گاهی ممکن است اشخاص برای حفظ اسناد و مدارکی که احتمال دارد در آینده بعنوان دلیل در دادگاه مورد استناد واقع شود درخواست تامین دلیل کنند. دلیل چیزی است که اصحاب دعوی برای اثبات دعوی یا دفاع از خودشان به آن استناد می‌کنند و تأمین دلیل به معنی حفظ دلایل موجود برای استفاده از آن‌ها در آینده است و در قالب قرار صادر میشود.
در قانون آیین دادرسی مدنی، تامین دلیل به این منظور میباشد که در دعوایی، اگر شخصی احتمال دهد مدارکی در دست دارد که میتوان در آینده در دادگاه به آن استناد نمود و یا اینکه این دلایل نزد طرف دیگر دعوا باشد که ممکن است باعث ازبین رفتن این دلایل باشد، در این صورت میتواند از دادگاه درخواستی به عنوان تأمین دلیل ارائه دهد. این قرار توسط مواردی مثل انجام تحقیقات محلی، کسب اطلاع از اهالی آن محل و یا نظر کارشناس صورت میگیرد.
تأمین دلیل چیست؟
تأمین در لغت، به معنای حفظ و نگهداری می باشد و دلیل این چیزی است که طرفین دعوی برای دفاع کردن از خود در دادگاه به آن استناد می نمایند. تامین دلیل به معنای حفظ و نگهداری اسناد موجود که بعدها در دادگاه مورد استفاده قرار می گیرد که این درخواست میتواند قبل از طرح دعوی اصلی یا در حین رسیدگی به آن با تقاضای خواهان صورت بگیرد و همچنین مرجع قضایی صالح برای انجام مقدمات موضوع دعوای تأمین دلیل مثل تهیه گزارش و ثبت کتبی آن برای دلایل موجود توسط ذی نفع مطرح شده، اقدام می نماید.
مرجع صالح برای درخواست تامین دلیل
«شورای حل اختلاف» محلی که دلایل و امارات مورد درخواست در حوزه آن قرار گرفته، تعیین شده و اگر در حوزه مربوطه شورای حل اختلاف نبود، رسیدگی با دادگاه محل است.
شورا با احراز فوریت موضوع، درخواست را به یکی از کارشناسان رسمی دادگستری در رشته مربوط ارجاع و پس از حضور مدیر دفتر شعبه مربوطه و کارشناس در محل و جلب نظر کارشناس، شورا صورتجلسه را با ذکر نظر کارشناس تنظیم می‌کند.
نکته: برای تامین درباره اموال غیر منقول، باید به شورای حل اختلاف محل وقوع ملک مراجعه نمود و برای سایر دعاوی به محل اقامت خوانده مراجعه خواهد شد.
طبق قانون آئین دادرسی مدنی درخواست تامین دلیل باید حتما شامل چند مورد باشد:
- مشخصات درخواست کننده و طرف او
- موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تأمین دلیل میشود.
- اوضاع و احوالی که موجب تأمین شده است.
بر اساس ماده ۱۵۰ قانون آیین دادرسی مدنی زمان درخواست میتواند قبل از اقامه دعوی و یا در حین رسیدگی باشد. این درخواست میتواند کتبی یا شفاهی باشد. تقاضای تامین دلیل از سوی ذی‌نفع به شکل یک درخواست نوشته میشود و به تعداد خواندگان به اضافه یک نسخه، همراه با فتوکپی برابر اصل اوراق و اسناد تقدیم شورای حل اختلاف میشود.
تشخیص ارزش و اعتبار تأمین دلیل چگونه مشخص میشود؟
میزان ارزش و اعتبار مربوط در مورد تأمین دلیل توسط مرجع قضایی صورت میگیرد زیرا بر اساس ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی مدنی، تامین دلیل چون برای حفظ درخواست دهنده است، نحوه تشخیص ارزش و اعتبار آن توسط دادگاه انجام میشود و بر این اساس قرار تأمین دلیل صادر می گردد.
انواع تامین دلیل
در موارد مختلفی به تامین دلیل نیاز است. برای مثال اگر مالک یک ماشین اتومبیلش خسارت دیده و قصد دارد از مال خسارت‌دیده خود هر چه زود‌تر استفاده کند و نمی‌تواند منتظر سپری شدن مراحل مختلف دادرسی که زمانی نسبتا طولانی را می‌طلبد بماند؛ میتواند با درخواست تامین و اجرای آن، میزان خسارت وارد شده به اتومبیل را مشخص کند، سپس نسبت به تعمیر و بازسازی آن اقدام و از آن استفاده کند و بعد از آن به استناد تامین که انجام شده است، خسارت وارده به خود را از عامل ورود زیان، مطالبه کند.
گاهی هم ممکن است که امکان از بین رفتن یا از دسترس خارج شدن دلایل و مدارک مورد نظر مدعی وجود داشته باشد، در نتیجه از طریق تامین میتوان این دلایل را حفظ کرد. برای مثال یک فردی که میتواند در دادگاه شهادت بدهد و یا مطلع از امری است بخواهد از کشور خارج شود و یا به علت بیماری در آستانه فوت باشد.
