دعوای اعتراض شخص ثالث چگونه امکان پذیر است و چه شرایطی دارد؟

دعوای اعتراض شخص ثالث یکی از طرق فوق العاده اعتراض به آراء دادگاه ها می باشد. شیوه اعتراض ثالث به احکام محاکم دادگستری تنها شیوه اعتراضی است که برای اشخاص ثالثی که در جریان رسیدگی به دعوا و صدور حکم، حضور نداشته اند، لیکن حکم صادره مخل حقوق آنها میباشد، پیش بینی گردیده است. تا اشخاص ثالث از طریق این شیوه اعتراض بتوانند به احکامی که اخلالی در حقوق قانونی آنها ایجاد کرده اعتراض و در خواست نقض حکم را بنمایند.

یکی از مهمترین آثار حکمی که در دادگاه صادر می شود را اثر نسبی رای دادگاه می گویند . به این معنا که حکم دادگاه فقط در خصوص طرفین دعوا قابل اجرا خواهد بود و در حقوق و تکالیف دیگران تاثیرگذار نیست . اما این بدان معنا نیست که حکم دادگاه اشخاص ثالث را درگیر نکند . در برخی شرایط ، حکمی که در دعوای دو نفر صادر می شود ، در دعوای سایر اشخاص نیز قابلیت استناد دارد . به همین دلیل ، قانونگذار روشی را به نام دعوای اعتراض شخص ثالث پیش بینی کرده است تا اگر شخص ثالث یعنی شخصی غیر از طرفین دعوا در آن متضرر شد ، بتواند به رأی صادر شده شکایت و اعتراض کند . چرا که اصولا آن شخص در دعوا حضور نداشته است و حکم غیابی بر علیه او صادر شده است و حقوق و تکالیف وی را تحت تاثیر قرار داده است .

در این مقاله در ابتدا به تعریف شیوه اعتراض ثالث به احکام پرداخته و احکامی را که قابلیت چنین اعتراضی دارند را تبیین خواهیم نمود، در خصوص طرفین و اصحاب دعوای اعتراض شخص ثالث توضیحاتی داده و انواع اعتراض ثالث را بازگو خواهیم نمود و در نهایت به آثار این اعتراض خواهیم پرداخت.

دعوای اعتراض شخص ثالث چیست؟

اعتراض ثالث همانگونه که گفته شد یکی از طرق فوق العاده شکایت از آراء میباشد به این معنی که اثر تعلیقی بر اجرای حکم نداشته و اجرای حکم را متوقف نمیکند. عموما و بر مبنای اصل احکام صادر شده محاکم دادگستری صرفا از سوی اصحاب پرونده قابلیت اعتراض دارند، دعوای اعتراض شخص ثالث تنها طریقی است که اشخاص ثالث این توانایی را پیدا میکنند تا در چهار چوب قانونی تعیین شده ، اقدام به اعتراض آراء صادره نموده و مستدعی نقض آن گردند.

بر این مبنا و وفق قانون آیین دادرسی مدنی ، اگر در خصوص دعوایی رای صادر شود که به حقوق شخص ثالث خللی وارد اورد و آن شخص یا نماینده او در دادرسی که منتهی به رای شده است به عنوان اصحاب دعوا دخالت نداشته باشد ، میتواند نسبت به آن رای اعتراض نماید، دعوای اعتراض شخص ثالث نسبت به حکم ، اعم از این است که رای از دادگاه بدوی صادر شده باشد یا از دادگاه تجدید نظر و یا دادگاه انقلاب، نسبت به آراء داوری نیز اشخاص ثالث حق اعتراض دارند.

به موجب ماده۴۱۷ قانون آیین دادرسی مدنی اگر در خصوص دعوایی رایی صادر شود که به حقوق شخص ثالث خللی وارد آورد و آن شخص یا نماینده او در دادرسی که منتهی به رای شده است به عنوان اصحاب دعوا دخالت نداشته باشد، می تواند نسبت به آن رای اعتراض نماید.

