حق وقتی در معرض تجاوز قرار گیرد به شکل دعوا طرح می‌گردد و چون اثبات دعوا محتاج دلیل است لذا مدعی حق بایستی آن را با دلیل اثبات کند. گاه به هنگام عدم تعرض به حق، دلیل کافی بر محافظت آن قابل دسترسی است، ولی هنگامی که در معرض تجاوز قرار گرفت صاحب حق با فقدان دلیل رو به رو می‌شود، مگر اینکه از قبل پیش‌بینی لازم را کرده و دلائل سابق را محفوظ داشته باشد. مسأله تأمین دلیل برای اثبات دعوی بر همین پایه استوار است.
تأمین دلیل برای اثبات دعوی به معنای در امنیت قرار دادن دلیل است. در مواردی که اشخاص ذی نفع احتمال دهند که در آینده استفاده از دلائل و مدارک دعوای آنان از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلائلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذر یا متعسر خواهد شد، می‌توانند از دادگاه درخواست تأمین آن‌ها را بنمایند. مقصود از تأمین در این موارد فقط ملاحظه و صورت برداری از این گونه دلائل است.
شرایط تأمین دلیل برای اثبات دعوی
۱) وجود دلیل: تأمین دلیل حفظ دلیل موجود است نه جمع‌آوری یا تحصیل آن. این دلائل ممکن است استماع شهادت شهود، تحقیق از مطلعین، اخذ نظریه کارشناس و انعکاس دفاتر بازرگانی باشد.
۲) احتمال زیاد فقدان بعدی دلیل: اگر استفاده از دلائل موجود بعدها با سختی انجام شود، باید آن را حفظ کرد. اگر طبیعت دلیل طوری باشد که بعدها نتوان به همان شکل از آن استفاده نمود، تأمین دلیل لازم است؛ در غیر این صورت موردی برای تأمین آن نیست.
۳) درخواست تأمین دلیل از دادگاه: مرجع تأمین دلیل، دادگاه عمومی است که دلائل و امارات مورد درخواست در حوزه آن واقع است.
۴) عدم ممانعت در ارائه دلیل: تأمین دلیل در صورتی به عمل می‌آید که کسی جلوگیری و معارضه نکند. مثلاً پیمان کار ساختمان اجازه ورود به ساختمان جهت صورت برداری از کارش را ندهد در این صورت نمی‌توان از قوای عمومی استمداد کرد. مگر اینکه دادگاه پس از احراز، ترتیبی دهد که قرار با کمک مأمورین نیروی انتظامی و… احراز شود.
تذکر
درخواست تأمین دلیل را به دو صورت کتبی و شفاهی می‌توان انجام داد. زمان درخواست می‌تواند قبل از اقامه دعوا و یا در هنگام دادرسی باشد.این درخواست بایستی حاوی نکات زیر باشد:
الف) مشخصات درخواست کننده و طرف او.
ب) موضوع دعوا.
ج) اوضاع و احوالی که موجب درخواست تأمین دلیل شده است.
میزان اعتبار دلائل تأمین شده
با توجه به ماده ۱۵۵ قانون آئین دادرسی مدنی، تأمین دلیل برای حفظ آن است و به هیچ وجه دلالتی بر اعتبار دلائل تأمین شده ندارد یعنی دلیلی که تأمین شده، قاطع نیست.
مجریان تأمین دلیل برای اثبات دعوی
به موجب قانون هرگاه قرار تأمین صادر شود، دادگاه می‌تواند اجرای آن را به افراد ذیل واگذار کند:
الف) دادرس علی البدل.
ب) مدیر دفتر دادگاه.
ج) شخص قاضی صادر کننده رأی؛ زمانی که تأمین دلیل مبنای حکم باشد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره با مشاورین و وکلای متخصص موسسه حقوقی سروش نافع دادمان در خصوص تأمین دلیل برای اثبات دعوی فرم مشاوره را پرکنید: