نصب امین ممکن است برای شخص محجور، جنین، عاجز و یا برای شخص غایب مفقودالاثر جهت حفاظت از اموال غایب باشد که در قانون مدنی پیش بینی شده است تا اموال افرادی که توان اداره ی امور مالی خود ندارند را اداره نماید.
انواع نصب امین در پروانده های حقوقی و کیفری
نصب امین به سه طریق است:
نصیب امین به صورت قراردادی:
امین قراردادی نیز امینی است که به موجب قراردادی تعیین می‌گردد.
نصب امین به صورت قانونی:
امین قانونی همان وراث یا ولی مولی علیه هستند که برای اداره ی امور مالی او تعیین می‌شوند.
نصب امین به صورت قضایی:
امین قضایی امینی است که از سوی دادگاه تعیین می گردد. در مواردی ممکن است امین به ولی قهری یا قیم ضم شود بدین صورت که در برخی موارد ولیّ، قیّم و متولی یا ناظر وقف توان انجام دادن و پیگیری امور مولّی علیهم را ندارند یا فسق و خیانتی از آنان دیده شود، حاکم فردی امین را برای مساعدت و یا نظارت بر کارهای آنان تعیین می‌کند. از این اقدام حاکم در اصطلاح به «ضَمّ امین» تعبیر می‌شود.
موارد نصب امین در قانون مدنی
چنانچه ضمن وقف مال، برای اداره ی آن متولی تعیین شود سپس متولی در اداره ی مال موقوفه مرتکب خیانت گردد، دادگاه می تواند امین تعیین نماید که در امور موقوفه همراه متولی دخالت داشته باشد.
چنانچه کسی غایب مفقود الاثر باشد و برای اداره ی اموال خود تکلیفی تعیین نکرده باشد، دادگاه برای اداره ی اموال او اقدام به نصب امین می نماید.
چنانچه ولی قهری( پدر و جد پدری و وصی منصوب از سوی آنها) نتواند به امور کسی که ولایت از او را بر عهده دارد (مولی علیه)، رسیدگی نماید دادگاه برای اداره ی اموال مولی علیه موقتا اقدام به نصب امین می نماید.
چنانچه ولی قهری عاجز شود و توان اداره ی اموال طفل را نداشته باشد و کسی را برای اداره ی امور تعیین نکرده باشد، دادگاه امینی را به ولی قهری ضم می نماید.
موارد نصب امین در قانون امور حسبی
بنا به ماده ۱۰۳ قانون امور حسبی علاوه بر مواردی که مطابق قانون مدنی نصب امین می‌شود در موارد ذیل نیز امین تعیین می گردد:
- برای اداره سهم‌الارثی که ممکن است از ترکه متوفی به جنین تعلق گیرد در صورتی که جنین ولی یا وصی نداشته باشد.
- برای اداره اموالی که به مصارف عمومی اختصاص داده شده و مدیری نداشته باشد.
وظایف و اختیارات امین
در قانون مدنی و قانون امور حسبی، وظایف و اختیاراتی در بحث نصب امین تعیین شده است از جمله:
یک لیست از اموالی که به او سپرده شده است را تهیه و تمام اوراق بهادار، اسناد دیون و اسناد املاک او را در آن ذکر نماید و مصلحت فرد در اداره امور او را رعایت نماید.
مال ضایع شدنی را به فروش برساند سپس با پول به دست آمده به مصلحت فرد مالی خریداری نماید یا به مصلحت او معامله ای را انجام دهد.
امین می تواند با رعایت مصلحت، اموال منقولی را که مورد نیاز فرد نیست بفروشد و وجه به دست آمده را به مصلحت او به کار گیرد.
هزینه ی زندگی فرد و اشخاص واجب النفقه ی او، هزینه های درمانی و سایر هزینه های واجب او را بپردازد.
اسناد و اشیاء قیمتی فرد را با اطلاع دادستان در محل امنی نگهداری نماید.
امین اموال غیر منقول فرد را نمی تواند بفروشد، مگر در صورت مصلحت و با تصویب دادستان.
امین می تواند در صورت مصلحت به محجور اجازه ی اشتغال بدهد
تمام وجوه نقدی فرد را با اطلاع دادستان به بانک معتبری بسپارد و اگر فرد وجه اضافه ای دارد نباید این وجوه برای بیش از شش ماه بدون سود بماند.
در صورتی که از محجور رفع حکم حجر شود یا غایب برگردد باید اموال را به تصرف خود او بدهد و یا اگر از امین سلب سمت شود، اموال را تصرف امین بعدی بدهد.
در صورت فوت ورثه فرد، امین باید ظرف ۱۰ روز درخواست مهر و موم ترکه را بنماید.
تعهدات نصب امین طبق قانون چیست؟
حفاظت از ودیعه (بنا به ماده ۶۱۲ قانون مدنی، امین باید مال ودیعه را به طوری که مالک مقرر نموده حفظ کند و اگر ترتیبی تعیین نشده باشد آن را به طوری که نسبت به آن مال متعارف است حفظ کند و الا ضامن است).
