به طور کلی اموال، وسایل و اثاث منزل و هر اموال منقولی که برای استفاده در زندگی مشترک از سوی زن به منزل شوهر آورده می شود، تحت عنوان جهیزیه شناخته می‌شود. علی رغم اینکه از لحاظ قانونی به هنگام ازدواج تهیه جهیزیه از وظایف زن به شمار نمی‌رود و تکلیف قانونی و شرعی بر ضمه زن مبنی بر آوردن جهیزیه به منزل شوهر وجود ندارد، با این حال طبق عرف جامعه این امر از سوی زوجه و خانواده وی صورت می‌گیرد. در صورتی که زوجین طی زندگی مشترک خود تصمیم به جدایی از یکدیگر بگیرند، باید در مورد جهیزیه موجود و پس گرفتن جهیزیه یا استرداد جهیزیه تعیین و تکلیف شود.
پس گرفتن جهیزیه در چه صورت امکان‌پذیر است؟
مطابق با ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، تهیه اثاث خانه به عهده مرد گذاشته شده و زن اساسا وظیفه‌ای جهت تامین اثاث منزل ندارد، با این حال در صورتی تهیه آن را به عهده گیرد و به عنوان اثاث خانه در اختیار مرد قرار دهد، می‌تواند آن را مطالبه کند.
به این منظور در صورتی که بر اساس اقرار مرد، شهادت شهود یا فهرست سیاهه و دیگر دلایل محکمه‌پسند ثابت شود که زن مقدار و اقلام مشخصی از اثاث را به عنوان جهیزیه به خانه مرد آورده و تحویل مرد داده، هر زمان اراده کند می‌تواند از زوج این وسایل را پس بگیرد و زوج حق مخالفت ندارد.
لیست سیاه جهیزیه چیست؟
قبل از هر چیز باید لیست سیاه جهیزیه را تعریف کنیم. بعد از اختلافات بوجود آمده بین زن و شوهر هیچکس دسترسی به اموال دیگری نخواهد داشت، یعنی اگر هر چیزی به صورت قانونی به آنها انتقال داده نشده باشد، هیچ قانونی برای گرفتن سهم از دیگری و لیست سیاهه جهیزیه وجود ندارد، مگر مهریه برای زن و جهاز او که آن هم نیاز به طی کردن مراحل قانونی و ارائه مدارک لازم دارد.
جهاز اموال منقولی است که توسط زن تهیه و به منزل مرد آورده می‌شود و وی تنها می‌تواند از آن استفاده کند، و در صورت وارد شدن هرگونه خسارتی توسط مرد، باید عین همان کالا تهیه شود و یا خسارت وارد شده را پرداخت کند، برای نوشتن لیست سیاه جهیزیه لازم است که از اندازه تا کارخانه و تعداد، همه ذکر شود. در بهترین حالت این لیست باید قبل از ورود به منزل همسر تهیه و توسط او امضا شود.
استرداد جهیزیه یا پس گرفتن جهیزیه چگونه انجام می‌شود؟
یکی از ارکان اساسی که در دعوای پس گرفتن جهیزیه نقش کلیدی بازی می‌کند سیاهه یا لیست وسایل جهزیه است که زن به هنگام ازدواج به خانه مرد برده است. لیست اقلام جهیزیه یا همان سیاهه از دیر باز در کشورمان رایج بوده است و نمونه‌های خطی قدیمی به کرات دیده شده است. به این منظور معمولا فهرستی کامل از جهیزیه با جزییات آن تهیه و پس از استقرار در خانه شوهر از وی امضا اخذ می‌کنند که این اقلام به منزل وی آورده شده است. جهت طرح دعوا استرداد جهیزیه زن می‌تواند از طریق دادگاه خانواده یا شورا حل اختلاف به استناد سیاهه دادخواست تقدیم کند.
