ترنس به چه کسانی اطلاق می‌شود و ملاک ارث فردی که تغییر جنسیت داده، از نظر فقها چه می باشد؟

بزرگترین مشکل افراد ترنس نداشتن احساس آرامش درونی ،نداشتن احساس مشروعیت ونداشتن اطمینان به جنسیت خود حتی پس از پذیرش قواعد و مقررات خانواده و جامعه که اورا مجبور به رعایت جنسیت ظاهری خود می نماید می باشد و همین عامل باعث می شودشخص ترنس تغییر جنسیت بدهد.

زمانی که ترنسها به سن بلوغ می رسند و می خواهند احساس عاطفی و جنسی خود را به نمایش بگذارند بسیار تلاش می کنند تا به هرطریق به دیگران ثابت  که از لحاظ شخصیت جنسی همان چیزی هستند که آنها می خواهند و لباس های مطابق با جسم خود بر تن می کنند و در رفتار و گفتار نیز در حقیقت نقش  جسم خود را بازی می کنند ،درست مثل بازیگری که مجبور به اینکار شده است.

اما به لحاظ اینکه شخصیت و خودواقعی آنها به علت اختلالات و مشکلات ژنتیک در حقیقت از نوع و نمونه جنس مخالف آنهاست چنین کوششی هایی در نظر مردم و حتی خود آنها غیر عادی و مضحک آمده و حتی شاید افراد معمولی اجتماع متوجه مصنوعی بودن رفتار و حرکاتشان می شوند .

یک ترنس تا زمانی که جامعه و  همسالانش  از او نخواسته مشکل چندانی ندارد زیرا تمایلاتش درضمیر ناخودآگاه او پنهان شده ولی بالاخره زمانی فرا می رسد که ترنس مجبور است هویت جنسی خودرا آشکار سازد و این تازه اول مشکلات است .دراین هنگام فرد ترنس دچار یکی از بزرگترین مشکلات زندگی خود می شود که عواقب پیچیده و در عین حال ناگواری به همراه دارد ،زیرا ضمیر ناخودآگاه او که مملو از احساسات ،آرزوها و تمایلاتی بر خلاف جسم ظاهری اوست به طرز غیر قابل کنترلی او را به انجام رفتار منطبق با هویت واقعی اش (مثلا” برای یک ترنس با جسم ظاهری مردانه می تواند هویت زنانه باشد) و تغییر جنسیت وادار می نماید.

پس باید گفت که کلمه ترنس سکشوال به معنی نارضایتی از جنسیت خود است .افراد ترنس از جنسیت خود راضی نیستند و نمی توانند قبول کنند که همانند جسم خودشان هستند ،مثلا” یک مرد ترنس فقط از لحاظ جسمی یک مرد است ولی خودرا کاملا” یک زن می داند .با تمام خصوصیات علایق احساسات وعواطف و امیال زنانه اورا بسوی خود می کشاند و نکته قابل توجه اینکه اکثر ترنسها بیشتر به مسائل احساسی فکر می کنند تا مسائل جنسی ،که این خود معنای آن رادارد که هرکسی مانند آنچه که از درون است رفتار می کند .

تغییر جنسیت برای یک ترنس چیست ؟

تغییر در لغت عبارت است از هرگونه دگرگونی و تبدیل وضعیت فعلی با وضعیت گذشته متفاوت باشد .جنس نیز در لغت ،اعم از فارسی و عربی به معنای ماهیتی که شامل انواع متعددی از انسان و حیوان می شود و نیز به معنای کالا و متاع (شی ) آمده است .جنس به معنای « نر و ماده » معنایی است که در مرحله ثانویه پدید آمده است و گرنه معنای اصلی و اولیه جنس نر و ماده نمی باشد.

جنسیت به معنای حالت یا ماهیت جنس است هر چند در کتاب های لغت تغییر جنسیت تعریف نشده است ولی منظور از آن هرگونه تبدیل و تحول در جنس نر ،ماده یا خنثی می باشد ؛به گونه ای که وضعیت کنونی با وضعیت گذشته متفاوت است .تغییر جنسیت در فرد ترنس تقریبا” مفهوم روشنی دارد و به نظر عبارت است از تبدیل مرد به زن یا تبدیل زن به مرد و یا خنثی و یا دوجنسی که تبدیل به مرد یازن  شدن و نیز حتی  تبدیل مرد یا زن به خنثی  می باشد .(بر گرفته از کتاب دایره المعارف اسلامی )

واژه تغییر جنسیت در  اصطلاح  پزشکی با معنای لغوی و آن چه میان مردم شایع است تفاوت چندانی نداشته  ومنظور از آن تبدیل یا اصلاح آلت تناسلی است به گونه ای که زن به مرد و یا برعکس تبدیل گردد و نیز تبدیل خنثی و یا دوجنسی به یکی از دو جنس مرد یا زن به معنای تغییر جنسیت است . به عبارت دیگر تغییر جنسیت یک ترنس در علم پزشکی همراه با عمل جراحی آلت تناسلی است که این امر هم در تغییر جنسیت خنثی ها و دوجنسی ها صادق می باشد.

