حضانت فرزند توسط یکی از والدین سبب نمی شود که دیگری از ملاقات با فرزند خود محروم شود . به همین دلیل ، ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی در خصوص حق ملاقات با فرزند قبل از طلاق مقرر نموده است که در صورتی که به علت طلاق یا به هر جهت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نمی باشد ، حق دیدار با فرزند خود را دارد.
حق ملاقات با فرزند قبل از طلاق برای والدین به هر حال محفوظ است و نمی توان کسی را از این حق محروم نمود . تنها در شرایط خاص و ویژه ای ، ضمن در نظر گرفتن مصلحت کودک ، می توان مدت زمان ملاقات با فرزندان را افزایش یا کاهش داد .
نحوه ملاقات با فرزند قبل از طلاق
در ماده ۱۱۷۴ قانون در رابطه با زمان و مکان ملاقات با فرزند چنین مقر کرده است : تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوط به آن در صورت اختلاف میان والدین با دادگاه است . بنابراین ، در صورتی که والدین در خصوص نحوه دیدار با فرزند قبل از طلاق ، مثلا زمان و مکان آن به اختلاف برسند ، بایستی به دادگاه مراجعه نمایند .
نکته: دادگاه زمان و مکان ملاقات والدین با طفل را تعیین می نماید .
نکته: دادگاه صلاحیت دار برای رسیدگی به دعوای ملاقات به فرزند قبل از طلاق ، دادگاه خانواده است.
می توان برای ملاقات والدین با طفل ، دادخواست دیدار با فرزند قبل از طلاق را به دادگاه تقدیم نمود که دادگاه نحوه ملاقات با فرزند قبل از طلاق را مشخص می کند .
در صورتی که در خصوص مدت زمان دیدار با فرزند توافقاتی میان زوجین به عمل آید ، طبق آن عمل خواهد شد ؛ در غیر این صورت ، مدت زمان دیدار با فرزند قبل از طلاق نیز توسط دادگاه مشخص می شود که هیچ یک از طرفین نمی تواند مانع از ملاقات با فرزند در مدت زمان تعیین شده توسط دادگاه شود . اما در شرایط خاصی که مصلحت طفل به خطر افتاده باشد ، می توان از دادگاه درخواست کرد که مدت زمان این ملاقات محدود شود .
امکان ملاقات والدین با طفل
در ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی آمده است: «در صورتی که به علت طلاق یا به هر علت دیگر اَبَوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند هر یک از اَبَوین که طفل تحت حضانت او نمی باشد حق ملاقات طفل خود را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوطه به آن در صورت اختلاف بین اَبَوین با محکمه است.»
قانونگذار حق ملاقات ابوین با فرزند خود را بدون هیچ گونه قید و شرطی پذیرفته که ممکن است از ظاهر آن اینگونه استنتاج شود که امکان ممنوع الملاقات کردن طفل با هیچ یک از ابوین خود وجود ندارد و حال آنکه چنین امری صحیح نیست.
برای مثال آیا می‌توان با درخواست پدر یا مادری که اعلام نموده به محض ملاقات با فرزند خود وی را با ضربات چاقو مورد اصابت قرار خواهد داد و از قرائن نیز وجود چنین امری به دور از انتظار نباشد موافقت نمود و طفل را با وجود حالت خطرناک وی در اختیار ایشان قرار داد؟ قطعاً پاسخ به پرسش یادشده منفی است.
با پذیرش نفی امکان ملاقات یکی از والدین دارای حالت خطرناک با فرزند خود در مثال پیش گفته، اینگونه استنتاج می‌شود که در سایر مواردی نیز که مصلحت عمده‌ای در عدم ملاقات طفل با یکی از والدین خود نهفته باشد، در صورت وجود سایر شرایط دادگاه می‌تواند به استناد آن حکم بر جواز عدم ملاقات و به تعبیر دقیق‌تر بطلان دعوای خواهان ملاقات با فرزند خود حکم صادر کند.
