یکی از جرائمی که در شرع و قانون تحت عنوان جرم علیه امنیت و آسایش عمومی نام برده می شود جرم محاربه است.
همان گونه که همه ما به خوبی آگاه هستیم، عمومی ترین خواسته هر جامعه ای که هر حکومتی با هر نوع طرز فکری به دنبال دستیابی به آن می باشد، امنیت است. بی شک ایجاد رعب و وحشت با استفاده از سلاح های سرد و گرم یکی از جرایمی است که علیه امنیت کشور بوده و قانون گزار به منظور جلوگیری از وقوع آن و نیز تنبیه کسانی که به این جرم روی می آورند، مجازات های سنگینی را وضع نموده است.
ایجاد رعب و وحشت در جامعه با به کارگیری سلاح های سرد و گرم که در علم حقوق از آن تحت عنوان محاربه و افساد فی الارض یاد می شود، جزء جرایم دارای مجازات خاص و تعیین شده از نظر شرع می باشد. به عبارت دیگر کیفیت و کمیت مجازات جرم ایجاد رعب و وحشت با استفاده از هر گونه سلاح در شرع مشخص شده است و مجازات این جرم در حوزه مجازات های حدی جای دارد.
به موجب ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ جرم محاربه عبارت است از استفاده از اسلحه با قصد کشتن، سرقت مال، وارد شدن به حریم ناموس و یا ترساندن مردم به طوری که امنیت جامعه را از بین ببرد و محارب کسی است که این اعمال را انجام دهد.
جرم محاربه زمانی محقق خواهد شد که این اعمال جنبه عمومی داشته باشد و شخص توانایی سلب امنیت را دارا باشد. اگر کسی با نیت شخصی یک یا چند نفر را هدف قرار دهد و با آنها درگیری شخصی داشته باشد و این اعمال را فقط نسبت به آنها انجام دهد و عمل او عمومیت نداشته باشد این عمل به موجب قانون، محاربه نخواهد بود. همینطور اگر کسی به صورت عمومی دیگران را هدف قرار دهد اما به دلیل ناتوانی که دارد موجب برهم زدن امنیت در جامعه نشود این شخص قانونا نمی تواند محارب باشد.
محارب و مفسد فی الرض کیست؟
اگر شخصی به منظور ایجاد رعب و وحشت و با هدف سلب آزادی و امنیت سایر افراد جامعه، دست به هر نوع سلاح، چه گرم و چه سرد، ببرد، جزء محارب و مفسدین فی الارض محسوب می شود.
فساد فی الارض از جمله جرایمی است که دارای عنوانی عمومی تر در مقایسه با جرم محاربه می باشد. به عبارت دیگر جرم محاربه نوعی از جرم فساد فی الارض محسوب می شود. هدف مجرم از انجام فساد فی الارض ایستادن در برابر حکومت و تلاش برای بر هم زدن آن می باشد. این در حالی است که هدف مجرم از ارتکاب به جرم محاربه از بین بردن نظم و امنیت جامعه و ایجاد اختلال در آن و نیز ایجاد رعب و وحشت در میان مردم است.
جرم محاربه چیست؟
محاربه جرمی است که غالبا به صورت علنی و روشن و نیز با انجام فعل مثبت نظیر اسلحه کشیدن و ایجاد رعب و وحشت در میان افراد جامعه انجام می شود و زمینه ایجاد اختلال در امنیت نظامی جامعه را تشدید می کند. این در حالی است که جرم فساد فی الارض در اکثر مواقع به صورت غیر علنی و با هدف ایجاد خلل در امنیت نظامی، امنیت فرهنگی، امنیت اقتصادی، انیت اجتماعی و همچنین امنیت سیاسی کشور محقق می گردد.
مصادیق محاربه چیست؟
نخستین مصداق از مصادیق جرم محاربه را قانون گزار در ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی آورده است.
به موجب ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی:
اگر فردی به منظور ایجاد رعب و وحشت در میان مردم دست به سلاح ببرد، مصداق محارب می باشد. در این ماده دست به سلاح بردن به معنای استفاده از سلاح موجود نیست، بلکه همین که سلاح را به دست بگیرد و با استفاده از آن مردم را بترساند حتی اگر از آن استفاده نکند، از مصادیق محاربه است.
