نفقه زوجه یا زن یعنی تأمین هزینه زندگی زن که شامل خانه، اثاثیه، منزل، غذا، لباس، دارو و درمان بوده که از زمان عقد دائم بر عهده شوهر است. محاسبه میزان نفقه بر مبنای شئونات خانوادگی زن، عرف و عادت ساکنان هر منطقه و وضع مالی مرد میباشد. نفقه همسر عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غـذا، اثاث منزل، و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض و زوج مکلف است همه آن‌ها را متناسب با وضعیت خانوادگی و اجتماعی زن فراهم کرده و در اختیار وی قرار دهد.
بر طبق ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است و بر طبق ماده ۱۱۱۳ همان قانون در ازدواج موقت زن حق نفقه ندارد مگر این که در ضمن عقد شرط شده باشد یا بنای طرفین در هنگام عقد این بوده که شوهر حقوق زوجه را بپردازد.
حتی در مواردی که زن عادت به خدمتگذار داشته باشد یا مریض باشد و نیاز به کسی برای مراقبت داشته باشد بعد از ازدواج هم این موارد جزء نفقه قرار می گیرد. بطور کلی می توان گفت نفقه تمام نیازهای متعارف و همچنین نیازهای متناسب با شأن زن را در بر می گیرد. بنابراین ملاک تعیین نفقه توسط کارشناس بر اساس تشخیص نیازها و حقوق زوجه و شأن او می باشد.
پرداخت نفقه زن به دو صورت ممکن است، یکى آنکه زن به طور مداوم و روزمره درمنزل مرد نیازهاى خود را تأمین می کند و آن دو بر سر یک سفره هستند، راه دوم نیز به این صورت است که زن به طور روزانه یا ماهیانه یا هفتگى نفقه خود را به طور جداگانه طلب کند که دراین صورت مرد مکلف است این مبلغ را بپردازد.
نکته: به محض این که عقد ازدواج صورت پذیرفت و زوجین زندگی زناشویی خود را آغاز نمودند، شوهر مکلف به پرداخت نفقه است. البته زوجه در صورتی مستحق نفقه است که از همسر خود تمکین نماید.
آیا این امکان وجود دارد که در شرایط ضمن عقد لحاظ کرد که نفقه به زن تعلق نمی گیرد؟
در مورد این موضوع فقها و حقوق دانان به توافق نظر نرسیده اند اما به نظر می رسد نفقه زوجه یا زن یک جزء جدایی ناپذیر از عقد دائم نباشد که نمی شود آن را جدا کرد بلکه مسلما زوجین می توانند در هنگام عقد در مورد این موضوع با توافق نظر تصمیم گیری کنند. بنابراین در خصوص تعیین نفقه تنها تمکن مالی مرد شرط نیست و مرد در صورتی که فقیر هم باشد مکلف است که حقوق زوجه را بپردازد حتی اگر زوجه خودش شاغل باشد یا اینکه تمکن مالی داشته باشد. به هر حال پرداخت نفقه یا همان حقوق زوجه در هر شرایطی بر عهده زوج می باشد.
نفقه زوجه یا زن چیست؟
بر طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه زوجه یا زن شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن می شود مثل مسکن، پوشاک، غذا، اثاثیه منزل و هزینه های درمان و حتی خادم البته در صورتی که زن عادت به داشتن خادم داشته باشد و یا به واسطه مریضی نیاز به آن داشته باشد.
موارد ذکر شده در این ماده حصری نیست و به عنوان مثال ذکر شده است. قاعده کلی این است که حقوق زوجه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با شآن زن است. از ملاک های مهم کارشناس برای تعیین حقوق زوجه نیازهای زوجه و شان او می باشد.
نکته: تمکین به معنای اطاعت زن از شوهر در ادای وظایف زوجیت، حسن معاشرت و سکونت در منزل شوهر است. به زنی که از همسرش در مفهوم خاص و عام اطاعت ننماید ناشزه گویند.
نفقه شامل چه مواردی می شود؟
به استناد ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی نفقه در حقوق خانواده به معنای تأمین هزینه‌های زندگی افراد تحت تکفل است که معمولاً شامل هزینه‌های زندگی همسر و فرزندان میشود.