مسئولیت نسبی در صورت تلف یا نقصان مال مورد ودیعه (بنا به ماده ۶۱۴ امین ضامن تلف یا نقصان مالی که به او سپرده شده است نمی باشد مگر در صورت تعدی یا تفریط. لذا بنا به ماده ۶۱۵ قانون مدنی، امین در مقام حفظ مال، مسئول وقایعی نمی باشد که دفع آن از اقتدار او خارج است)
مسولیت تضامنی در صورت تلف مال مورد ودیعه ( بنا به ماده ۶۱۶ قانون مدنی، هر گاه رد مال ودیعه مطالبه شود و امین از رد آن امتناع کند از تاریخ امتناع احکام امین به او مترتب نشده و ضامن تلف و هر نقص یا‌عیبی است که در مال ودیعه حادث شود اگر چه آن عیب یا نقص مستند به فعل او نباشد)
ممنوعیت تصرف غیر مجاز در مال مورد ودیعه (بنا به ماده ۶۱۷ امین نمی تواند غیر از جهت حفاظت تصرفی در ودیعه کند یا به نحوی از انحاء از آن منتفع گردد مگر با اجازه صریح یا ضمنی امانت‌گذار والا ضامن است)
مسئولیت در قبال مال مورد ودیعه ( بنا به ماده ۶۱۸ قانون مدنی، اگر مال ودیعه در جعبه سربسته یا پاکت مختوم به امین سپرده شده باشد حق ندارد آن را باز کند و الا ضامن است)
مسئولیت در رد مال ودیعه ( بنا به ماده ۶۱۹ امین باید عین مالی را که دریافت کرده است رد نماید)
مسئولیت در استرداد مال مورد ودیعه ( بنا به ماده ۶۲۰ قانون مدنی، امین باید مال ودیعه را به همان حالی که موقع پس دادن موجود است مسترد دارد و نسبت به نواقصی که در آن حاصل شده و مربوط به عمل امین نباشد ضامن نیست.)
رد هر نوع عوض به امانت گذار مال مورد ودیعه (بنا به ماده ۶۲۱ قانون مدنی، اگر مال ودیعه قهراً از امین گرفته شود و مشارالیه قیمت یا چیز دیگری به جای آن اخذ کرده باشد باید آنچه را که در عوض گرفته است به امانت‌گذار بدهد ولی امانت‌گذار مجبور به قبول آن نبوده و حق دارد مستقیماً به قاهر رجوع کند)
حق الزحمه نصب امین چگونه و از کجا پرداخت می شود؟
بنا به ماده ۱۵۰ قانون امور حسبی در موردی که اموال غائب به تصرف ورثه یا امین داده شده باشد دادگاه می‌تواند حق‌الزحمه متناسبی از درآمد اموال برای ورثه یا امین‌معین نماید هزینه حفظ و اداره اموال غائب از اموال غائب برداشته می‌شود. چنانچه اموال غایب درآمد یا منفعتی نداشته باشد، ممکن است از اصل مال غایب حق الزحمه ای به امین داده شود چرا که اصل بر استحقاق امین نسبت به حق الزحمه او می باشد.
در چه صورتی امین عزل می گردد؟
- در صورت شکایت از امین به دلیل عدم پرداخت هزینه های محجور (ممیز)
- در صورتی که دادستان کوتاهی امین را در پرداخت هزینه ها به اطلاع دادگاه برساند
- چنانچه عدم توانایی امین احراز گردد
- محجور و هر کس که با محجور نسبتی دارد می تواند سبب عزل امین را به اطلاع دادگاه برساند. چنانچه دادستان سبب عزل را تشخیص دهد از دادگاه درخواست عزل امین را می نماید.
مدارکی که برای طرح دعوای عزل امین مورد نیاز است:
- تصویر مصدق دادنامه
- تصویر مصدق شناسنامه
در صورت عدم وجود مدارک فوق می توان یکی از موارد ذیل را ارائه داد:
- شهادت شهود و مطلعین
- درخواست استعلام
- درخواست جلب نظر کارشناس
- تحقیقات محلی
- شماره پرونده استنادی
- استعلام نظر پزشکی قانونی
- سایر دلایل و منضمات
دادگاه صالح برای تعیین و نصب امین
تعیین و نصب امین برای محجور در صلاحیت دادگاهی است که احتیاج به تعیین امین در حوزه ی آن ایجاد شده است. در خصوص شخص عاجز دادگاه شهرستانی که عاجز در حوزه ی آن اقامت دارد، تقاضای تعیین امین را می توان داد. در خصوص جنین، دادستان و خویشاوندان او می توانند از دادگاه تقاضای تعیین امین برای او را بنمایند همچنین دادستان می تواند کسانی را که برای این سمت مناسب هستند به دادگاه معرفی نماید.