میان دست به سلاح بردن و ایجاد رعب و وحشت در میان مردم ملازمه موجود است. این این ملازمه صدق عنوان مجحارب به شخصی را به دنبال ندارد. زیرا فرد باید سلاح کشیدن را به قصد ایجاد رعب و وحشت انجام دهد. بنابر این موضوع اگر فردی در جامعه دست به سلاح ببرد اما انگیزه او ایجاد رعب و وحشت در میان سایر افراد جامعه نباشد و تنها فرد خاصی را در نظر داشته باشد، به علت عدم ایجاد رعب و وحشت عمومی، محارب نمی باشد.
دومین مصداق از محاربه را در ماده ۱۸۵ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۰ می توان یافت.
به موجب ماده ۱۸۵ قانون مجازات اسلامی:
سارقی که مسلح و قطاع الطریق باشد، در صورتی که با در دست داشتن سلاح موجب بر هم زدن امنیت دیگر افراد و جاده گردد و زمینه ایجاد رعب و وحشت را تشدید نماید، محارب است.
بر اساس ماده ۶۵۳ قانون تعزیرات، محاربه شامل حال هر راهزنی در هر راهی نمی گردد. به عبارت دیگر هر سرقتی که در هر راهی اتفاق بیفتد، نمی توان آن را تحت عنوان محاربه معرفی نمود.
به موجب ماده ۶۵۳ قانون مجازات اسلامی:
اگر فردی در راه ها به هر نحوی مرتکب جرم سرقت و راهزنی گردد، به گونه ای که استفاده از عنوان محارب برای وی صدق نکند، محکوم به گذراندن ۳ تا ۱۵ سال زندان و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد شد.
سومین مصداق از مصادیق محاربه قیام مسلحانه در مقابل حکومت اسلامی می باشد..
به موجب ماده ۱۸۶ قانون مجازات اسلامی:
هر گروهی که به قیام مسلحانه در مقابل حکومت اسلامی بپردازد، تا زمانی که مرکزیت این گروه باقی باشد، تمام اعضای گروه و هوادارانی که از موضع و راهبرد آن آگاه هستند و فعالیت های موثری در رابطه با پیشبرد اهداف این گروه انجام می دهند، حتی در صورتی که در شاخه نظامی شرکت نکنند، محارب هستند .
مصداق چهارم از مصادیق محاربه هنگامی محقق می گردد که یک فرد و یا یک گروه نقشه از بین بردن حکومت را در سر داشته باشد و به منظور انجام این کار نیز سلاح های لازم را تهیه کرده باشند.
این دسته از افراد جزء محارب محسوب می شوند. جالب است بدانید که افراد تامین کننده منابع مالی در این زمینه و یا آنان که وسایل و سلاح های مورد نیاز را تهیه می کنند نیز جزء محارب هستند و مطابق قانون جرم محاربه با آنان برخورد می شود.
پنجمین مصداق محاربه به هنگام تصمیم گیری افراد به منظور انجام کودتا و عهده دار شدن پستی حساس توسط یک فرد با فعالیت های موثر محقق می گردد.
مجازات ترساندن دیگران و ایجاد رعب و وحشت
قانون‌گذار در ماده ۴۹۹ از قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ بیان می‌دارد:
هرگاه کسی دیگری را بترساند و آن شخص در اثر ترس بی‌اختیار فرار کند یا بدون اختیار حرکتی از او سر بزند که موجب ایراد صدمه بر خودش یا دیگری گردد، ترساننده حسب تعاریف جنایات عمدی و غیرعمدی مسؤول است.
همچنین آن‌که قانون‌گذار در ماده ۵۰۱ از همان قانون این‌چنین بیان داشته است:
هرگاه کسی به روی شخصی سلاح بکشد یا حیوانی مانند سگ را به‌سوی او برانگیزد یا هر کار دیگری که موجب هراس او می‌گردد مانند فریاد کشیدن یا انفجار صوتی انجام دهد و براثر این ارعاب، شخص بمیرد یا مصدوم گردد حسب مورد بر اساس تعاریف انواع جنایات به پرداخت قصاص یا دیه محکوم می‌شود.