برای اینکه دادگاه رای به استرداد جهیزیه دهد بایستی به دادخواست استرداد جهیزیه، سیاهه اموالی که به تأیید داماد رسیده است نیز ضمیمه شود. در صورت وجود سیاهه مذکور، ممضی به امضای ماه داماد برای دادگاه هیچ مشکلی در انشای رأی به نفع عروس خانم مبنی بر مسترد نمودن جهیزیه اش وجود ندارد ولی اگر چنین سیاهه ای وجود نداشت چه باید کرد؟
عدم نبود سیاهه برای استرداد جهیزیه
دراین صورت باید با سایر ادله اثبات استرداد جهیزیه خود را در محکمه ثابت کنیم. مثلاً اگر اجناس دارای فاکتور خرید معتبر به نام زوجه یا خانواده او باشند، ارائه گردد. در صورت فقدان سیاهه و فاکتور خرید معمولاً شهادت شهود، بعنوان راهکاری برای کشف حقیقت پیشنهاد می شود. دراین حالت زوجه باید استشهادیه ای را شامل لیست اقلام جهیزیه برای استرداد جهیریه تنظیم نماید که به امضای چند تن از اقوام، دوستان و آشنایان برسد و قاضی با استماع شهادت شهود علم به مالکیت زوجه بر اموال جهیزیه پیدا می کند.
روش های قانونی برای استرداد جهیزیه
- یکی از راه ها توافق دو طرفین است
- امکان گرفتن جهیزیه از طریق لیست
- امکان استفاده از شهادت شهود
استرداد جهیزیه با سیاهه طی مراسم عروسی و بردن جهیزیه عروس به منزل داماد، خانواده عروس یک لیست از جهیزیه(سیاهه) شامل نام، قیمت و مدل اقلام جهیزیه، تهیه می‌کنند. لیست تهیه شده توسط داماد و چند نفر شاهد(ترجیحا مردان و از فامیل های داماد) امضا می شود. چنانچه سیاهه جهیزیه به امضای داماد و شاهدین نرسد، آن برگه از درجه اعتبار ساقط شده و هیچ اعتباری در دعوای استرداد جهیزیه نخواهد داشت. در برخی از شهرهای ایران، چند قلم از جهیزیه توسط داماد تهیه می‌شود. اگر این اقلام در لیست جهیزیه ذکر شوند، در زمان استرداد جهیزیه، در صورت اثبات مالکیت آنها توسط زوج، زوجه حق استرداد آنها را بعنوان جهیزیه خود نخواهد داشت.
شرایط عمومی طرح دعوای گرفتن جهیزیه
- منجر بودن و معلق و مشروط نبودن حق
- ذینفع بودن خواهان
- احراز سمت خواهان از جهت اصالت یا نمایندگی
- اهلیت خواهان
مدارک مورد نیاز برای تنظیم دادخواست استرداد جهیزیه
- اسناد و مدارک مبنی بر وجود رابطه زوجیت یا انقطاع آن (سند نکاح یا سند طلاق)
- اسناد و مدارک مبنی بر تحویل و یا آورده شدن اموال و جهیزیه به زندگی مشترک مانند: (لیست جهیزیه – تامین دلیل – شهادت شهود – سیاهه جهیزیه)
- اسناد و مدارک مبنی بر تعدی و تفریط جهیزیه از جمله: (معاینه محل و شهادت شهود)
شرایط اختصاصی استرداد جهیزیه
- مالکیت خواهان بر اموال مورد ادعا مانند فاکتورهای خرید.
- تسلیم مال موضوع دعوا: برای این موضوع همان لیست جهیزیه (سیاهه) کافی است. اگر لیست جهیزیه نباشد میتوان به شهادت شهود استناد کرد و یا با تامین دلیل از شورای حل اختلاف اموال موجود در خانه را تامین و لیست نمود تا بر اساس آن دادخواست تقدیم گردد. باید مطابق اسناد و مدارک موجود، تحویل و تسلیم اموال بر زوج یا آورده شدن این اموال در زندگی مشترک ثابت شود.