بنابراین تغییر جنسیت با تغییر ژنتیکی یا تغییر کروموزومی متفاوت است چه این که در اینگونه اعمال جنسیت فرد  نمی کند بلکه تغییرات یا اصلاحاتی نسبت به ژنیا کروموزوم افراد صورت می پذیرد البته بدیهی است که با تغییر یا اصلاح ژنها،دگرگونی هایی در رفتار ،اخلاق شخص پدید می آید ولی هیچ گاه به وضعیت جدید بوجود آمده اطلاق نمی گردد .

پس تغییر جنسیت عبارت است از تبدیل یا تغییر جنسیت یک فرد از مذکر به مونث ،یا از مونث به مذکر ،یا از خنثی به مذکر ،یا از خنثی به مونث ،یا از مذکر به خنثی و یا از مونث به خنثی می باشد.

هویت جنسی یعنی چه؟

هویت جنسی حالتی روانشناختی است که احساس درونی شخص را از مرد وزن بودن منعکس می کند .نگرش جنسی نیز بر یک رشته نگرشها ؛الگوهای  رفتاری و سایر صفاتی که معمولا” با مردانگی و زنانگی مربوطند و توسط فرهنگ خاص افراد تعیین می شوند متکی است ،پس شخصی که از نظر هویت جنسی سالم باشد با اطمینان می تواند بگوید « یک مرد هستم » «  من یک زن هستم ».

نقش جنسی نیز الگوی رفتاری بیرونی است که منعکس کننده احساس درونی و اعلام جنسیتی است که فرد به آن تعلق دارد . یعنی  انتقال تصویر مرد بودن در مقابل زن بودن به دیگران ،از همین رو در شرایط طبیعی ؛هویت جنسی و نقش جنسی هماهنگی دارند ،یعنی اگر زنی احساس زن بودن می کند با رفتارش این احساس را به دنیای بیرونی انتقال می دهد ؛همچنین مردی که خود را به عنوان یک مرد قبول دارد مردانه عمل کرده و با گفتار و رفتارش مردبودن خودراابراز می کند .

جنسیت افراد بگونه ای است که هر انسان دارای ۲۳  جفت کرو موزوم است که یک جفت آن را کروموزمهای جنسی تشکیل می دهند و چنا نچه دو کروموزوم ایکسx) (زن و مردی در زمان انعقاد با هم ترکیب شود ،جنس ژنتیکی فرزند مونث و به صورت xx خواهد بود و اگر کروموزوم y با کروموزوم x ترکیب شود فرزند مذکر و نمایش کروموزومی وی به صورت xy بود همچنین با بررسی غدد هورمونی فرد می توان پی به جنسیت وی برد ضمن این که از بدوتولد،شرایط ظاهری وی است که به راحتی جنسیت اورا مشخص می کند.

اما آنچه اخیرا” روانشناسان به آن پرداخته اند تشخیص جنسیت فرد براساس خلق و خو،رفتار و کردار و همچنین روابط اجتماعی وی می باشد درصورتی که تشخیص جنسیت فرد درچهار مورد مذکور هماهنگ باشد  ،مشکلی وجود ندارد ؛اما اگر درهریک از این موارد فرد دچار ناهماهنگی یا اختلالی باشددر حیطه روانپزشکی جزو مبتلایان به اختلالات روانی – جنسی محسوب می شوند .

مبتلایان به سندرم ترنر جای ۴۶ دارای ۴۵ کروموزوم می باشندکه در زمان تقسیمهای سلولی دردوران جنینی ،ساختار کروموزومی آنها یک کروموزوم جنسی کم دارد یعنی به جای xx46 دارای xo45 یا x0  می باشند که در این   افراد هورمون جنسی مهمی (زنانه یا مردانه ) در زندگی جنینی و پس از تولد شان تولید نمی شود ،به همین دلیل حالات جنسی ثانویه در آنان پدیدار نخواهد شد ؛چون کروموزوم x دوم که به نظر مسئول زنانگی کامل است وجود ندارد و همواره  با کمبود استروژن مواجه هستند .