شخص ثالث میتواند نسبت به حکم داور که خود یا نماینده آن در تعیین داور شرکت نداشته اند بعنوان شخص ثالث اعتراض کند.

دعوای اعتراض شخص ثالث زمانی مطرح می‌شود که شخصی در جریان یک دادرسی به ‌صورت قانونی قرار نگیرد و به‌عنوان طرفین دعوا نیز به جلسات رسیدگی دعوت نشده باشد؛ اما رأی یا تصمیم دادگاه به نحوی به حقوق او خلل وارد نماید. با پیش‌بینی این روش در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون اجرای احکام و سایر قوانین و مقررات متفرقه مثل آیین‌نامه اجرایی ماده ۵۰ قانون تأمین اجتماعی و آیین‌نامه اجرای مفاد اسناد لازم‌الاجرا به ادعای کسانی که از تصمیمات مأخوذه و آراء صادره در مورد دیگران متضرر می‌شوند از این طریق رسیدگی خواهد شد.

لازم به توضیح است اعتراض ثالث محدود به مهلت نبوده و هر زمانی شخص ثالث از رأی که به حقوق وی خللی وارد آورد مطلع گردد ،میتواند اقدام به اعتراض نماید، تنها محدودیت قانونی در خصوص مهلت اعتراض ثالث مربوط به زمانی است که حکم اجرا شده باشد، بر مبنای قانون آیین دادرسی مدنی ، امکان طرح اعتراض ثالث قبل از اجرای حکم است و دعوای اعتراض شخص ثالث بعد از اجرای حکم تنها زمانی امکان اعتراض وجود دارد که ثالث ثابت نماید که حقوقی که ماخذ و اساس اعتراض است به جهتی از جهات قانونی ساقط نشده باشد.

شرایط دعوای اعتراض شخص ثالث

• لازمه اینکه شخص ثالث بتواند اعتراض کند آن است که در خصوص دعوا رای صادر شده باشد، منظور از رای اتخاذ تصمیم قطعی مسبوق به اعلام ختم رسیدگی است.اعم ازینکه این تصمیم در قالب قرار باشد یا حکم. بنابراین چنانچه قرارهای اعدادی یا مقدماتی در پرونده صادر شود، اگرچه این قرارها به حقوق شخص ثالث خللی وارد کنند قابل اعتراض توسط ثالث نخواهند بود.بعنوان مثال در دعوای راجع به ملک مشاعی بین دو نفر از شرکای ملک، دادگاه قرار کارشناسی صادر می نماید و کارشناس با مراجعه به محل اقداماتی در جهت موضوع کارشناسی انجام میدهد در اینصورت نه قرارکارشناسی دادگاه و نه اقداماتی که کارشناس در حدود دادگاه انجام میدهد توسط ثالث قابل اعتراض نیست.
• شرط دیگر دعوای اعتراض شخص ثالث آن است که در خصوص دعوا رایی صادر شود که به حقوق او خلل وارد کند. به تعبیر دیگر خلل رساندن رای صادره به حقوق شخص ثالث ضرورت طرح دعوای اعتراض ثالث است و چنانچه شخص ثالث چنین تصوری داشته باشد، رای صادره از جانب او قابل اعتراض خواهد بود.
• اعتراض ثالث به حکم نیز مستلزم قطعیت آن است و اگر به حکم غیابی توسط ثالث اعتراض شود، دادگاه باید قرار رد یا عدم استماع دعوای اعتراض شخص ثالث را صادر کند.

زمان طرح دعوای اعتراض ثالث

مطابق ماه۴۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی: اعتراض شخص ثالث قبل از اجرای حکم مورد اعتراض قابل طرح است و بعد از اجرای آن در صورتی میتوان اعتراض نمود که ثابت شود حقوقی که اساس و ماخذ اعتراض است به جهتی از جهات قانونی ساقط نشده باشد.