در موارد متعددی مشاهده شده است که حضانت دختر با پدر می‌باشد و مادر که دارای فساد اخلاقی فراوان بوده تقاضای ملاقات با فرزند خود را می‌کند و پدر نیز به جهت خوف بروز مسائل ناشایست به دختر، با چنین خواسته‌ای به شدت مخالفت می کند.
خاطرنشان می‌شود که قانونگذار به صراحت به امکان ممنوع الملاقاتی یکی از والدین با فرزند طفل خود اشاره ای نکرده اما با در نظر گرفتن حکم کلی مقرر در ماده ۳ قانون آیین دادرسی مدنی (لزوم پیدا نمودن حکم قضیه بر اساس اصول حقوقی در فرضی که در خصوص مسأله مطروحه قانون صراحت نداشته و منابع فقهی نیز سکوت نموده باشد) و با در نظر گرفتن ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده می‌توان چنین امری را استنباط نمود.
در این ماده آمده است: «رعایت غبطه و مصلحت کودکان و نوجوانان در کلیه تصمیمات دادگاه ها و مقامات اجرایی الزامی است.» بنابراین با رعایت ماده پیش گفته، دادگاه می‌تواند حکم بر بطلان دعوای خواهان ملاقات به جهت حالت خطرناک ایشان یا وجود دیگر مصلحت‌های عرفی صادر کند.
اخیراً در پرونده‌ای با موردی مواجه شدم که مادر طفل به شدت به مواد مخدر صنعتی اعتیاد داشت و شهرت بسیار زیادی در امر خلافکاری کسب کرده و نسبت به قاچاق مواد مخدر نیز اقدام میکرد. دختر ۸ ساله بود و پدر او به شدت با انجام ملاقات با فرزند قبل از طلاق ولو در حد چند دقیقه در ماه حتی در اداره بهزیستی نیز مخالفت میکرد و اینگونه استدلال میکرد که دخترم با دیدن مادرش به شدت تحت تأثیر منفی قرار خواهد گرفت و امکان رفتن به مدرسه و ادامه تحصیل را از دست خواهد داد و اساساً فرزند یادشده تاکنون مادر خود را ندیده و هیچ علاقه‌ای نیز به دیدن او ندارد.
نهایتاً دادگاه با توجه به اینکه فرزند مذکور مُمَیِّز بود و تا حدود بسیار زیادی امکان تصمیم گیری را داشت، اظهارات وی مبنی بر اینکه هیچ گونه تمایلی مبنی بر ملاقات با مادرش ندارد را در صورتمجلس درج و به استناد حالت خطرناک مادر حکم بر بطلان دعوای وی به خواسته ملاقات صادر نمود.
علاوه بر آنچه گفته شد، در اصل ۴۰ قانون اساسی نیز آمده است: «هیچ کس نمی تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد» و در سوال مطروحه نیز می‌توان اینگونه استدلال نمود که مادر نمی‌تواند حق خود دایر بر ملاقات با طفل را وسیله اضرار بر طفل مذکور و پدر ایشان قرار دهد فلذا با در نظر گرفتن تفسیر منطقی از قوانین موضوعه محکمه می‌تواند حکم بر ممنوع الملاقاتی شخص با طفل خود تا تغییر شرایطی که موجب صدور این حکم شده است صادر نماید.
نکاتی درباره دیدار با فرزند قبل و بعد از طلاق
ملاقات با فرزند حق فطری والدین است ؛ به همین دلیل است که نمی توان آنها را از این حق محروم کرد .
حق دیدن فرزند قبل از طلاق برای والدین به هرحال محفوظ است و نمی توان کسی را ازین حق محروم نمود.
نکته: امکان سلب نمودن حق ملاقات با فرزند قبل از طلاق نیز وجود ندارد ، حتی در صورتی که یکی از والدین دارای فساد و انحطاط اخلاقی نیز باشد ، نمی توان حق ملاقات با فرزند را از او به طور کلی سلب نمود و تنها ممکن است که به نظر دادگاه مواعد و زمان دیدار با فرزند کاهش یابد.