به طور کل نفقه شامل موارد زیر میباشد:
- خوراک: تأمین غذای مناسب برای افراد تحت تکفل
- پوشاک: تأمین لباس مناسب متناسب با فصل و شأن اجتماعی.
- مسکن: فراهم کردن مکانی مناسب برای زندگی.
- اثاثیه منزل: تأمین وسایل ضروری برای استفاده در منزل.
- هزینه‌های درمانی: پرداخت هزینه‌های پزشکی و درمانی در صورت بیماری.
- هزینه‌های تحصیلی: در صورتی که فرزندان در سن تحصیل باشند، تأمین هزینه‌های تحصیلی آن‌ها.
میزان نفقه بر اساس شرایط اقتصادی و اجتماعی مرد و همچنین نیازهای زن و فرزندان تعیین میشود و باید متناسب با استانداردهای زندگی خانواده باشد. در صورت عدم پرداخت نفقه توسط مرد، زن می‌تواند از طریق مراجع قضایی و مشورت وکیل اقدام به دریافت آن کند.
نفقه همسر چه ویژگی هاییی دارد؟
زمانی زن، می‌تواند نفقه مطالبه کند که از شوهر خود تمکین کند و البته شرط لزوم پرداخت نفقه اقارب(مثلا نفقه پدر، مادر و یا اولاد) توانمندی نفقه دهنده و نیازمندی اقارب است، در حالی که چنین شرطی در پرداخت نفقه همسر وجود ندارد.
حتی در صورتی که زن دارای اموال و دارایی نیز باشد، باز هم می‌تواند نفقه خود را از شوهر مطالبه کند و شوهر مکلف به پرداخت آن است، در صورتی که شخصی توانایی پرداخت نفقه همه افراد واجب النفقه را ندارد درقدم نخست و قبل از دیگر اقارب باید نفقه همسرش را پرداخت کند. بنابراین در صورت فقر و اعسار زوج، دادگاه باید این حق تقدم را رعایت کند.
ضرورت پرداخت نفقه دیگران تنها ناظر به زمان آینده است و اگر در گذشته به هر دلیلی پرداخت نشده باشد دین حساب نشده و نفقه دهنده ازین بابت مدیون نیست اما نفقه ایام گذشته وآینده همسر بر شوهر لازم است. بنابراین اگر نفقه زمان گذشته همسر به دلایلی پرداخت نشده باشد شوهر او مدیون است و همسر می تواند نفقه ایام گذشته خودرا را نیز مطالبه کند.
تمکین و نفقه چه ارتباطی به هم دارند؟
بنابر ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی در شرایطی که زوجه بدون اینکه مانعی وجود داشته باشد از انجام وظایف خود امتناع کند یا به عبارتی تمکین نکند مستحق اجرای حقوق خود نخواهد بود. در واقع تمکین به این معناست که زن باید نسبت به زندگی که با همسرش تشکیل داده است احساس مسئولیت داشته باشد و وظایف زناشویی خود را انجام دهد و در این موارد از شوهرش اطاعت کند. با توجه به اینکه بر اساس قانون مدنی مدیریت خانواده به شوهر اختصاص دارد. بنابراین به زنی که به طور قصد و بدون عذر قانونی از انجام وظایف خود سرپیچی کند و تمکین نکند ناشزه گفته می شود.
زوج وظیفه دارد که در حد توانش منزلی مستقل و متناسب با شئونات زوجه فراهم کند. حال اگر این منزل از جنبه شئونات اجتماعی مطابق حال زن باشد ولی زندگی کردن در آن منزل موجب شود که احتمال ضرر و زیان شرافتی یا بدنی(آزار و اذیت) زوجه برود، خروج وی از منزل «نشوز و عدم اطاعت» محسوب نمی‌شود و نفقه تا زمان برطرف شدن مشکل به زن تعلق می گیرد.
