جرائم ورزشی شامل چه مواردی است؟ به دلیل وسعت رشته‌های ورزشی و تنوع مقررات حاکم بر هر یک از آنها و لزوم فراهم کردن بستر سالم و مساعد برای پرورش جسمانی جامعه ورزشی که با سلامت روحی و تربیت اخلاقی آنان، ارتباطی مستقیم دارد، این موضوع ضروری به نظر می‌رسد که در کنار افزایش آگاهی ورزشکاران نسبت به مقررات حاکم بر فعالیت‌های ورزشی خود، به جرائم ورزشی و تخلفاتی که در حوزه ورزش واقع شده و عناوین مجرمانه‌ای که در حین رویدادهای ورزشی ممکن است اتفاق بیفتد، نیز توجه شود چرا که این امر میادین ورزشی را از امنیت لازم برای رشد استعدادها برخوردار می‌کند. آنچه می خوانید مطلبی است که به قلم نداسادات پاک نهاد وکیل دادگستری نوشته شده است.
قانونگذار ورزش را به دلیل اهمیت آن در بین مردم در قوانین مختلفی مورد حمایت قرار داده است. بر اساس ماده یک قانون مسئولیت مدنی مصوب سال ۱۳۳۹ «هر فردی بدون مجوز قانونی به طور عمد یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجاد شده است، لطمه وارد کند که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود است.»
عملیات ورزشی و حوادث ناشی از جرائم ورزشی
میان حوادث ورزشی و حوادث دیگر باید تفاوت قائل شد. تا قبل از سال ۱۳۵۲ در خصوص حوادث ناشی از عملیات ورزشی، با فقدان متن قانونی مواجه بودیم لذا در هر حادثه‌ای دادگاه‌ها حکم ویژه‌ای صادر می‌کردند و گاهی حکم به مجازات‌های سنگینی می‌دادند تا اینکه در سال ۱۳۵۲ و بعد از آن در سال ۱۳۶۱ و سپس در سال ۱۳۷۰، قانون مجازات اسلامی، حوادث ناشی از عملیات ورزشی را مورد حکم قرار داد و یک تحول کامل قانونی در این زمینه شکل گرفت. در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ نیز قانونگذار این موضوع را مورد توجه قرار داد و در ماده ۱۵۸ تصریح کرد که ارتکاب رفتاری که طبق قانون جرم محسوب می‌شود، در موارد زیر قابل مجازات نیست.
در بند ث این ماده آمده است: عملیات ورزشی و حوادث ناشی از آن، مشروط بر اینکه سبب حوادث، نقض مقررات مربوط به آن ورزش نباشد و این مقررات هم مغایر موازین شرعی نباشد. عملیات ورزشی، در صورتی از علل موجهه محسوب می‌شوند که واجد شرایطی باشند:
- این عملیات، از سوی ورزشکار صورت گیرد؛ گرچه ورزش، حرفه او نباشد،
- عملیات در حین ورزش انجام گیرد بنابراین انجام عمل ورزشی در خیابان یا در غیر زمان اختصاصی ورزش، مشمول این ماده از قانون مجازات اسلامی نخواهد بود،
- عملی که منجر به حادثه شده، جزو حرکات ورزشی باشد،
- عملیات مزبور از نظر مقررات ورزشی مجاز باشد،
- عملیات مربوطه با موازین شرعی مخالفت نداشته باشد
و در نهایت اینکه حوادث ورزشی ناشی از نقض مقررات مربوط به ورزش نباشد. در صورت وجود چنین شرایطی، این عملیات از علل موجهه محسوب می‌شوند. در خصوص بازی‌های غیرشرعی، با توجه به اینکه اسلام با ورزش‌ها و رقابت‌های ورزشی که مستلزم ضرر رساندن به نفس یا به غیر بوده، مخالف است لذا حوادث ورزشی در اینگونه رشته‌ها، مشمول ماده ۱۵۸ نخواهد بود.
اصل قانونی بودن جرائم ورزشی و مجازات‌ها
در علم حقوق، اصلی به نام اصل قانونی بودن جرائم ورزشی و مجازات‌ها وجود دارد. به این معنا که اصل بر جرم نبودن اعمال است، مگر آن که به موجب قانون آن عمل جرم شناخته شده باشد. این در حالی است که در ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی، به طور صریح بیان شده است که حوادث ناشی از ورزش با رعایت شرایط و ضوابطی خاص جرم محسوب نمی‌شود. در این ماده به طور صریح بیان نشده است که شخص مرتکب ورزشکار باشد، اما با توجه به این ماده قانونی که در آن آمده «حوادث ناشی از عملیات ورزشی» به این نتیجه می‌رسیم که ممکن است طرفین عملیات ورزشی، افرادی باشند که جزو ورزشکاران نیستند.
منظور از عملیات ورزشی، اقداماتی است که در چارچوب یک ورزش انجام می‌شود و فحاشی و ضرب و شتم ورزشکاران جرم عادی بوده و ورزش و اماکن ورزشی، سبب مصونیت آنها از تحمل کیفر نخواهد بود. مقررات ورزشگاه‌ها مربوط به وسایل ورزشی است. به عنوان مثال، در قانون چهارم فوتبال، تحت عنوان وسایل بازیکنان آمده است که پل‌های کفش باید از چرم یا پلاستیک، لاستیک، آلومینیوم یا اجناس مشابه باشد و کمتر از ۷/۱۲ میلی‌متر پهنا داشته باشد و به طورکلی ارتفاع پل‌ها بیش از ۱۹ میلی متر نباشد. بنابراین اگر استوک‌های فلزی دارای ارتفاع بیشتر و قطر کمتر بوده و موجب صدمه شوند، بازیکن به علت نقض مقررات مسئول خواهد بود.
ورزش‌های مستلزم اضرار به نفس یا به غیر از شمول ماده ۱۵۸ قانون مجازات خارج است
در بحث جرائم ورزشی بسیاری از حرکات ورزشی، نفساً جایز و بی‌اشکال هستند اما نمی‌توان این جواز را در هر زمان و مکان، جاری دانست.در غیر این صورت، به ورزشکار اجازه داده‌ایم که در پوشش حرکات ظاهراً ورزشی به هر اقدامی دست زده و به اهداف مجرمانه‌اش دست پیدا کند.قید مخالف نبودن مقررات با موازین شرعی نشان می‌دهد، مقرراتی که مخالف با مبانی فقهی است، جایگاهی در مقام رسیدگی در محکمه قضایی نداشته و سبب معافیت ورزشکار از تحمل کیفر نمی‌شود. بنابراین، ورزش‌ها و مسابقاتی که مستلزم اضرار به نفس یا به غیر است به استناد آیه «لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَهِ» (سوره بقره، آیه ۱۹۵) چون شرعاً مصداق فعل حرام، تلقی می‌شود لذا از شمول ماده ۱۵۸ خارج بوده و متضمن مسئولیت و کیفر برای مرتکب خواهد بود.
به همین دلیل توصیه می‌شود که سازمان‌هایی مانند تربیت‌بدنی و کمیته ملی المپیک در خصوص فعالیت فدراسیون‌هایی که لطمه زدن بر خود یا دیگری در آنها مشهود است (مانند بوکس، کشتی کج و…) با استعلام از مراجع ذی‌صلاح یا درخواست وضع قوانین حمایتی، مشکل را حل و از انتساب اتهام به ورزشکاران که اجازه مقامات و سازمان‌های حکومتی را برای انجام یک رشته ورزشی کافی می‌دانند، جلوگیری کنند.