یکی از ادله هایی که در قانون به آن اشاره شده شهادت است بر اساس قانون میتوان در امور حقوقی و در امور کیفری به شهادت شهود استناد کرد و به کمک آن دعوا را به اثبات رساند البته باید توجه داشت که شرایط شاهد برای شهادت دادن نیازمند رعایت موارد قانونی است که رعایت آنها الزامی است.
شرایط شاهد برای شهادت دادن باید از روی قطع و یقین باشد؛ نه به طور شک و تردید یعنی کسی که شهادت می دهد باید نسبت به آن قضیه علم پیدا کرده باشد و این علم را از راه‌های متعارف و محسوسی به دست آورده باشد بر همین اساس خیال یا تصور دلیل قانونی نیست.
شهادت شهود یکی از ادله های قانونی است که باید بر اساس موادی که در قانون ذکر شده در دادگاه اجرا شود.
از مواردی که در شهادت باید به آن توجه داشت شهادت بر اساس دعوا است که در ماده ۱۳۱۶ قانون مدنی در این باره صحبت شده بر این اساس شهادت باید مطابق با دعوا باشد؛ ولی اگر در لفظ مخالف و در معنی موافق یا کمتر از ادعا باشد ضرری ندارد.
اگر شهادت تنها قسمتی از ادعا یا موضوع دعوا را اثبات کند، باید این شهادت را معتبر دانست و به آن ترتیب اثر داد.
شهادت عبارت است از اینکه شخصی به نفع یکی از اصحاب دعوی و بر ضرر دیگری اعلام اطلاع و خبر از وقوع امری کند.و شهادت کذب نیز عبارت از ادای گواهی دروغ توسط گواه نزد مقامات رسمی در دادگاه است. شهادت یکی از دلایل دعاوی اعم از جزایی یا حقوقی با سابقه بسیار طولانی بوده و در تمام کشور‌ها به عنوان دلیل پذیرفته شده، اما حدود استفاده از آن و درجه اعتبار و ارزش آن متفاوت است.
شاهد یا گواه ممکن است عینی باشد که مشاهدات خود را نقل کند. ممکن است گواه سمعی باشد که شنیده‌های خود را منتقل سازد یا شهادت او مستلزم به‌کارگیری این دو و دیگر حواس باشد.
شهادت شهود در قانون مدنی
ماده ۱۳۱۷ قانون مدنی می گوید :
در بحث شرایط شاهد برای شهادت دادن باید مفادا متحد باشد، بنابراین اگر شهود به اختلاف شهادت دهند، قابل اثر نخواهد بود؛ مگر در صورتی که از مفاد اظهارات آنها قدر متیقنی به دست آید یعنی شهادت شاهد باید ناظر بر اثبات یک امر مشخص باشد و هر کدام از شاهدان به امر متفاوتی نباید شهادت داده باشند زیرا اگر شهادت به این صورت باشد نمی‌توان موضوع را اثبات کرد.
اما بر اساس قانون اگر امکان استنباط شهادت شهود از طریق قدر متیقن یا مقدار مشترک باشد میتوان همان اندازه را ملاک قرار داد مثلا اگر یکی از شاهدان مبلغ طلب را ۱۰ میلیون و دیگری ۱۲ میلیون بداند، همان قدر متیقن ( ۱۰ میلیون ) اثبات می شود.
ماده ۱۳۱۸ قانون مدنی میگوید:
اختلاف شهود در خصوصیات امر، اگر موجب اختلاف در موضوع شهادت نباشد، اشکالی ندارد این ماده به این معناست که اگر شاهدان به موضوع مشترکی شهادت داده باشند، اما در بحث شرایط شاهد برای شهادت دادن اگر شهود در برخی از جزییات با هم اختلاف داشته باشند درحالی که که این جزییات نقش مهمی در اثبات موضوع نداشته باشد، اشکالی ندارد.
ماده ۱۳۱۹ قانون مدنی میگوید:
در صورتی که شاهد از شهادت خود رجوع کند یا معلوم شود بر خلاف واقع شهادت داده است، به شهادت او ترتیب اثر داده نمی شود به همین دلیل، اگر بر اساس چنین شهادتی حکمی هم صادر شده باشد، در مرحله تجدید نظر نقض خواهد شد.