مصادیق تمکین:
- برآوردن نیازهای شوهر و اجابت کردن خواسته های مشروع وی (مگر در دوران بیماری یا خواسته های خلاف شئون اخلاقی که زن نتواند)
- اقامت در اقامتگاه دائمی شوهر (مگر آن که حین وقوع عقد شرطی جز این شده باشد)
هزینه های درمان زوجه که جزء نفقه است تا چه میزان بر عهده مرد است؟
به نظر می رسد هزینه های درمان زوجه که در قانون از موارد نفقه شمرده شده است شامل هزینه های درمان متعارف می باشد و اگر زوجه دچار بیماری صعب العلاج یا خاصی شده باشد که هزینه های گزاف داشته باشد وجوبی برای پرداخت آن ها برای شوهر نیست. در این موارد قاضی رسیدگی کننده پرونده نفقه با توجه به قانون، شرع و اوضاع و احوال زوجین و وضعیت مالی آن ها تصمیم متقضی را اتخاذ خواهد کرد.
در دوران عقد نفقه چیست و چگونه است؟
اگر زوجین بعد از عقد نکاح دائم بر سر موعد مراسم عروسی و زندگی مشترک توافق کرده باشند رویه قضایی بر این متمایل است که در این دوران تا زمان موعد شروع زندگی مشترک به زوجه نفقه تعلق نمی گیرد اما اگر زوج، زوجه را بلاتکلیف رها کند و اقدامی برای شروع زندگی پس از آن تاریخ نکند زوجه می تواند مطالبه نفقه کند. اگر بین زوجین نزدیکی و عمل زناشویی واقع نشده باشد زوجه دارای حق حبس است بدین معنی که بر طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زوجه تا تمام مهر به او داده نشده است – و لو این که مهریه توسط دادگاه تقسیط گردد – می تواند از تمکین و ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند و این امتناع اسقاط حق نفقه نمی کند.
نکته ۱:
زندگی مشترک زوجین در اصطلاح حقوقی ظهور در تمکین زن دارد از این رو در دادگاه ها و بار اثبات به عهده مرد است که ثابت کنید زن تمکین نمی کند و ناشزه می باشد.نکته۲:
توجه داشته باشید که زندگی مشترک زوجین ظهور در پرداخت نفقه از جانب زوج به زوجه دارد با این توضیح که اگر زنی به دادگاه برای حقوق زوجه معوقه مراجعه کند در حالی که مدت زمانی را که خواهان حق خود آن است در یک منزل با شوهر زندگی می کرده است از نظر محاکم زندگی مشترک با شوهر ظهور در دریافت نفقه دارد و بار اثبات بر عهده اوست. بنابراین در این موارد غالبا دادگاه ها مطالبه نفقه از جانب زوجه را نمی پذیرند.
اگر مرد از پرداخت نفقه زن امتناع کند چه می شود؟
طبق ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از پرداخت نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه او را به سه ماه ویک روز تا پنج ماه حبس محکوم می نماید.
در بحث نفقه، قانون توجهی به توان مالی مرد ندارد، اما مطابق رویه های موجود، تمام کارشناسان نفقه در هنگام تعیین مبلغ، به توان مالی مرد نیز توجه می‌کنند، به طوری که اگر مرد توان مالی خوبی داشته باشد، حتما نفقه بالایی برای زن تعیین می‌کنند.
اگر مردی با توان مالی کم به سراغ دختری از طبقه بالا برود قانون گذار به نیازهای زن متناسب با شأن او توجه دارد و زیاد کاری با توان مالی مرد ندارد، به عبارتی اگر مرد برای بدست آوردن جایگاه خاص با زنی از طبقه بالا ازدواج کند طبق قانون باید نفقه متناسب با شأن او را بپردازد.
زنانی که نسبت به همسرشان از طبقه بالاتری هستند و همسرشان نمی تواند نفقه ایشان را پرداخت کند.در این خصوص رویه ای وجود دارد که براساس آن کارشناسان به خاطر مصالح خانواده،اعسار مرد(ناتوانی مالی) را به صورت پنهان در نظر می گیرند و در تعیین میزان نفقه مراعات مرد را می کنند.
عدم پرداخت نفقه جرم مستمر محسوب می شود یعنی هر دفعه که نفقه پرداخت نشود،هر دفعه قابل شکایت کیفری می باشد. یعنی اگر برای عدم پرداخت نفقه تیر ماه شکایت شد از مرد و مرد پرداخت کرد و دوباره ماه بعد نفقه را پرداخت نکرد باز هم قابلیت شکایت کیفری از عدم پرداخت نفقه وجود دارد.
دریافت نفقه بعد از مرگ شوهر
بعد از مرگ شوهر نیز به در مدت معینی (عده) نفقه همسر تعلق می‌گیرد.