عنصر قانونی جرم ایجاد رعب و وحشت با استفاده از سلاح گرم و سرد
بر اساس اقتضای اصل قانونی بودن جرم و مجازات، لازم است که قانون گزار کلیه کارها و رفتارهای مجرمانه را تعیین و اعلام نموده و مجازات های در نظر گرفته شده برای مرتکبین این اعمال را نیز به طور کاملا صریح اعلام کند. گفتنی است که قانون گزار باید تمام تلاش خود را به کار بگیرد تا از اعمال سلیقه شخصی خود در تبیین و تشریح عناوین مجرمانه پیشگیری نماید.
عنصر مادی و معنوی جرم ایجاد رعب و وحشت با استفاده از سلاح گرم و سرد
عنصر مادی در جرم ایجاد رعب و وحشت با استفاده از سلاح گرم و سرد دست به اسلحه بردن و عنصر معنوی این جرم ایجاد رعب و وحشت در میان افراد جامعه است. در متن موارد ۱۸۳ و ۱۸۵ قانون مجازات اسلامی می توان فهمید که قانون گزار دست به اسلحه بردن مجرم و ایجاد رعب و وحشت در میان مردم را ملاک عناصر مادی و معنوی این جرم قرار داده است. زیرا دو عنصر فوق الذکر در هر دو ماده حضور داشته و مصادیق محاربه را به روشنی در متن ماده ۱۸۵ قانون مجازات اسلامی می توان دید.
سلاح مورد استفاده در ایجاد رعب و وحشت، شامل چه چیزهایی است؟
از تعریف سلاح می شود. چنین گفته ای با متن قانون مجازات اسلامی که سلاح را شامل دو نوع سلاح گرم و سلاح سرد می داند، متعارض می باشد. در رابطه با تعریف سلاح باید عقیده درست را به عرف واگذار نمود
مجازات ایجاد رعب و وحشت با استفاده از سلاح گرم و سرد
به موجب قوانین موجود و جاری در کشور جمهوری اسلامی ایران، اگر شخصی با استفاده از سلاح سرد و یا گرم موجبات رعب و وحشت در میان مردم را ایجاد نماید، این شخص جزء محارب محسوب شده و مجازات جرم محاربه اعدام می باشد.
از دیگر مجازات های ایجاد رعب و وحشت در جامعه با استفاده از سلاح سرد و یا گرم که نوعی جرم حدی محسوب می گردد، می توان به صلب به معنای به صلیب بستن سه روزه شخص در عین خودداری از دادن آب و غذا به وی اشاره کرد. قطع دست راست و پای چپ و نیز نفی بلد و یا به عبارت دیگر تبعید از مجازات های حدی جرم ایجاد رعب و وحشت در میان سایر افراد جامعه با دست به سلاح شدن می باشد.
حکم مجازات جرم محاربه
جرم محاربه از جمله جرائم مستوجب مجازات حدی است که امکان تخفیف و تغییر در مجازات آن وجود ندارد. حکم مجازات محاربه یا حد محاربه در ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی مشخص شده است، این ماده از قانون مجازات، در خصوص حکم مجازات و حد محاربه، مقرر می دارد:
حد محاربه یکی از چهار مجازات زیر است:
- اعدام
- صلب
- قطع دست راست و پای چپ
- نفی بلد
بر اساس این ماده، چنانچه شخصی، مرتکب جرم محاربه شود و بدین ترتیب، با دست بردن به اسلحه به قصد ارعاب و ترساندن یا به قصد جان و مال و ناموس مردم، موجب سلب امنیت محیط گردد، به انتخاب قاضی، به صلب، اعدام، قطع دست راست و پای چپ یا نفی بلد، محکوم خواهد شد.