 از ویژگیهای دیگر این افراد می توان به گردن پره دار ،پایین بودن خط رویش مو ، قامت کوتاه و ظریف و…اشاره کرد و با توجه به این که این نوزادان با ظاهر جنسی مونث و طبیعی متولد می شوند بدون تردید به جنس مونث منسوب و در همین نقش پرورش می یابند و به دختران ناهمنجنس گرای معمولی تبدیل خواهند شد.

 مبتلایان به سندرم کلاین فلتر  پسرهایی هستند که یک کروموزوم جنسی اضافه دارند یعنی به جای xy46 دارای xxy47  می باشند،ویژگیهای این پسرها را می توان قدبلند ،لاغرودارای رفتارهای جهش یافته به طرف رفتارهای زنانه برشمرد ، همچنین ممکن است از لحاظ هوشی کمی ضعیف تر از همسالان خود باشند .  گاهی افراد مبتلا به این سندرم دارای کروموزوم xyy47 هستند که مردانی قد بسیار بلند  ،قدرت بدنی ،قیافه خشن و دارای هوشبری پایین تر از افراد طبیعی می باشند .

 قانون ارث فرد ترنسی که تغییر جنسیت داده، از نظر فقها

همه فقهای شیعه که به این مسأله توجه کرده اند، ملاک ارث در این موارد را جنسیت فعلی فرزندان می دانند. بنابراین، اگر شخصی پسر باشد و قبل از مرگ پدرش تغییر جنسیت دهد، مانند پسران ارث نمی برد، بلکه مانند دختر ارث می برد. به عبارت دیگر، پسر فعلی (دختر پس از تغییر جنسیت) دو برابر دختر فعلی (پسر پس از تغییر جنسیت) ارث می برد.

در مورد سهم الارث پدر و مادر تغییر جنسیت داده، از فرزند (میت) سه احتمال وجود دارد. احتمالی که قوی تر است، این است که رابطه وراثت بین «والدین و فرزند» قطع نمی شود. برای پدر در حال انعقاد نطفه دو سوم است، هرچند بعداً تغییر جنسیت داده و به زن تبدیل شود و نیز برای مادر یک سوم است، هرچند تغییر جنسیت داده و به مرد تبدیل شود؛ چون میزان ارث پدر یا مادری که تغییر جنسیت داده، بر اساس «زمان انعقاد نطفه» است و این ملاک با تغییر جنسیت، تغییر نمی کند.

این مسأله را در دو حالت بررسی می کنیم:

حالت اول- ارث بردن فرد تغییر جنس داده از والدین خودش
حالت دوم- ارث بردن والدین تغییر جنس داده از فرزند خویش

حالت ۱ : ارث بردن فرد ترنس تغییر جنسیت داده از والدین خودش

برای مثال، اگر پسری به دختر تبدیل شود، آیا سهم الارث وی به اندازه پسر است، یا به اندازه دختر؟ همه فقیهان شیعه که به این مسأله توجه کرده اند، ملاک ارث در این موارد را جنسیت فعلی فرزندان می دانند.

عنوان« دختر و پسر» از عناوینی هستند که هر یک در تغییر جنسیت، به قرینه خودش تبدیل می شود. احکامی هم چون ارث و مانند آن بر عناوین مختص به مرد یا زن مانند: دختر، پسر، خواهر، برادر و مانند آن مترتب می شود و با تغییر جنسیت از آن جهت که موضوع عوض می شود، احکام هم تغییر می کنند چون احکام تابع موضوعات هستند.
بنابراین، اگر شخصی پسر باشد و قبل از مرگ پدرش تغییر جنسیت دهد و دختر شود مانند پسران ارث نمی برد، بلکه مانند دختر ارث می برد؛ زیرا ملاک آن جنسیتی است که این در حال مرگ مورث فعلیت داشته و صدق کند. لذا اگر مورث بمیرد و از او پسر جدید (بعد از تغییر جنسیت) و دختر جدید باقی بماند، مرد فعلی دو برابر زن ارث می برد.

قانون مدنی ایران در ماده ۹۰۷ می گوید:
“اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آن ها پسر و بعضی دختر، پسر دو برابر دختر می برند”. این ماده قانونی نیز اطلاق دارد. بنابراین، پسر فعلی (دختر پس از تغییر جنسیت) دو برابر دختر فعلی (پسر پس از تغییر جنسیت) ارث می برد.