به موجب اصلاحی سال ۱۳۸۱ قانون مدنی زن در زمان عده همسر فوت شده خود می‌تواند از اموال کسانی که پرداخت نفقه بعد از مرگ مرد به عهده آنان است نفقه طلب کند.
نکته: اگر شوهر فوت نکرده باشد و مفقود شده باشد زن می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و حاکم شرع نیز از اموال غایب به قدر نفقه در اختیار زوجه قرار می‌دهد.
آیا هزینه های تحصیل زن نیز جزو نفقه همسر و به عهده مرد است؟
یکی نظر این است که نفقه فقط شامل نیازهاى ضرورى با توجه به عرف است که تحصیل جزو آن نمی‌شود.
دوم اینکه براساس عرف تأمین هزینه لوازم اولیه و آسایش جزو نفقه بوده و تأمین مخارج تحصیل نیز جزو نیازهاى اولیه زندگى امروز محسوب و در زمره نفقه به حساب می‌آید.
در ماده ۱۱۰۷ قانون مدنى نیز (تمام نیازهاى متعارف) جزو نفقه همسر به حساب آمده است که هزینه‌های تحصیل را نیز شامل میشود.
نکته: عقد موقت نفقه همسر ندارد مگراینکه در زمان عقد شرط شده باشد که باید نفقه پرداخت شود.
طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی:
زن حق دارد تا زمانی که مهریه به او پرداخت نشده از انجام وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند به شرط آن که مهریه دارای اجل و زمان نباشد و به اصطلاح حال باشد، پس اگر مهریه زن پرداخت مبلغی برای دو سال بعد از عقد باشد مهریه زن مؤجل است نه حال، لذا زن حق ندارد از انجام وظایف خود امتناع کند.
میزان نفقه زوجه یا زن چه مقدار است؟
در قانون میزان مشخصی برای نفقه زوجه یا زن مشخص نشده است همانطور که اشاره شد ملاک تعیین حقوق زوجه نیازهای زوجه و شان اوست که در شرایط زمانی و مکانی مختلف، میزان نفقه زوجه یا زن متغیر خواهد بود. اگر زنی برای مطالبه نفقه به دادگاه مراجعه کند در این موارد محاکم خانواده برای تعیین مقدار حق زن، از کارشناس استفاده می کنند و کارشناس با تماس با زوجین و تحقیق در خصوص شرایط آن ها میزان حقوق زوجه را تعیین می کنند و پس از ابلاغ نظر کارشناس طرفی که اعتراض دارد ظرف مدت ۷ روز نسبت به آن با ذکر دلایل اعتراض می کند و دادگاه برای بررسی مجدد میزان حقوق زوجه، از هیات سه نفر کارشناسان نفقه استفاده می کند.
نکته ۱:
بر طبق ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی اگر زن بتواند ثابت کند زندگی مشترک او با شوهر ضرر مالی، شرافتی یا بدنی به همراه دارد دادگاه او را محکوم به تمکین نخواهد کرد که در این صورت تمکین نکردن باعث از بین رفتن حقوق زوجه نمی گردد.نکته ۲:
دادخواست تهیه مسکن مستقل از سوی زوجه در سال های اخیر توسط دادگاه های خانواده پذیرفته نمی شود و زن می بایستی صرفا دادخواست مطالبه نفقه بدهد.
نفقه فرزند
به لحاظ شرعی و قانونی پدر خانواده مکلف به تامین نیازهای مالی و مادی اعضای خانواده است. در قانون، پرداخت نفقه زن و فرزند و پرداخت نفقه اقارب یا خویشاوندان در درجه اول بر عهده مرد قرار گرفته است. از جمله اشخاصی که مشمول نفقه اقارب می باشند، فرزندان هستند که پدرشان مکلف به تامین نیازهای مادی و مالی آنهاست . عدم پرداخت نفقه به ایشان در صورتی که پدر تمکن مالی داشته باشد جرم بوده و برای آن مجازات تعیین شده است .