- وجود یا بقا عین جهیزیه: زوجه باید بقای عین جهیزیه را ثابت کند.
- ثابت کند جهیزیه در تصرف خوانده می باشد و اگر خوانده اعلام کند که جهیزیه تلف شده است و مقصر خوانده باشد حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت قیمت جهیزیه در زمان تلف داده می شود.
بردن جهیزیه بدون اجازه شوهر
لازم به ذکر است نیازی به اجازه شوهر برای استرداد جهیزیه نیست. اما استرداد جهیزیه بدون مجوز دادگاه، بهتر است در حضور چند نفر از همسایگان به عنوان شاهد انجام گیرد.
رسیدگی دادگاه به پرونده استرداد جهیزیه
با تقدیم دادخواست ماهوی با عنوان استرداد جهیزیه به مجتمع قضایی دادگاههای خانواده، دادخواست و ضمایم آن در این مرجع ثبت و به یکی از دادگاههای خانواده فرستاده می‌شود. دفتردار شعبه پس از به ثبت رساندن دادخواست فوق، پرونده استرداد جهیزیه را به قاضی دادگاه تقدیم می‌کند. قاضی دادگاه نیز با ملاحظه دادخواست و سایر محتویات پرونده و با احراز کامل بودن پرونده دستور تعیین وقت جلسه رسیدگی را خطاب به دفتر خود می‌دهد. دفتردار در ادامه زمانی را به عنوان وقت جلسه رسیدگی تعیین و به دو طرف دعوا ابلاغ می‌کند. در جلسه رسیدگی خواهان و خوانده دعوا حاضر می‌شوند. خواهان پرونده شهود خود را در دادگاه برای اثبات ادعای خویش حاضر کرده است. خوانده دعوا نیز در جلسه رسیدگی عدم استرداد جهیزیه را انکار نمی‌کند.
مدت زمان استرداد جهیزیه
استرداد جهیزیه یک دعوایی است که به چشم خیلی راحت و آسان است، اما باید بدانید که نباید بدون داستن دلایل حقوقی، اقدامی کرد و باید حتما با یک وکیل خانواده که قانون را بلد هست مشورت کنید.
شما باید به این نکته دقت داشته باشید که برای استرداد جهیزیه حتما باید به صورت قانونی باشد. زیرا اگر غیر از این باشد ، و با خود بگویید همانگونه که جهیزیه رو آوردم همانظوری جمع می کنم می روم که این کار باعث می شود که شما شوهر شما شکایت خیانت در امانت بکند که اینکار را برای شما بسیار سخت می کند.
مدت زمان استرداد جهیزیه نیز کاملا بستگی به توانایی وکیل شما دارد که چقدر توانایی در اجرای اینگونه پرونده ها دارد و به رای دادگاه نیز کاملا بستگی دارد.
آیا فروش جهیزیه توسط زوج تعقیب کیفری به دنبال دارد؟
اصولا جهیزیه بە رسم امانت از سوی زوجه در اختیار زوج قرار می‌گیرد و زوج فقط می‌تواند از منافع آن استفاده کند. با توجه به مال بودن جهیزیه و اختصاص این اموال به زن، در صورتی که مرد جهیزیه همسرش را به فروش برساند، ممکن است با اتهام فروش مال غیر که مجازات آن درحکم کلاهبرداری است، روبرو شود و تحت تعقیب کیفری قرار گیرد.
فروش جهیزیه توسط شوهر
طبق قانون، شوهر اجازه فروش جهیزیه زن را ندارد زیرا این اموال به زن تعلق دارد و شوهر فقط تا زمان بقای زندگی مشترک حق استفاده از این اموال را دارد. اما گاهی اوقات اتفاق می‌افتد که برخی از مردان اقدام به فروش جهیزیه همسرانشان می‌کنند. گرچه با فروش این اموال توسط شوهر، او مسئول جبران خسارت و برگرداندن عین یا مثل یا قیمت آن است، ولی فروش این اموال از سوی شوهر خیانت در امانت به حساب نمی آید. چون صورت برداری اموال و دریافت امضا از زوج در فهرست جهیزیه دلیل بر رابطه امانی بین آن دو نمی کند، بلکه فقط برای اثبات مالکیت نسبت به آنها است به طوری که در صورت بروز اختلاف، مورد استناد قرار گیرد. البته فروش این اموال از سوی شوهر می‌تواند از سوی دادسرا و دادگاه به عنوان فروش مال غیر مورد رسیدگی قرار گیرد. اگر برابر حکم دادگاه، شوهر با فروش جهیزیه به عنوان فروش مال غیر، محکوم شود علاوه بر مجازات مقرر درخصوص کلاهبرداری، مکلف است عین مال یا در صورت نبودن عین مال، مثل یا قیمت آن را به زوجه برگرداند، و برای این امر نیازی به ارائه دادخواست حقوقی نیست. اگر زن بخواهد با شکایت کیفری موضوع فروش مال غیر را پیگیری کند باید در دادسرای محل وقوع جرم یعنی دادسرایی که جهیزیه در آن حوزه به فروش رفته شکایت کند. و اگر بخواهد با تقدیم دادخواست حقوقی، اقامه دعوی کند باید دادخواست استرداد جهیزیه را در دادگاه محل اقامت خود یا زوج اقامه کند.
جهیزیه قبل از طلاق هم قابلیت استرداد دارد یا حتما باید بعد از طلاق مسترد شود؟
پاسخ به این سوال مثبت است چرا که زن مالک آن وسایل است. اموال و وسایلی را که شوهر در طول زندگی مشترک خریداری می‌کند حتی آنچه را که در خرابی یا استهلاک جهیزیه زن خریداری می‌کند، جزء جهیزیه محسوب نمی‌شود.
برخی بر این باورند که در صورت وقوع طلاق امکان استرداد جهیزیه وجود دارد و قبل از طلاق امکان استرداد جهیزیه وجود ندارد. این مطلب صحیح نیست چرا که اموال متعلق به زوجه می باشد و خارج از مسائل عرفی، هر زمان که بخواهد می تواند آنها را از منزل مشترک خارج کند. چه قبل از طلاق و چه بعد از طلاق.
جهیزیه همان است که در شروع زندگی مشترک زن به خانه شوهر آورده است و اگر در طول زمان این وسایل خراب یا مستهلک شوند، شوهر مسئولیتی و تکلیفی برای پرداخت وجه آن یا دادن جایگزین ندارد؛ بنابراین اگر سالیانی از زندگی گذشته باشد بدیهی است که بعضی از وسایل منزل مستهلک و یا بعضا خراب شوند. زن اگر بخواهد دادخواست پس گرفتن جهیزیه بدهد فقط آنچه باقی مانده را می‌تواند مسترد کند.
هیچکس نمی‌داند که قرار است چه اتفاقی بی‌افتد، با استناد بر این جمله میتوان جلوی بروز خیلی از اختلافات و مشکلات را گرفت، در کل قبل از شروع هر چیزی اگر تعیین کننده باشید، و خواسته های خود را به صورت واضح بیان کنید، نتیجه خوبی را خواهید گرفت.
در ازدواج نیز همینطور است، بعد از فروکش کردن احساسات و نمایان شدن اختلافات بین آنها، و تصمیم برای طلاق، درگیری هایی بوجود می‌آید که یکی از آنها اختلاف برای جهیزیه و لیست سیاهه جهیزیه است، با مطالعه مطلب بالا می‌توانید از نحوه حل کردن این مشکل مطلع شوید، چه بهتر که اطلاعات خود را بیشتر کنید و از بروز آن جلوگیری کنید.