حالت ۲ : ارث بردن والدین تغییر جنسیت داده از فرزند خویش

هرگاه پدر ترنس تغییر جنسیت دهد و به زن تبدیل شود، زن فعلی چه میزان سهم الارث می برد، آیا بر اساس جنسیت فعلی یا بر اساس جنسیت سابق خویش؟ نیز هرگاه مادر تغییر جنسیت دهد و به مرد تبدیل گردد، مرد فعلی چه مقدار سهم الارث از فرزند (میت) دریافت می کند؟

در مجموع سه احتمال وجود دارد،که هر یک را مورد بررسی قرار می دهیم:

احتمال اول : والدین تغییر جنسیت داده از فرزند ارث نمی برند.
احتمال دوم : پدر تغییر جنس داده دو سوم و مادر تغییر جنس داده یک سوم ارث می برد.
احتمال سوم : پدر تغییر جنسیت داده یک سوم و مادر تغییر جنسیت داده دو سوم ارث می برند.

احتمال اول : والدین تغییر جنسیت داده از فرزند ارث نمی برند.

احتمال اول آن است که والدین تغییر جنس داده، اصلاً از فرزند خود ارث نمی برند و رابطه وراثت به طور کامل قطع می شود.

در توجیه این احتمال می توان گفت: پس از مرگ فرزند، برای این که پدر و مادر از فرزند خویش ارث ببرند، لازم است عنوان «اب» (پدر) و «امّ» (مادر) در حین وفات فرزند باقی باشد، حال آن که این عنوان ها تغییر کرده است. به عبارت دیگر، پس از تغییر جنسیت پدر، زن فعلی، نه پدر محسوب می شود و نه مادر. همچنین پس از تغییر جنسیت مادر، مرد فعلی، نه پدر محسوب می شود و نه مادر. بنابراین، در حین فوت فرزند، عنوان «ابّ یا امّ» وجود ندارد، تا بر اساس صدق این عنوان بتواند از فرزند خویش ارث ببرند.

احتمال فوق بعید و غیر قابل قبول است و هیچ کس بدان معتقد نشده است، بلکه تنها به عنوان یک «احتمال» مورد بررسی قرار گرفته است؛ چون حتی اگر پس از تغییر جنسیت، در صدق عنوان «پدر و مادر» تردید داشته باشیم، نمی توان گفت: رابطه وراثت به دلیل تغییر جنسیت بین «پدر و فرزند» و «مادر و فرزند» قطع می شود. به عبارت دیگر، تغییر جنسیت از موانع ارث محسوب نمی شود.

احتمال دوم : پدر تغییر جنس داده دو سوم و مادر تغییر جنس داده یک سوم ارث می برد.

احتمال دوم که قوی تر نیز هست این است که پدر یا مادری که تغییر جنسیت داده اند، از فرزند فوت شده خویش ارث می برند. امام خمینی (ره) و بقیه فقیهان اسلامی، اصل وجود ارث را پذیرفته اند. برای اثبات وجود ارث به دلیل هایی می توان استناد کرد:

دلیل اول: استناد به «سوره نساء، آیه ۷» که در این آیه شریفه به نصیب (بهره) والدین و اقربا از میت اشاره شده است. و تردیدی نیست که این مرد یا زن فعلی، که قبلاً مادر یا  پدر بوده اند، از نظر قرابت و خویشاوندی، نزدیک ترین فرد به میت (فرزند فوت شده) هستند، پس آن دو از آن چه میت به جای می گذارد، سهم می برند.

دلیل دوم: استناد به «سوره انفال، آیه ۷۵»، که در آن به سزاوار بودن خویشاوندان نسبت به یکدیگر، در کتاب خدا اشاره شده است. تردیدی نیست که مرد فعلی و زن فعلی (مادر و پدر تغییر جنسیت یافته) از جمله افراد «اولی الارحام» (خویشاوندان) نسبت به میت (فرزند فوت شده) می باشند. پس از اموال و حقوق مربوط به میت سهم الارث خواهند داشت.

دلیل سوم: استمرار قرابت نسبی پس از تغییر جنسیت پدر یا مادر؛ پس از تغییر جنسیت پدر یا مادر، نسبت میان «والدین» و «فرزندان» قطع نمی شود، بلکه فرزند عرفاً و شرعاً، فرزند پدر و مادر خویش حساب می شود. به مقتضای ثبوت نسب، ارث نیز ثابت است؛ یعنی گویا «نسب» به منزله «علت» و «ارث» به منزله «معلول» است، مگر در مواردی که مانع در کار باشد، مانند: قتل، لعان، انکار نسب، کفر؛ و تغییر جنسیت از موانع ارث محسوب نمی شود.

به عبارت دیگر، پس از تغییر جنسیت پدر ترنس و تبدیل وی به زن، از نظر عرفی و شرعی می توان گفت: این فرزند از این پدر به وجود آمده است، مگر این که تغییر جنسیت داده و به زن تبدیل شده است. نیز پس از تغییر جنسیت مادر، از نظر عرفی و شرعی می توان گفت: این فرزند از این مادر متولد شده است، مگر این که تغییر جنسیت داده و به مرد تبدیل شده است.

به نظر می رسد میزان ارث پدر یا مادری که تغییر جنسیت داده است، بر اساس «زمان انعقاد نطفه» است؛ یعنی برای پدر در حال انعقاد نطفه، دو سوم است، هرچند بعداً تغییر جنسیت داده و به زن تبدیل شود و نیز برای مادر یک سوم است، هرچند تغییر جنسیت داده و به مرد تبدیل شود. دلیل این امر آن است که به مقتضای کتاب، سنت و اجماع، ارث ثابت شده است و هیچ ملاکی برای تقسیم ارث باقی نمی ماند مگر «ملاک تقسیم به لحاظ زمان انعقاد نطفه».

اما ملاک تقسیم ارث، بر اساس «زمان فوت فرزند» به این که، مرد فعلی (مادر پس از تغییر جنسیت) دو سوم و زن فعلی (پدر پس از تغییر جنسیت) یک سوم، قابل قبول نیست؛ چون این مبنا «دو سوم و یک سوم» برای عنوان «پدر و مادر» است، و مرد فعلی، پدر حساب نمی شود؛ چون فرزند از نطفه (اسپرم) او به وجود نیامده است. نیز زن فعلی، مادر حساب نمی شود، چون فرزند از تخمک او به وجود نیامده و در رحم او رشد نکرده است. پس هیچ مبنایی باقی نمی ماند جز بر اساس «زمان انعقاد نطفه»؛ یعنی برای پدر زمان انعقاد دو سوم و برای مادر زمان انعقاد نطفه یک سوم.

احتمال سوم : پدر تغییر جنسیت داده یک سوم و مادر تغییر جنسیت داده دو سوم ارث می برند.

بر اساس این ملاک، زن فعلی (پدر تغییر جنس داده) یک سوم و مرد فعلی (مادر تغییر جنس) دو سوم ارث می برد. گویا مرد فعلی، پدر است و زن فعلی، مادر.

این احتمال ضعیف بوده و هیچ دلیلی در تأیید آن وجود ندارد؛ چون نمی توان گفت: مادر پس از تغییر جنسیت، به عنوان «پدر» شناخته می شود. نیز پدر پس از تغییر جنسیت، به عنوان «مادر» شناخته نمی شود. به عبارت دیگر، تفاوت پدر و مادر در مقدار ارث، به لحاظ بسته شدن زمان انعقاد نطفه است. پس برای پدر – که فرزند از اسپرم او به وجود آمده – دو سوم و برای مادر – که فرزند از تخمک او به وجود آمده – یک سوم ارث وجود دارد؛ اگرچه امام خمینی (رحمه الله علیه) معتقد است: احتیاط (مستحب) آن است که آن دو با یکدیگر مصالحه کنند.
ولی از نظر برخی فقیهان شیعه، مجالی برای «مصالحه بین پدر و مادر» وجود ندارد؛ چون اگر عنوان «پدر و مادر» پس از تغییر جنسیت صادق است، مصالحه لازم نیست، و اگر صادق نیست، مصالحه بین آن دو و سایر وارث ها نیز لازم است.

ارث خویشاوندان طبقه دوم و سوم پس از تغییر جنسیت

اگر افرادی مانند: برادر، خواهر، عمو، عمه، دایی و خاله و دیگر اقارب و خویشاوندان که در طبقه دوم و سوم ارث، قبل از فوت مورث تغییر جنسیت دهند، جنسیت فعلی آنان ملاک تعلق سهم الارث آنان می باشد.

توضیح این که اگر برادر تغییر جنسیت دهد، به خواهر تبدیل می شود و برعکس؛ نیز همین «تبدّل عنوان» در عناوین «عمو، عمه» و «دایی، خاله» وجود دارد؛ یعنی هر عنوان، به قرینه آن تبدیل می گردد. در تمام این عناوین، ملاک جنسیت فعلی است، و در هر دو صورت، وارث بودن و مورث بودن صادق است.