تأمین دلیل به چند نوع تقسیم میشوند؟
تأمین دلیل در موارد مختلفی به کار می رود و مصداق های فراوانی دارد زیرا در بسیاری از موضوعات مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین به مثال هایی در این مورد می‌پردازیم:
۱. اگر تصادفی بین دو خودرو صورت بگیرد و طرف مقصر حاضر به پرداخت خسارت نباشد، مالک خودرو برای وصول و تامین خسارت، به درخواست تأمین دلیل می‌پردازد.
۲. اگر محل کسبی دارای سرقفلی باشد و مستاجر بدون اجازه مالک، تغییر شغل بدهد یا اینکه از حدود خود تجاوز می نماید و یا آن محل را کسی دیگر انتقال اجاره بدهد، مالک می تواند برای ثبت این تخلف از مرجع قضایی توسط مواردی مثل تحقیقات محلی، کسب اطلاع از مطلعین و یا دلایل موجود در آن محل، به درخواست تأمین دلیل اقدام بکند.
چه زمانی میتوان درخواست تأمین دلیل را انجام داد؟
شخصی که با استفاده از دلایل و مدارک خود می خواهد درخواست تامین دلیل از مراجع قضایی را بنماید، این درخواست می تواند قبل از طرح دعوای اصلی باشد یا اینکه همزمان در حین رسیدگی به دعوا از شورای حل اختلاف یا دادگاه محلی که در آن حوزه دلایل و قرائن موجود است، به درخواست تأمین دلیل اقدام کند.
اعتبار تامین دلیل
منظور از این نوع تامین صورت‌برداری و حفظ آن است و تأثیری بر تایید یا رد ارزش دلیل مورد نظر ندارد. علاوه بر این حتی به معنای پذیرش دلالت یک دلیل بر ادعای مدعی نیز نیست و ممکن است شخصی، چیزی را دلیل اثبات ادعای خود بداند، اما در حقیقت اینطور نباشد. مرجع انجام تامین به صرف ادعای درخواست‌کننده مبنی بر اینکه امری دلیل و مدرک دعوای آینده اوست، قرار تامین را صادر و اجرا می‌کند و دادگاه رسیدگی‌کننده به دعوا باید دلیل مورد نظر مدعی را ارزیابی و در خصوص اعتبار و ارزش آن تصمیم‌گیری کند.
نکته: هزینه درخواست تامین از نوع دعاوی غیرمالی است و هزینه آن به تناسب نوع دعوی از ۲۰۰ هزار ریال تا یک میلیون ریال است.
تامین دلیل را با ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری انجام می دهند و در نتیجه خواهان باید هزینه کارشناس رسمی را نیز پرداخت کند و این مبلغ را به حساب کانون کارشناسان رسمی دادگستری واریز و پس از تسلیم اصل فیش به شعبه شورا حل اختلاف، کارشناس تعیین میشود و خواهان میتواند با هماهنگی کارشناس اقدام کند. تسلیم نظریه کارشناس به شورا حدود ۱۰ الی ۱۵ روز زمان نیاز دارد.
براساس ماده ۱۵۲ قانون آیین دادرسی مدنی در اموری که دارای فوریت است دادگاه میتواند بدون احضار طرف مقابل دعوی اقدام به تأمین دلیل نماید، به همین دلیل هنگام ثبت درخواست باید از مسئول خواسته شود که دادخواست فورا رسیدگی شود.
نحوه تقاضای تأمین دلیل به چه صورت میباشد؟
همانطور که در قبل گفته شد، درخواست تأمین دلیل ممکن است قبل از اقامه دعوا یا در حین رسیدگی و آن باشد اما نکته‌ای که وجود دارد، تامین دلیل چه به صورت کتبی نوشته شود یا به صورت شفاهی انجام شود، باید در آن مشخصات درخواست کننده و طرف مقابل ذکر شده و همچنین دلایل و مدارکی که درخواست دهنده تأمین دلیل برای موضوع دعوا به آن استناد می کند، باید مشخص شود.
مراحل صدور تأمین دلیل
- بررسی و تعیین اینکه موضوع در محدوده کدام یک از شورا‌های حل اختلاف واقع است.
- تهیه برگ دادخواست از اوراق شورای حل اختلاف مربوط
- تنظیم دادخواست بر روی فرم مخصوص به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه
- تهیه فتوکپی از هریک از اوراقی که به آن‌ها استناد میشود به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه
- مراجعه به قسمت تطبیق اسناد شورای حل اختلاف مربوط و گواهی کردن برابری فتوکپی با اصل
آیا میتوان به قرار تأمین دلیل اعتراض نمود؟
اعتراض به تأمین دلیل بر اساس شرایط خاصی صورت میگیرد و نیاز به اسناد قابل قبول دارد که براساس آن، اجرائیه صادرشود. این مدارک عبارت است از:
۱. سند رسمی یا عادی ( مثل چک و سفته ) که قابلیت استناد به صدور اجرائیه را داشته باشد بدون آنکه به صدور رأی دادگاه نیازی داشته باشد.
۲. سندی که نشان دهنده این باشد که مال منقول یا غیر منقولی برای انجام ضمانت (مثل رد مال) صورت گرفته است.
۳. سندی که نشان دهنده تعهد شخص بدهکار ( مثل تحویل کالا یا پرداخت مبلغی ) برای کار مشخصی باشد.
۴. زمانی که شخصی در مزایده اموال توقیفی برنده میشود و سندی به عنوان تضمین انتقال سند رسمی به او تعلق میگیرد