ماده ۱۳۲۰ قانون مدنی میگوید:
شهادت بر شهادت در صورتی مسموع است که شاهد اصل وفات یافته یا به واسطه مانع دیگری مثل بیماری و سفر و حبس و غیره نتواند حاضر شود بر اساس این ماده باید گفت در صورتی که شاهد اصلی ماجرا بنا به دلایلی نتواند در دادگاه حاضر شود، دیگری می‌تواند بر شهادت او شهادت بدهد که البته این امر نیازمند رعایت پاره ای از شرایط قانونی در خصوص شهادت است.
شرایط شاهد برای شهادت دادن در دادگاه چیست؟
ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، شرایط شاهد شرعی برای شهادت دادن را مشخص کرده که عبارت از:
بلوغ:
اولین شرط شاهد یا گواه بر اساس بند ۱ ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری بلوغ است . به موجب ماده ۱۳۱۴ قانون مدنی شهادت اطفالی را که به سن پانزده سال تمام نرسیده اند فقط ممکن است برای مزید اطلاع استماع نمود ؛ مگر در مواردی که قانون شهادت این قبیل اطفال را معتبر شناخته باشد. بنابراین اهلیت برای دادن شهادت یا گواهی در حال حاضر ۱۵ سال تمام است و از این لحاظ تفاوتی بین پسر و دختر نیست . با این همه چون بند ۱ ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری بلوغ را از شرایط گواه یا شاهد قرار داده است باید پذیرفت که اگر شخص شاهد یا گواه علی رغم رسیدن به سن پانزده سالگی بالغ نشده است ، شرط مزبور در او وجود ندارد .
عقل:
بر اساس بند ۲ ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری یکی دیگر از شرایط شاهد یا گواه ،عقل است .بنابراین گواهی مجنون معتبر شناخته نمی شود . اما گواهی مجنون ادواری اگر در حال بهبودی یا افاقه باشد معتبر است . علاوه بر این با توجه به قانون شهادت کسی که در اثر کبر سن یا بیماری مبتلا به فراموشی است معتبر نیست .
ایمان:
بر اساس بند ۳ ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری از جمله شرایط گواه است . بر اساس فقه شیعه اگر شاهد یا گواه از اقلیت های دینی باشد نمی تواند علیه مسلمانان گواهی دهد ؛ ولی گواهی وی علیه هم کیش خودش معتبر است .
عدالت:
بر اساس بند ۵ ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری عدالت نیز از شرایط شاهدان است . به دلالت تبصره ۳ ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری کسی عادل شمرده نمی شود که ” سابقه فسق و اشتهار به فساد داشته باشد ” . در تشخیص فسق و فساد مفاهیم عرفی آنها با توجه به شرایط زمانی و مکانی و حتی موقعیت اجتماعی گواه مد نظر قرار می گیرد پس کسی که چک بلا محل صادر کرده است به این علت شرط عدالت را از دست نمی دهد .
نداشتن نفع شخصی در دعوا:
بر اساس تبصره ۲ ماده ۱۳۱۳ قانون مدنی گواهی کسی که نفع شخصی به صورت عین یا منقعت یا حق در دعوا داشته باشد پذیرفته نمی شود . از بند ۶ ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری نیز همین معنا برداشت می شود . لذا اگر گواه نفع شخصی در دعوا داشته باشد ، اگر چه ایمان و عدالت وی می تواند او را از دادن گواهی دروغ بازدارد ، اما در مظان اتهام جانبداری از طرفی است که پیروزی او موجب انتفاع شخصی برای شاهد یا رفع ضرر از وی بوده و به نفع او گواهی می دهد . بنابراین هر گاه گواهی علیه طرفی باشد که گواه نفع شخصی در پیروزی او دارد شنیده می شود .