بعنوان مثال: حکم به تنظیم سند رسمی مال غیرمنقول به نام خواهان صادر شده است.تازمانی که در اجرای حکم، سند به نام  خواهان نشده، شخص ثالثی که مدعی است خوانده قبلا ملک را به او فروخته است میتواند دعوای اعتراض ثالث مطرح کند. دراین حالت با تنظیم سند به نام خواهان  نیز دعوای ثالث قابل طرح است زیرا ماخذ اعتراض که انتقال مالکیت به ثالث در زمان خرید است با تنظیم سند رسمی ملک به نام خواهان از بین نرفته است مگر اینکه به اتناد ماده۲۲ قانون ثبت حق ثالث را در نتیجه تنظیم سند به نام خواهان ساقط شده بدانیم.

لازم به ذکر است ممکن است اعمال حق مبنای اقامه دعوا ثالث مقید به مهلت باشد.بعنوان مثال دعوای اعتراض به ثبت یا دعوای تحدید حدود ملک از دعاوی مقید به مهلت میباشند.(مواد۱۶ و ۲۰ قانون ثبت)

آرای قابل اعتراض از طریق اعتراض ثالث

قانونگذار در بحث اعتراض شخص ثالث از اعتراض به رای سخن گفته است نه حکم، رای در معنای حقوقی شامل حکم و قرار میشود ، لذا معترض ثالث هم نسبت به قرارهای صادره و هم نسبت به احکام چه اینکه از دادگاه بدوی ، تجدید نظر، یا انقلاب یا در جریان داوری صادر شده باشد ،میتواند اعتراض نماید.

شایان توجه است تا زمانی که رای قطعی نشده است و جریان رسیدگی به واسطه تجدید نظر خواهی هر یک از اصحاب دعوا ادامه دارد ، امکان اعتراض شخص ثالث فراهم نبوده و ثالث میتواند در قالب دعوای ورود شخص ثالث، وارد دعوا شود یا از ناحیه یکی از اصحاب پرونده در قالب دعوای جلب ثالث، به دادرسی جلب گردد.

طرفین پرونده اعتراض ثالث

دعوای اعتراض شخص ثالث از سوی شخص ثالثی که رای صادره خللی به حقوق وی وارد اورده علیه محکوم علیه و محکوم له رای مورد اعتراض بایستی طرح گردد، ثالث بایستی کسی باشد که خود وی یا نماینده او در دادرسی که منتهی به حکم شده ، دخالت نداشته و جزو اصحاب دعوا نباشد، بر عکس کسی که به عنوان نماینده شخصی در جریان دادرسی حضور داشته باشد ، بعد از صدور رای اصالتا به عنوان ثالث میتواند طرح دعوای اعتراض شخص ثالث مطرح نماید.

انواع دعوای اعتراض شخص ثالث

• دعوای اعتراض ثالث اصلی
• دعوای اعتراض ثالث طاری
• دعوای اعتراض ثالث اجرایی

اعتراض ثالث اصلی:

اعتراضی است که شخص ثالث در قالب دعوای مستقل با تقدیم دادخواست حقوقی مبادرت به اعتراض به حکم نموده و تقاضای نقض آن را مینماید . مرجع تقدیم دادخواست اعتراض ثالث اصلی، دادگاهی است که رای قطعی را صادر نموده ، همان رایی که به حقوق ثالث خلل وارد آورده است.

دعوای اعتراض ثالث اصلی زمانی مطرح می‌شود که شخص ثالثی از صدور رأیی که به حقوق او خلل وارد می‌کند در هنگام اجرا یا قبل از آن به هر طریقی مطلع شود و درصدد اعتراض به آن برآید. در این صورت اعتراض ثالث اصلی برابر ماده ۴۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی بایستی شرایط ذیل را داشته باشد:

• لزوم تقدیم دادخواست جهت اعتراض؛
• خوانده اعتراض ثالث بایستی محکوم‌له و محکوم‌علیه هر دو باشد؛
• ترتیب رسیدگی به این اعتراض مانند دادرسی نخستین خواهد بود؛
• دادگاه صالح به رسیدگی، دادگاه صادرکننده رأی قطعی است.