شرایط تعلق نفقه به فرزند
نفقه فرزند با نفقه زن از برخی جهات با هم متفاوت هستند. نکته اول اینکه یکی از شرایط پرداخت نفقه به فرزند بر اساس قانون این است که فرزند مال کافی نداشته باشد و نتواند به وسیله اشتغال معیشت خود را تامین کند . بنابراین در صورتی که فرزند به سنی برسد و بتواند کار کند پرداخت نفقه بر پدر ضروری نیست. اما نفقه زوجه در هر حال بر عده مرد است؛ حتی اگر زن شاغل باشد و درآمد کافی هم بدست بیاورد.
نکته دوم این است که زن می تواند بابت مطالبه نفقه گذشته خود هم به دادگاه خانواده مراجعه نموده و دادخواست مطالبه نفقه بدهد؛ اما نفقه گذشته فرزند به وی تعلق نخواهد گرفت و فرزند تنها می تواند بابت مطالبه نفقه زمان حال اقدام نماید .
سومین نکته آن است که از جمله شرایط تعلق نفقه به فرزند آن است که در پرداخت نفقه به فرزند توانایی یا استطاعت مالی نفقه دهنده در نظر گرفته می شود، اما در پرداخت نفقه زن و تعیین مبلغ نفقه زن، نیازهای مالی زن مدنظر گرفته می شود .
مبلغ نفقه فرزند
بر اساس ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی، پرداخت نفقه اقارب با در نظر گرفتن استطاعت مالی نفقه دهنده امکانپذیر است. همانگونه که گفتیم، میزان نفقه فرزند بر اساس قانون، بر حسب میزان استطاعت یا توانایی مالی کسی که موظف به پرداخت نفقه است تعیین می شود . بنابراین، در صورتی که دعوای پرداخت نفقه فرزند در دادگاه مطرح شود، دادگاه به موضوع رسیدگی می کند و مبلغ نفقه فرزند را تعیین می کند .
در واقع، مبلغ نفقه فرزند بر اساس قانون امر مشخص و ثابتی نیست تا بتوان به پرداخت آن مبلغ حکم داد. بلکه معمولا قاضی با صدور قرار کارشناسی پرونده را به کارشناس نفقه ارجاع می دهد تا وی با توجه به استطاعت مالی نفقه دهنده، مبلغ نفقه زوجه یا زن و فرزند را تعیین نماید.
کارشناس تعیین نفقه هم مقدار نفقه فرزند را بر اساس توانایی مالی پدر، عرف اجتماعی، نیازهای فرزند، تعداد فرزندان و مسائلی از این قبیل تعیین کرده و به قاضی می دهد تا قاضی حکم پرداخت نفقه را صادر کند .
مجازات عدم پرداخت نفقه فرزند
همانگونه که گفتیم، پرداخت نفقه فرزند با وجود داشتن استطاعت مالی لازم و ضروری است. از جهت آنکه فرزندان قادر به تامین معاش خود نیستند، قانونگذار برای عدم پرداخت نفقه مجازات هم تعیین کرده است. این مجازات قابل اعمال بر کسی است که پرداخت نفقه فرزند بر عهده وی است. بر اساس ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده هرکس با داشتن استطاعت مالی از پرداخت نفقه اشخاص واجب النفقه مانند فرزندان خودداری کند، به حبس تعزیری درجه شش معادل شش ماه تا دو سال حبس محکوم خواهد شد .
محاسبه مهریه در اپلیکیشن دادمان
موسسه حقوقی سروش نافع دادمان (شعبه مرکزی کرج) با همکاری تیمی قدرتمند و متعهد متشکل از حقوقدانان مجرب، وکلای پایه یک دادگستری، قضات بازنشسته، اساتید دانشگاه و کارشناسان در حوزه های مختلفی از جمله خانواده و ثبت و صنایع و مالی و کیفری و حسابداری با هدف ارائه خدمات گسترده مشاوره حقوقی و داوری و قبول انواع وکالتهای حقوقی و کیفری و خانوادگی در چارچوب قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران و در راستای تکریم ارباب رجوع اقدام به راه اندازی اپلیکیشن دادمان کرده است و یکی از بخشهایی که در این اپلیکیشن با استقبال زیاد کاربران روبرو شده بخش محاسبه مهریه میباشد. برای دریافت لینک اپلیکیشن و نصب آن روی عکس زیر کلیک کنید:
گردآورنده : موسسه حقوقی سروش نافع دادمان