بررسی سلاح در جرم محاربه
یکی از شرایط تحقق جرم محاربه استفاده از سلاح است. سلاح اعم از سلاح سرد و گرم است و شامل مواردی مانند هفت تیر، مسلسل و هر سلاح اتوماتیک دیگر تحت عنوان سلاح گرم می باشد. و مواردی مانند چاقو، قمه، کارد تحت عنوان سلاح سرد قرار دارد و اگر کسی با در دست داشتن این ابزار موجب برهم زدن امنیت عمومی گردد قطعا تحت عنوان محارب دارای مجازات حد خواهد بود. اما ابزاری چون تازیانه، سنگ، عصا، اسپری فلفل و یا قفل فرمان که عرفا نمی توان عنوان سلاح را بر آنها بار کرد آیا اگر کسی از آنها استفاده نماید تحت عنوان محارب قابل مجازات است؟ به نظر می رسد در پاسخ به این سوال باید گفته شود که باتوجه به اینکه عرفا عنوان سلاح بر این موارد بار نمی شود در چنین شرایطی باید تحت عناوین مجرمانه دیگری این اشخاص مجازات شوند.
به این نکته توجه داشته باشید که به موجب ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی به نظر می رسد جرم محاربه یک جرم مقید باشد و نیازمند برهم خوردن نظم و امنیت جامعه می باشد و صرف استفاده از سلاح جرم محاربه را محقق نخواهد ساخت.
افساد فی‌الارض و تفاوت آن با جرم محاربه
هرکس به‌طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی، میکروبی و خطرناک یا دایرکردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد به‌گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه‌ی فساد یا فحشا در حد وسیع شود، مفسد فی‌الارض به‌شمار رفته و به مجازات اعدام محکوم می‌شود.
مفهوم ماده‌ی ۲۸۶ بسیار گسترده است و رفتارهای مجرمانه‌ی بسیاری را دربرمی‌گیرد. ویژگی مهم این جرم، گستردگی رفتار مجرمانه و نتایج حاصل از آن است.
هرکدام از رفتارهای ذکرشده در این ماده اگر ویژگی گستردگی را نداشته باشند، خود جرم مستقلی به‌شمار می‌روند و در قوانین گوناگون دارای مجازات ویژه‌ی خود هستند.
برای نمونه، به جرم دایرکردن مراکز فساد و فحشا، در ماده‌ی ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات اشاره شده است؛ اما هنگامی‌که این جرم در ابعادی گسترده رخ می‌دهد و قربانیان بسیاری را دربرمی‌گیرد، افساد فی‌الارض به‌شمار می‌رود و مجازات سنگین اعدام را در پی دارد.
به‌عبارت دیگر، جرم افساد فی‌الارض مجموعه‌ای از جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، جرایم علیه اموال و نیز جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی را که به‌طور گسترده رخ داده‌اند و دارای نتایجی وسیع هستند، در برمی‌گیرد.
راه های اثبات جرم محاربه
جرم محاربه با یک بار اقرار محاربی که عاقل و بالغ و قاصد و مختار است، قابل اثبات خواهد بود. علاوه بر اقرار، ادله دیگری که برای اثبات این جرم وجود دارد شهادت دو مرد خواهد بود. دلیل دیگری که موجب اثبات محاربه خواهد شد، علم قاضی است که باتوجه به گزارش ضابطان، اظهارات مطلعین، تحقیقات محلی، فیلم دوربین مداربسته و امارات و قرائن دیگر قابل اثبات خواهد بود.
تاثیر توبه محارب در مجازات این جرم
یکی از اشکالات وارد به قانون مجازات اسلامی، مصوب سال ۱۳۷۰ عدم اشاره به توبه قبل از دستگیری به عنوان عاملی برای سقوط حد جرم محاربه بود، در حالی که این امر در آیه ۳۴ سوره مائده مورد تصریح قرار گرفته است و فقیهان نیز بر آن تاکید کرده اند.
این اشکال در قانون مجازات اسلامی، مصوب سال ۱۳۹۲ مرتفع شده است و تبصره ا ماده ۱۱۴ اشعار می دارد، توبه محارب قبل از دستگیری یا تسلط بر او موجب سقوط حد است.
بدین ترتیب، نه تنها توبه پس از دستگیری، بلکه حتی پس از تسلط یافتن بر مجرم نیز پذیرفته نمی شود.
به علاوه، با توجه به درونی بودن امر توبه، باید نمودهای خارجی آن به گونه ای باشد که تحقق توبه و به عبارت دیگر ندامت و بازگشت مرتکب برای قاضی احراز شود.