اعتراض ثالث طاری:

به این معنی است که به عنوان مثال حکمی از سوی یکی از اصحاب دعوا به عنوان دلیل ارائه میشود و با اینکه محکوم علیه ان حکم ، طرف مقابل پرونده نیست لیکن حکم ارائه شده به حقوق وی خلل وارد می آورد ، در این مورد طرف دعوا میتواند علیه حکمی که طرف مقابل او ارائه کرده است در همان دادگاه اعتراض ثالث طاری خود را نسبت به حکم مطرح نماید .

این اعتراض زمانی مطرح می‌شود که در یک جلسه دادرسی یکی از طرفین در اثنای رسیدگی به تصمیم دادگاهی که بین او و شخص دیگری گرفته ‌شده است برای اثبات حق خود استناد نماید. در این صورت طرف مقابل حق اعتراض به رأی و تصمیم مستند طرف مقابل را دارد که طریق پیش‌بینی شده برای این اعتراض «اعتراض ثالث طاری» است. مطابق ماده ۴۲۱ قانون آیین دادرسی مدنی شرایط دعوای اعتراض ثالث طاری به شرح ذیل است:

• برخلاف اعتراض ثالث اصلی بدون تقدیم دادخواست صورت می‌گیرد؛
• اعتراض در دادگاهی که دعوا مطرح است رسیدگی خواهد شد مشروط بر اینکه درجه دادگاه صادرکننده رأی معترض‌عنه پایین‌تر باش

نکته:

فرق اعتراض ثالث طاری با اعتراض ثالث اصلی از حیث مرجع رسیدگی و نقض رای این است که در اعتراض ثالث اصلی، دادخواست اعتراض ثالث به دادگاهی تقدیم میشود که رای را صادر نموده و همان دادگاه نیز رسیدگی و عند الزوم رای را نقض مینماید.

لیکن در اعتراض ثالث طاری، دادخواست اعتراض طاری به دادگاهی تقدیم میشود که در جریان رسیدگی در آن دادگاه رای ارائه شده و همین دادگاه نیز رسیدگی و عند الزوم رای را نقض خواهد کرد مگر اینکه درجه دادگاهی که رای را صادر نموده بالاتر از دادگاهی باشد که رای در آنجا ارائه شده است که در این صورت دادخواست اعتراض شخص ثالث پس از عنوان شدن در دادگاه رسیدگی کننده، به دادگاه صادر کننده حکم تقدیم میگردد و معترض ثالث ۲۰ روز فرصت خواهد داشت تا گواهی طرح اعتراض ثالث به حکم ارایه شده را تحویل دادگاه نماید.

اعتراض ثالث اجرایی:

به‌طور کلی اگر دادگاهی در مقام تأمین خواسته یا اجرای حکم قطعی مال منقول یا غیرمنقول از محکوم‌علیه را توقیف نماید و شخص ثالثی نسبت به این مال ادعای حق داشته باشد، راهکار اعلام ادعا و درخواست رسیدگی طرح دعوای اعتراض ثالث اجرایی است. اعتراض ثالث اجرایی مستفاد از مواد ۱۴۶ و ۱۴۷ قانون اجرای احکام مدنی لازم است شرایط زیر را داشته باشد:

• در هر صورت مدعی باید به دادگاه صادرکننده دستور توقیف یا مجری رأی مراجعه کند؛
• در صورتی که مدعی دارایسند رسمی باشد یا ادعا مستند به حکم قطعی با تاریخ مقدم باشد توقیف رفع می‌گردد؛
• در صورتی که ادعا مستند به سند رسمی یا حکم قطعی با تاریخ مقدم نباشد لازم به شکایت است؛
• علی‌رغم قید عبارت: «بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی» برای اعتراض ثالث تقدیم دادخواست لازم است؛
• دادخواست در هر صورت باید علیه هر دو طرف پرونده طرح شود.

آثار اعتراض شخص ثالث

۱- اعتراض شخص ثالث فاقد اثر تعلیقی بر اجرای حکم است یعنی اجرای حکم را متوقف نمیکند.