نبودن دشمنی دنیوی بین گواه و طرف مربوط:
بند ۷ ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری عدم وجود دشمنی دنیوی بین شاهد و طرفین دعوا را از شرایط گواه دانسته است . معیار دقیقی برای دشمنی دنیوی وجود ندارد ؛ مگر اینکه بند ه ماده ۹۱ قانون آیین دادرسی مدنی را بپذیریم که بر اساس آن : هر گاه دعوای حقوقی و جزایی بین گواه و طرفی که علیه او گواهی داده می شود در جریان باشد و یا در گذشته در جریان بوده و از تاریخ صدور حکم قطعی در آنها دو سال نگذشته باشد ، این امر وجود دشمنی دنیوی بین آنها شمرده می شود . البته هر گاه گواهی به نفع طرفی باشد که با گواه دشمنی دنیوی دارند پذیرفته می شود .
اشتغال نداشتن به تکدی و ولگردی:
بر اساس بند ۸ ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری عدم اشتغال به تکدی و ولگردی از دیگر شرایط شاهد است . قانون مدنی نیز شهادت کسانی را که تکدی یا گدایی را شغل خود قرار می دهند پذیرفتنی نمی داند . چرا که به گفتار اشخاص مزبور نمی توان اعتماد کرد ؛ زیرا وضعیت اخلاقی آنها موجب این تصور می شود که در گفتار خود تطمیع شده باشند . لازم به ذکر است که اشتغال به تکدی و ولگردی جرم نیز هست .
طهارت مولد:
در بند ۴ ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری و همچنین ماده ۱۳۱۳ قانون مدنی طهارت مولد یا حلال زاده بودن به عنوان یکی از شرایط شاهدان پیش بینی شده است . این شرط در قانون مدنی سابق پیش بینی نشده بود ؛ لکن در اصلاحیه قانون مدنی به پیروی از فقه در ماده مزبور آمده است .
شرایط موضوع این ماده باید توسط قاضی احراز شود و در مورد شرط خصومت، هرگاه شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد، پذیرفته می‌شود و باید دقت کرد اگر شاهد یکی از شرایط شاهد بودن را نداشته باشه میتوان شاهد را جرح کرد.
چگونگی ادای شهادت و آثارآن
دادگاه باید شهادت هر شاهد را بدون حضور شاهدان دیگر بشنود، تا شاهد فقط متکی به حافظه خود باشد و اظهارات شاهدان دیگر در بیان او موثر نباشد.قبل از ادای شهادت، مشخصات شاهد سؤال می‌شود. این موضوع به این دلیل است که اگر موجبات ممنوعیت او از شهادت وجود دارد، شهادت وی اخذ نشود.
دادرس دادگاه قبل از ادای گواهی، مجازات شهادت دروغ را به وی تذکر می‌دهد. و شاهد سوگند یاد می‌کند که تمام حقیقت را بگوید و غیر از حقیقت چیزی نگوید. هیچ یک از اصحاب دعوا نباید اظهارات گواه را قطع کنند. بعد از اتمام شهادت، دادرس می‌تواند هر سؤالی که برای کشف حقیقت و مبانی گواهی لازم بداند، از گواه‌ها بپرسد. همچنین اصحاب دعوا می‌توانند توسط دادگاه سؤالاتی از گواه بپرسندد. گواه باید صریحاً مورد شهادت را بیان کند، شک و تردید در اظهارات خود نداشته و بیاناتش در تمام مراحل تحقیق بدون اختلاف و به‌طور یکنواخت باشد.
آثاربعداز ادای شهادت
شاهد پس از ادای شهادت، با آثار و تبعات خواسته و ناخواسته‌ای مواجه است، زیرا شهادت شاهد غالباً از سه حالت خارج نیست:
نخست اینکه شهادت صحیح و مطابق با واقع ادا شده است.
حالت دوم اینکه ممکن است برای قاضی ثابت می‌شود او در موضوع شهادت به دروغ متوسّل شده است.
و سوم اینکه خود شاهد اقرار می‌کند که در مورد شهادت به‌طور خلاف‌واقع اظهاراتی کرده است.(رجوع از شهادت)
بازتاب: مهریه در عقد موقت - دفتر ازدواج غرب تهران