شرایط موجه الزام به تمکین و عدم تمکین زن از مرد

الزام به تمکین زن از مرد یا الزام به تمکین زن از شوهر چیست؟ الزام به تمکین و عدم تمکین زوجه و زوج چه شرایطی دارد ؟ همین که زن و مرد به عقد یکدیگر درآمدن ، شرع و قانون آنان را مکلف می کند که مجموعه ای از وظایف مقرر را در قبال یکدیگر انجام دهند. درست است که انجام این وظایف بیش از همه چیز به تفاهم میان دو طرف و میزان علاقه آنان به زندگی بر می گردد؛ اما گاهی نیاز است که قانون نیز انجام این وظیفه را مورد حمایت خود قرار بدهد و برای عدم انجام آن ضمانت اجراهایی را تعیین کند. قانون مدنی، از اصطلاح تمکین برای این وظایف مشترک استفاده نموده است .

الزام به تمکین زن از مرد چیست؟

تمکین در لغت به معنای الزام می باشد. در واقع، زمانی که صیغه عقد میان زن و مردی جاری شد، هریک از آنها موظفند یکسری از تکالیف قانونی و شرعی را در روابط خود رعایت نمایند. یکی از این وظایف، تمکین می باشد. به لحاظ عرفی، غالبا واژه تمکین را برای زنان استفاده می کنند. یعنی زن موظف است در مقابل شوهر خودش به یکسری از وظایف پایبند باشد و حقوق شوهر خود را رعایت کند.

اما محدود کردن تمکین در رابطه با زنان صحیح نیست؛ چرا که مردان نیز در رابطه با همسر خود وظایفی دارند و موظف به رعایت آنها در حق همسر خود هستند. یعنی علاوه بر اینکه زن باید از مرد تمکین نماید، شوهر نیز موظف به آن می باشد .

انواع تمکین زوج و زوجه عبارتند از:

۱. تمکین عام
عبارت است از خوش رفتاری یا حسن معاشرت همسر با شوهر خویش و اطاعت از خواسته‌های مشروع همسر، همچنین رعایت نظافت و آرایش خود برای همسر به گونه‌ای که مقتضای زمان و مکان و موقعیت و شأن خانوادگی آنان است.

البته لازم به ذکر است که تمکین دو طرفه است و آقا نیز به عنوان همسر بایستی نسبت به خواسته‌های مشروع همسر پاسخ مثبت بدهد. به عبارت دیگر الزام به تمکین زن از مرد به معنای عام آن است که خانم وظایف خود را نسبت به همسر انجام دهد و از او در حدود قانون و عرف اطاعت نماید و ریاست شوهر را در خانواده پذیرا باشد. بنابراین اگر آقایی از همسرش توقعات نامشروع یا نامتعارفی داشته باشد، خانم مکلف به اطاعت از او نیست.
به عنوان مثال اگر آقا از همسرش بخواهد که تمام اموالش را به نام او بزند و خانم رضایت کامل به این کار نداشته باشد، این توقع متعارف تلقی نمی‌شود. در مورد رفت و آمد خانم لازم به ذکر است که اگر آقا بر خلاف عرف از خروج همسر خود از منزل و بازدید خویشان و دوستان جلوگیری کند، رفتارش سوءِ معاشرت تلقی می‌شود.

۲.  تمکین خاص
منظور از این نوع تمکین رابطه‌ی خاص زوجیت و روابط زناشویی است. آنچه در عرف از تمکین فهمیده می‌شود، بیشتر در قالب این نوع تمکین است. برای درک بهتر از تمکین بایستی به مفهوم نُشوز که در مقابل تمکین مطرح می‌شود نیز بپردازیم.

عدم تمکین زوجه و زوج یا نشوز عبارت است از نافرمانی یکی از زوجین. بنابراین نشوز نمی‌تواند صرفا مختص زن باشد. نافرمانی زوج و عدم ایفای مقتضیات زندگی مشترک نشوز نام دارد. ولی در عرف و حقوق امروز، واژه‌ی نشوز را بیشتر در مورد زن به کار برده‌اند. هر چند اختصاص این واژه برای زن مسلما قابل ایراد است. نشوز مرد می‌تواند در قالب‌های گوناگون نمود داشته باشد. مثلا مردی که نفقه‌ی همسر خویش را نمی‌پردازد یا با همسر خود حسن معاشرت ندارد ناشز است. اگر حالت نشوز از جانب زوجین (هر دو) باشد، شِقاق نامیده می‌شود.

 

الزام به تمکین زن از مرد در دوران عقد

در قانون برای زوجه باکره حقی در نظر گرفته شده است که به آن حق حبس می گویند. به این معنا که زوجه باکره در مقام دفاع از دادخواست الزام به تمکین زوج، به دادگاه اعلام می کند که می خواهد از حق حبس خود استفاده کند و تا تمام مهریه به او پرداخت نشده است تمکین نمی کند. در این خصوص قاضی رسیدگی کننده مجبور است که مرد دادخواست الزام به تمکین زوج را رد کند. توجه داشته باشید که اگر زوجه از زوج تمکین عام کرده باشد حتی اگر باکره باشد نمی تواند به حق حبس خود استناد نماید. مستند رویه قضایی دادگاه های خانواده در این خصوص استنباط از رای وحدت رویه ۷۱۸ مورخ ۱۳۹۰/۰۲/۱۳ هیات عمومی دیوان عالی کشور می باشد.