۲- در مواردی که جبران ضرر و زیان ناشی از اجرای حکم ممکن نباشد ، دادگاه رسیدگی کننده به اعتراض ثالث بنابه درخواست معترض و پس از اخذ تامین مناسب ،قرار تاخیر اجرای حکم برای مدت معین را صادر خواهد کرد و فرقی نمی کند محکوم به مالی یا غیر مالی باشد البته تمدید این مدت معین تا روشن شدن نتیجه نهایی بلامانع میباشد.

۳- اعتراض ثالث دارای اثر انتقالی نیز میباشد به این معنی که محتویات و مستندات پرونده سابق در محدوده مورد اعتراض ثالث به جریان رسیدگی اعتراض ثالث انتقال مییابد.

۴- در اعتراض شخص ثالث امکان طرع دعوای ورود ثالث ، جلب ثالث ، دعوای متقابل وجود ندارد.

نحوه طرح دعوای اعتراض شخص ثالث

اکنون با تشکیل دفاتر الکترونیک خدمات قضایی ، دادخواست اعتراض شخص ثالث از طریق این دفاتر ثبت و به مرجع صادرکننده رای ارسال میگردد. لزوما بایستی متذکر شد در دادخواست اعتراض ثالث بایستی محکوم له و محکوم علیه حکمی که نسبت به آن اعتراض میشود طرف دعوا قرار گرفته باشند در غیر این صورت دعوای اعتراض شخص ثالث رد خواهد شد .

با عنایت به گستردگی مطالب و اینکه نسبت به هر دعوا به حکم قانون به طور خاص تعیین تکلیف و رسیدگی واقع میشود و میبایست قبل از اقدام حقوقی و قضایی، تمامی جوانب هر پرونده به تفکیک بررسی شده و نمیتوان نسخه واحد برای پرونده های متعدد پیچید. لذا توصیه میگردد قبل از هر اقدام با وکیل معتمد و خبره خود به مشاوره بپردازید.

آیا دعوای اعتراض ثالث در احکام کیفری قابلیت استماع دارد یا خیر؟

نظر اکثریت (اعتراض ثالث در امور کیفری)

با توجه به اینکه حسب مقررات آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری اشخاص ثالث حق تجدیدنظر اعتراض به رأی کیفری را ندارند و حسب ظاهر ماده ۴۱۸ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی، اشخاص مزبور صرفاً به آرای مدنی حق اعتراض دارند. لذا اعتراض شخص ثالث به احکام کیفری قابلیت استماع ندارد.

نظر اقلیت (اعتراض ثالث در امور کیفری)

با توجه به تبصره ماده ۱۰ قانون مجازات اسلامی، اشخاص متضرر نسبت به ضبط آلت جرم و… در خصوص اموال حق اعتراض دارند و متضرر در این ماده اعم از شخص ثالث و طرفین دعوا بوده، لذا اعتراض شخص ثالث نسبت به آلت جرم و … قابل‌پذیرش بوده، لکن در قالب اعتراض شخص ثالث به این امر رسیدگی نمی‌شود، بلکه به شکایت ثالث حسب مقررات جاری رسیدگی می‌گردد.

 نظر کمیسیون (اعتراض ثالث در امور کیفری)

 صدور حکم محکومیت کیفری مستلزم اثبات وقوع بزه از ناحیه محکوم‌علیه است؛ بنابراین، اعتراض شخص ثالث در این احکام جایگاه قانونی و عرفی ندارد.

موسسه حقوقی سروش نافع دادمان (شعبه مرکزی کرج) ، افتخار دارد با سابقه فعالیت متمادی و مستمر و قبول وکالت در پرونده های متعدد حقوقی ، یاری گر مراجعین در حل مشکلات حقوقی و ارائه دهنده مشاوره حقوقی تخصصی و قبول وکالت در موضوعات گوناگون حقوقی از جمله دعوای اعتراض شخص ثالث باشد: