جرم آدم ربایی در قانون یکی از جرایمی است که علاوه بر ایراد صدمه های مادی و معنوی بر ربوده شده و نزدیکان وی موجبات احساس ناامنی شدید در اجتماع را نیز فراهم می نماید. طبق ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی آدم ربایی عبارتند از: « هرکس شخصا یا توسط دیگری شخصی را به قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر برباید یا مخفی کند، به حبس از ۵ تا ۱۵ سال محکوم خواهد شد. در صورتی که سن مجنیعلیه کمتر از ۱۵ سال تمام باشد یا ربودن توسط وسایل نقلیه انجام پذیرد یا به مجنیعلیه آسیب جسمی یا حیثیتی وارد شود، مرتکب به حداکثر مجازات تعیین شده محکوم خواهد شد و در صورت ارتکاب جرایم دیگر به مجازات آن جرم نیز محکوم میشود.
تبصره : مجازات شروع به آدم ربایی ۳ تا ۵ سال حبس است. بنابراین قانونگذار در مواد ۶۲۱ و ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی جرائم آدم ربایی، نوزاد ربایی و مشارکت در جرم و مجازات های آن پرداخته است.
اثبات جرم آدم ربایی در قانون
اثبات جرم آدم ربایی در قانون از طریق تحقق عناصر تشکیل دهنده جرم صورت می گیرد که در زیر به آن اشاره می کنیم:
عنصر قانونی: قانونگذار در ماده ۶۲۱ و۶۳۱ قانون مجازات اسلامی و ماده واحده قانون تشدید مجازات رانندگان متخلف مصوب ۱۳۳۵عمل آدم ربایی را جرم انگاری کرده است و ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی تاکید می‌کند هرکس به قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر شخصا” یا توسط دیگری شخصی را برباید یا مخفی کند به حبس از پنج سال تا پانزده سال محکوم خواهد شد.
همچنین ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی در مورد نوزادربایی، مخفی یا تعویض کردن اطفال این گونه می گوید که هر کس طفلی را که تازه متولد شده است برباید یا مخفی کند یا او را به جای طفل دیگری یا متعلق به زن دیگری غیر از مادر طفل قلمداد نماید به شش ماه تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.
عنصر مادی: عمل ربودن افراد به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر عنصر مادی جرم آدم ربایی محسوب میشود، یعنی ربودن شخص عبارت از منتقل کردن او از جایی به جای دیگر بدون رضای او است بنابراین جابه جایی و تغییر مکان مفهوم اصلی «ربودن» است. در ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی عمل ربودن و مخفی کردن طفل و تعویض کردن اطفال عنصر مادی جرم آدم ربایی در قانون تلقی می شود.
عنصر معنوی: جرم آدم ربایی در قانون در صورتی محقق میشود که علاوه بر عنصر قانونی و مادی، عنصر روانی و معنوی را دارا باشد یعنی شخص باید سوء نیت و قصد مجرمانه برای ارتکاب جرم را داشته باشد و در غیر اینصورت جرم فوق محقق نخواهد شد و انگیزه مرتکب جرم در عدم مسئولیت او بی‌تاثیر خواهد بود و مرتکب با هر انگیزه‌ای اعم از مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر مرتکب آدمربایی شود مجازات خواهد شد که البته وجود انگیزه شرافتمندانه میتواند یکی از جهات مخففه موضوع ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی باشد و قاضی دادگاه میزان مجازات را تخفیف دهد.
شروع به جرم آدم ربایی
قانونگذار شروع به آدم ربایی را جرم دانسته است و در تبصره ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد: « مجازات شروع به ربودن ۳ تا ۵ سال حبس است.» مهمترین مسئله در مورد شروع به جرم ( ربودن ) وجود دارد، تشخیص عملیات شروع به جرم از عملیات مقدماتی است. بنابراین برای تشخیص لحظه شروع به جرم بین موارد مختلف، تفاوت گذاشت.
مثلا هرگاه دیگری را به زور سوار اتومبیل نماید و قصد ربودن وی را داشته باشد شروع به ربودن نموده است. اما اگر کسی به عنوان مسافر سوار اتومبیل نماید و تا مدتی در مسیر مورد نظر مسافر حرکت نماید و ناگهان از مسیر مورد نظر، منحرف شود شروع به جرم از لحظه ی سوار کردن مسافر نخواهد بود، بلکه از لحظه خارج شدن از مسیر طبیعی، شروع به جرم آدم ربایی در قانون محقق است.
بدیهی است اگر مجنی علیه به طور کامل و بدون هیچ گونه مانعی تحت اراده و سلطه کامل ربا قرار گیرد، جرم آدم ربایی در قانون به نحو تام صورت گرفته است. پس اگر شخصی به صد ربودن فرد دیگر او را به عنف داخل ماشین کند و در حالی که می خواهد حرکت کند، بر اثر داد و فریاد فرد رباینده دستگیر شود، عمل وی شروع به آدم ربایی است.
معاونت در جرم آدم ربایی
هرگاه کسی با علم و عمده وسایل ارتکاب جرم آدمربایی و نوزاد ربایی را تهیه کند و یا افراد را به ارتکاب جرم فوق تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع نماید و یا به هر طریق دیگر وقوع جرم را تسهیل کند به استناد ماده ۴۳ قانون مجازات اسلامی معاون در جرم شناخته شده و مجازات معاون طبق ماده ۷۲۶ قانون مجازات اسلامی حداقل مجازات مقرر در قانون برای همان جرم می‌باشد که در مورد جرم آدم ربایی در قانون پنج سال و نوزادربایی شش ماه حبس پیش‌بینی شده است.
مشارکت در جرم آدم ربایی
مشارکت در جرم طبق ماده ۱۲۵: «هر کس با شخص یا اشخاص دیگر درعملیات اجرایی جرمی مشارکت کند و جرم، مستند به رفتار همه آنها باشد خواه رفتار هر یک به تنهایی برای وقوع جرم کافی باشد خواه نباشد و خواه اثر کار آنان مساوی باشد خواه متفاوت، شریک در جرم محسوب و مجازات او مجازات فاعل مستقل آن جرم است. مجازات شریک جرم آدم ربایی، که به هر صورت از طریق تهیه شرایط و وسایل مورد نیاز به کمک مجرم آمده باشد، طبق ماده ۷۲۶ قانون مجازات اسلامی، به حداقل جزای در نظر گرفته شده برای اصل جرم آدم ربایی در قانون، که ۵ سال برای آدم ربایی و ۶ ماه برای نوزاد ربایی است محکوم می شود.
مجازات آدمربایی
بر اساس ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی مجازات جرم آدم ربایی حبس از ۵ تا ۱۵سال می باشد اما اگر سن مجنی علیه کمتر از ۱۵ سال باشد، عمل ربودن با وسیله نقلیه اعم از موتوری و غیر موتوری باشد، به مجنی علیه آسیب حیثیتی، روحی و روانی رسانده باشد مجازات تشدید می شود.
نکات مهم در خصوص جرم آدم ربایی
- مطابق ماده ۶۲۱ رفتار فیزیکی لازم برای تحقق جرم آدم ربایی «ربودن» است. ربودن یعنی جا به جا کردن دیگری بدون رضایت وی، خواه به طور پنهانی یا به صورت علنی.
با توجه به تعریف بالا، کارهایی مانند بستن در اتاق بر روی دیگری یا همراه کردن دیگری با خود با رضایت او آدم ربایی محسوب نمیشود، اما صرف رضایت اولیه کسی در سوار شدن به خودروی دیگری در صورتی که راننده بر خلاف میل مسافر تغییر مسیر دهد، موجب عدم تحقق جرم آدم ربایی نمیشود. همین طور رضایتی که ناشی از فریب باشد یا مواردی که فرد ربوده شده به دلایلی مثل بیهوشی و خواب قادر نیست مخالفت خود را اعلام کند، در حکم عدم رضایت است؛ مانند اینکه کسی خود را راننده سرویس مدرسه جا بزند و کودکی با این تصور سوار اتومبیل شود و بدین ترتیب راننده کودک را با خود همراه سازد. - هرگاه رباینده با تهدید و عنف باعث شود که قربانی از روی ترس ظاهراً مقاومت نکند و با او همراه شود، جرم آدم ربایی تحقق می یابد.
- دادن وعده و وعید و ترغیب کردن شخص به همراهی با خود در صورتی که آن وعده انجام نشود، آدمربایی محسوب نمی شود، مثل اینکه پسری با وعدهی ازدواج، دختر را با خود به شهر دیگری ببرد، اما بعداً از انجام وعده سر باز زند.
- اگر رباینده در مورد هویت و ویژگیهای شخصی که قصد ربودن او را دارد اشتباه کند و به عنوان مثال به جای دزدیدن فرزند یک فرد ثروتمند برای اخاذی از او، فرزند شخص فقیری را برباید، باز هم آدم ربایی تحقق می یابد.
- صرف وجود رابطه زوجیت یا رابطه سببی و نسبی مانع ارتکاب جرم آدم ربایی نمی شود. لذا اگر زن یا مردی که از همسر خود متارکه کرده، طفل مشترک را که تحت حضانت طرف مقابل است برباید، مرتکب جرم آدم ربایی شده است.
- برای تحقق آدم ربایی، مباشرت مجرم در ارتکاب جرم ضرورت ندارد؛ یعنی لازم نیست رباینده شخصاً قربانی را برباید، بلکه اگر این کار را «توسط دیگری» انجام دهد، مانند اینکه فرد دیوانه ای را ترغیب کند که کودکی را برباید، مجازات فاعل جرم برای او تعیین خواهد شد.
- آدم ربایی یک جرم آنی است؛ یعنی به محض اینکه رباینده فردی را می رباید، جرم محقق می شود و استمرار رفتار شرط نیست. لذا اگر رباینده بعد از ربودن قربانی جرم، او را مخفی کند، جرم دیگری تحت عنوان جرم توقیف یا مخفی کردن غیرقانونی مرتکب شده است.
- از لحاظ عنصر روانی، اولاً- آدم ربایی یک جرم عمدی است، بدین معنا که مرتکب باید «قصد ربودن انسان زنده ای را بر خلاف میل او» داشته باشد. بنابراین هر وقت کسی از وجود انسانی در صندوق عقب خودرو خود مطلع نباشد و خودرو را حرکت دهد، مرتکب جرم آدم ربایی در قانون نشده است. ثانیاً – انگیزه مرتکب از ربودن موثر نیست، اگرچه داشتن انگیزه شرافتمندانه میتواند موجب تخفیف مجازات مرتکب شود.
- اگر کسی شروع به ربودن دیگری کند، اما موفق به اجرای خواسته خود نشود، به مجازات شروع به جرم آدم ربایی (یعنی ۳ تا ۵ سال حبس) محکوم می شود. مثلا اگر شخصی که در صدد به زور سوار کردن دیگری به خودرو می باشد، بر اثر مقاومت شخص مورد نظر ناکام بماند یا به محض اینکه راننده مسیر خود را به قصد ربودن مسافر تغییر دهد، با اقدام به موقع مسافر در بیرون پریدن از خودرو مواجه شود، عمل او در حد شروع به جرم تلقی میشود.
عواملی که موجب افزایش و تشدید مجازات جرم آدم ربایی می شود
۱. سن مجنیعلیه (کسی که مورد آدم ربایی قرار گرفته است)کمتر از پانزده سال تمام شمسی باشد، خواه شخص ربوده شده دختر باشد یا پسر، و خواه رباینده علم به سن قربانی داشته باشد یا نه.
۲. ربودن با استفاده از وسیله نقلیه انجام شده باشد، اعم از اینکه آن وسیله، زمینی، دریایی یا هوایی باشد، و اعم از اینکه وسیله ربایش، موتوری یا غیرموتوری باشد. اما استفاده از حیوانات موجب تشدید مجازات نمیشود. اگر رباینده پس از ربودن فرد، برای تغییر دادن مکان شخص ربوده شده از وسیله نقلیه استفاده کند، مشمول تشدید مجازات نمی شود، مگر اینکه این اقدام و ربایش اولیه کاملاً در ادامه یکدیگر باشند؛ مثل اینکه رباینده طفلی را از کنار مدرسه بغل کند و پس از دقایقی سوار بر اتومبیل کرده و بگریزد.
۳. رباینده آسیب جسمی یا حیثیتی به قربانی وارد آورد. فرقی نمیکند که آسیب وارد شده به مجنیعلیه ناشی از خود عملیات آدم ربایی باشد، مانند اینکه مجنیعلیه در مقابل عملیات آدم ربایی مقاومت کند و آسیبی به او برسد، یا اینکه آدم ربا به قصد اذیت و آزار مجنیعلیه، آسیبی به او وارد کند. اما لازم است که آسیب توأم یا در ارتباط با جرم آدم ربایی در قانون باشد تا موجب تشدید مجازات گردد. بنابراین اگر مجنیعلیه در محل اختفای خود اقدام به خودکشی یا خودزنی کند، مجازات رباینده تشدید نمی شود. اما اگر بر اثر مخفی کردن و عدم تغذیه صحیح، آسیبی به بزه دیده برسد، موجب تشدید مجازات خواهد بود. همچنین ضرورتی ندارد که آسیب از سوی خود رباینده وارد شده باشد. به عنوان مثال اگر پس از مخفی کردن قربانی، اشخاص دیگری او را مورد تجاوز جنسی قرار دهند، مجازات رباینده به دلیل ورود آسیب حیثیتی (یعنی لطمه دیدن آبروی بزه دیده) تشدید می شود و متجاوزان نیز به مجازات جرم ارتکابی خود محکوم می شوند.
گردآورنده : موسسه حقوقی سروش نافع دادمان