زنان کدام یک از خواسته های شوهر را می توانند تمکین نکنند؟

طبق قانون، وظیفه ی زن تامین نیازهای مشروع جنسی است که البته زن می تواند در رابطه با برخی خواسته های جنسی مرد که ناشی از انحرافات جنسی است عدم تمکین را پیش بگیرد. برخی از این انحرافات جنسی عبارتند از:

۱- چنانچه شوهر درخواست داشته باشد که فرد دیگری اعم از مرد یا زن در رابطه ی جنسی آن ها حضور داشته باشد.

۲- چنانچه شوهر درخواست رابطه ی جنسی مقعدی داشته باشد و زن راضی نباشد.

۳- در صورتی که خواسته های مرد ناشی از اختلالات روانی مانند سادیسم جنسی و امثالهم باشد.

۴- در صورتی که شوهر درخواست داشته باشد که زن با شخص دیگری اعم از زن یا مرد رابطه ی جنسی داشته باشد.

۵- درصورتی که شوهر درخواست داشته باشد که زن با فردی غیر از شوهر خود صحبت های محرک جنسی داشته باشد. حال می تواند این صحبت ها از طریق پیامک، تلفن، چت، گفتگوی مستقیم و یا هر مسیر ارتباطی دیگری باشد.

۶- در صورتی که رابطه ی جنسی، آسیب جسمانی را برای زن به دنبال داشته باشد.

موارد موجه عدم تمکین زوجه و زوج (عدم تمکین زن)

۱. اگر زن در دوره عادت ماهانه یا دوره نفاس باشد می تواند از رابطه زناشویی با شوهر امتناع کند.

۲. مرد دچار امراض مقاربتی شده که بر طبق ماده ۱۱۲۷ قانون مدنی زن می تواند از تمکین خاص امتناع کند.
ماده ۱۱۲۷ قانون مدنی – « هرگاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض مقاربتی گردد زن حق خواهد داشت که از نزدیکی با او امتناع نماید و امتناع مزبور مانع حق نفقه نخواهد بود».

۳. استناد به حق حبس برای زوجه باکره به شرطی که تمکین عام نکرده باشد.

۴. زن ثابت کند که بودن او در منزل شوهر موجب خوف ضرر بدنی، مالی و یا شرافتی برای زوجه است
ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی- «اگربودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد زن می تواند مسکن علیحده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه برعهده شوهر خواهد بود».

۵. عدم تهیه منزل مناسب شان برای زوجه .

دادخواست الزام به تمکین زوجه از زوج

زوج یا وکیل او در موارد عدم تمکین زوجه و زوج بایستی با دادن دادخواست الزام به تمکین زن از مرد از طریق ثبت در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در دادگاه خانواده محل اقامت زوجه اقامه دعوی تمکین کند. بهتر است قبل از تقدیم دادخواست، اظهارنامه ای مبنی بر الزام به تمکین زن از شوهر و بازگشت زوجه به منزل از طرف شوهر برای زن فرستاده شود. رویه دادگاه های خانواده تهران چنین است که زوج بایستی ثابت نماید که عقد مقدمات تمکین مثل تهیه مسکن متناسب زوجه و اثاث البیت را تهیه کرده است.

پرونده الزام به تمکین زن و مرد دو مرحله ای است یعنی هر کدام از زوجین که رای دادگاه بدوی به ضرر او باشد می تواند در فرجه ۲۰ روزه پس از ابلاغ رای، نسبت به اعتراض و تجدید نظر خواهی از طریق ثبت در دفتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام نماید. اجرائیه حکم الزام به تمکین پس از قطعیت حکم و صدور رای به نفع شوهر، به تقاضای او از دادگاه بدوی درخواست شود.

نکته ای که باید توجه کرد اینکه به زور و قوه قاهره زنی را که محکوم به تمکین شده به خانه شوهر نمی آورند. فقط اگر زوجه رای دادگاه را اجرا نکند و تمکین از شوهر نکند ناشزه محسوب می شود و زوج می تواند از مزایای آن استفاده کند.

آثار عدم تمکین زن (زوجه)

دلایل رد دادخواست تمکین زن و مرد

۱. تعلق نگرفتن نفقه به زن ناشزه – به زنی که تمکین نمی کند ناشزه گفته می شود.

۲. امکان زیاد موقعیت مرد در دادخواست ازدواج مجدد.

۳. از بین رفتن شرط تنصیف دارایی در دادخواست طلاق از طرف مرد.

۴. بسیار دشوار شدن طلاق یک طرفه زوجه با فرض محکومیت در دعوی الزام به تمکین زوجه.

رابطه دادخواست تمکین زوجه با حق حبس زوجه

بر طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زوجه می تواند تا وقتی که کل مهریه به او پرداخت نشده است از تمکین شوهر خودداری کند. بنابراین اگر شوهر دادخواست الزام به تمکین زن از مرد به طرفیت همسر تقدیم دادگاه کند و زوجه در مقام دفاع به حق حبس استناد نماید دعوی زوج تا پایان پرداخت مهریه از سوی دادگاه رد می شود.

نکته۱: 
حتی اگر دادخواست تقسیط مهریه از سوی زوج به دادگاه داده شود مهریه نیز تقسیط شود حق حبس زوجه تا پایان پرداخت کل مهریه باقی است.

نکته۲: 
عده ای از قضات معتقدند که اگر مهریه عندالاستطاعه باشد حق حبس زوجه زائل میگردد.

نکته۳: 
تمکین عام از شوهر مثل شروع زندگی مشترک با او از موجبات اسقاط حق حبس است و اینکه زن باکره باشد.

گردآورنده :  موسسه حقوقی سروش نافع دادمان