در این مقاله از مجموعه مقالات مجله حقوقی دادمان می خواهیم راجع به صدور چک بلامحل و مجازات های در نظر گرفته شده برای آن در قانون مدنی ایران صحبت کنیم. اما قبل از آن ببینیم تعریف چک چیست؟ چک سندی است که بر عهده یک بانک کشیده میشود برای پرداخت مبلغی که در بانک در حساب صادرکننده موجود است به نفع دارنده چک. چک میتواند در وجه شخص خاص یا حامل کشیده شود و طبق قانون جدید چک میتواند مدت دار هم باشد. همه بانک ها با رعایت یکسری نکات که در تمامی چک ها یکسان است اقدام به تهیه چک با طرح ها و نقش ها و رنگ های متفاوتی برای خود مینمایند.
تعریف قانونی چک
چک نوشته ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که نزد محال علیه دارد، کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار مینماید. (ماده ٣١٠ قانون تجارت)
واگذاری وجه چک دلالت بر تعلق وجه چک به دارنده چک دارد و میتواند وجه آن را مطالبه یا وصول نماید. همچنین صدور چک از سوی مشتری از آثار عقد بیع به اعتبار مالکیت ثمن برای بایع است و ارتباطی به تبدیل تعهد ندارد.
صدور چک بلامحل و تعریف آن
چک بلامحل به چکی گفته میشود که دارنده چک هنگامی که آن را به بانک ارائه میکند یا با حساب خالی صادر کننده مواجه میگردد یا به علل دیگری نمیتواند وجه چک را دریافت نمایید مثل بسته بودن حساب.
ویژگی های برگه چک
به طور کلی هر برگ چک حتی چک بلامحل دارای ۶ ویژگی منحصر به فرد به شرح زیر میباشد:
١- دستور بدون قید و شرط پرداخت مبلغی
٢- نام پرداخت کننده چک
٣- محل صدور چک
۴- تاریخ صدور چک
۵- نام گیرنده چک
۶- امضای صادر کننده چک
انواع چک
چک از حیث انواع به چهار دسته تقسیم میگردد که عبارت است از:
١- چک عادی
٢- چک بسته
٣- چک تایید شده
۴- چک تضمین شده
آیا صدور چک بلامحل جرم است؟
بله صدور چک بلامحل جرم است و در قانون مجازات هایی برای آن در نظر گرفته شده است. بعد از مراجعه دارنده چک به بانک و عدم دریافت وجه چک بانک اقدام به دادن گواهی عدم پرداخت صادر و به دارنده چک تحویل میدهد که اصطلاحا به این حالت میگویند چک برگشت خورده است. پس از صدور این گواهی دارنده چک میتواند برای دریافت وجه چک بلامحل دست خود به دادگاه مراجعه کرده و طرح شکایت نماید.
چک بلامحل و رفع سوء اثر از آن
١- اگر قبل از شکایت دارنده چک، صادر کنند مبلغ چک را پرداخت کند و یا اینکه موجبات پرداخت را فراهم نماید (مانند گرفتن مهلت اضافی) دیگر نمیشود علیه صادرکننده چک شکایت کرد وفق ماده ٩ قانون صدور چک.
٢- اگر پس از شکایت دارنده و قبل از صدور حکم قطعی، شاکی گذشت کند و متهم وجه چک بلامحل را پرداخت نماید یا اینکه موجبات پرداخت آن را فراهم سازد مقام قضایی باید رسیدگی به شکایت را متوقف نماید وفق ماده١٢ قانون صدور چک.
٣- اگر پس از صدور حکم قطعی، شاکی گذشت کند و متهم وجه چک را به ایشان بپردازد یا موجبات پرداخت را فراهم کند اجرای حکم متوقف و متهم باید یک سوم جزای نقدی مقدر در حکم را به خزانه دولت واریز نماید وفق ماده ١٢ قانون صدور چک.
صدور چک بلامحل و شرایط تحقق آن
حال میتوان گفت تنها چک های عادی که اشخاص به عهده بانک از حساب جاری خود صادر مینماید مشمول عنوان جزایی قرار میگیرد و چک های تضمین شده یا تایید شده یا مسافرتی از حیطه ی صدور چک بلامحل خارج هستند زیرا چک های عادی تضمینی جزء اعتبار صادر کننده آن ندارد اما پرداخت وجه سایر چک ها معمولا توسط بانک تضمین میشود.
مهلت ۶ ماهه برای طرح شکایت چک بلامحل
وکیل مطالبه وجه چک بلامحل اعلام میدارد از آنجایی که چک جزء جرائم قابل گذشت است و نیز از جرائم خصوصی تلقی میشود پس بدون شکایت دارنده چک قابل تعقیب نیست و در صورتیکه دارنده چک بلامحل تا ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت اقدام به طرح شکایت نکند دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت.
نکته: کسی که چک پس از برگشت خوردن به او منتقل شده حق شکایت کیفری ندارد مگر آنکه انتقال قهری باشد مثل ورثه دارنده چک.
مجازات کشیدن چک بلامحل
در صورت کشیدن چک بلامحل مجازات های زیر اعمال میگردد:
١-اگر مبلغ کمتر از ١٠ میلیون ریال باشد تا ۶ ماه حبس دارد.
٢- اگر مبلغ چک از ١٠ میلیون تا ۵٠ میلیون ریال باشد از ۶ ماه تا ١ سال حبس دارد.
٣- اگر مبلغ چک بیش از ۵٠ میلیون ریال باشد از ١ تا ٢ سال حبس به علاوه ممنوعیت داشتن دسته چک به مدت ٢ سال.
نکته: صدور چک از حساب مسدود با علم به مسدود بودن یک جرم عمدی تلقی میشود و در حکم صدور چک بلامحل است و به حداکثر مجازات یعنی ٢ سال حبس محکوم میشود و این جرم، جرمی غیر قابل تعلیق است.
قانون جدید صدور چک
وکیل مطالبه وجه چک برگشتی بیان میدارد در قانون جید چک سیستم برخط بین بانک ها و موسسات راه اندازی شده است . با توجه به این سیستم و یکپارچگی آن از این پس زمانی که اقدام به کشیدن چک مینمایید و آن جزء چک بلامحل است این امر در این سامانه درج میگردد و تمامی حساب های شما در دیگر بانک ها و حتی موسسات بسته میشود و اگر در حساب های دیگر فرد وجه وجود داشته باشد مبلغ چک از آنجا تامین میگردد.