعیت تحت عنوان تابعیت مضاعف داشته باشد.
چهار اصل تابعیت
- هرکسی باید دارای تابعیت باشد – ضرورت تابعیت و نفی بی تابعیتی
- نداشتن بیش از یک تابعیت – نفی دو تابعیتی
- تغییر پذیری تابعیت – ترک یک تابعیت و گرفتن تابعیتی دیگر
- ممنوع بودن سلب تابعیت
شیوه های تحمیل تابعیت
تابعیت اصلی که مربوط به دو سیستم خون و خاک می باشد.
- در سیستم خون، که تابعیت نسبی نیز نامیده می شود، بچه بدنیا آمده تابعیت والدین خود را کسب خواهد کرد.
- در سیستم خاک، تابعیت کشوری به طفل داده خواهد شد که در قلمرو حاکمیت آن بدنیا آمده باشد.
تابعیت اکتسابی که خود به چهار دسته تقسیم می شود.
در تابعیت اکتسابی، تابعیت از طریق تحصیل و در نتیجه اراده فرد، تبعی و در نتیجه اراده فردی دیگر، تحققی و درنتیجه ازدواج، و در نهایت اجباری می باشد.
تابعیت مضاعف
تابعیت مضاعف به معنای داشتن دو یا چند تابعیت برای شخص است. لذا در حالی که شخص تابع دولتی است، دولت یا دولت های دیگری نیز او را تابع خود می دانند. درنتیجه شخصی که بیش از یک تابعیت دارد، دارای یک وضعیت غیرعادی است؛ چرا که تابعیت منشاء حقوقی تکالیف فرد در برابر آن کشور است.
تابعیت دوگانه یعنی فردی در یک زمان بتواند شهروند دو کشور متفاوت به حساب آید، به طوری که باتوجه به قوانین دارای گذرنامه هر دوکشور باشد.
برخی از دولت ها تابعیت مضاعف را نهی و حتی قانون هایی را برای جلوگیری از آن وضع کرده اند؛ ولی برخی از دولت ها داشتن گذرنامه کشورهای دیگر را امری مجاز و بدون محدودیت می دانند.
برخی کشورها داشتن گذرنامه بیش از یک کشور را منع کرده اند.(مانند: دانمارک،هند،ژاپن،عربستان)
برخی کشورها داشتن بیش از یک گذرنامه را مجاز میدانند.(سوئد،کاندا،انگلیس)
نکته: برای بدست آوردن تابعیت برخی از کشورهای منع کننده دوتابعیتی ، این مشکل وجود دارد که شخص باید تابعیت اولی خود را سلب نماید.
علت بوجود آمدن تابعیت مضاعف
تابعیت مضاعف گاهی در زمان تولد و گاهی بعد از آن بوجود می آید. در اولی به دلیل تعارض بوجود آمده در دو سیستم خاک و خون این تابعیت شکل می گیرد. و در نوع دوم در اثر تحصیل تابعیت جدید است که ممکن است از طریق تعارض در دو سیستم اشاره شده و یا حتی ازدواج باشد.
تفاوت تابعیت و اقامت چیست؟
اقامت رابطه ای است مادی و حقوقی که بدون توجه به تابعیت شخص، فرد را به قسمتی از خاک یک کشور مربوط می سازد.
اقامتگاه هر شخص، مکان معینی از یک کشور است که رابطه ای مادی و حقوقی بین آن کشور و شخص ایجاد می کند.
اگر شخصی با تابعیت کشور خود بخواهد در کشوری دیگر اقامت داشته باشد، باید ابتدا از آن کشور روادید و اجازه ورود کسب نماید و سپس اقدام به اخذ پروانه اقامت کرده و برای مدتی معین که در قانون آن کشور آمده است در آنجا زندگی کند. سپس با گذر زمان مشخص، فرد می تواند درخواست تابعیت نماید. لذا در حالت کلی، در اکثر مواقع ابتدا نیاز به اخذ مجوز برای اقامت در یک کشور و بعد از آن رسیدن به تابعیت آن کشور می باشد.