دادخواست اعاده دادرسی از جمله روش‌های فوق‌العاده شکایت از احکام است که راهی برای برگشت به دادگاه صادرکننده حکم قبلی محسوب میشود؛ با این هدف که دادگاه از رأی قطعی سابق خود بازگردد، چرا که شاکی مدعی است صدور آن رأی از روی اشتباه بوده و دلایل موجود اجازه نمی‌دهد که چنین حکمی باقی بماند.
بروز هرگونه اشکال در دادرسی نیازمند بررسی مجدد پرونده است. اعتراض به حکم صادره قطعی و درخواست پیگیری پرونده های مختومه، از طریق اعاده دادرسی امکان پذیر است. اعاده در لغت به معنای بازگرداندن است. با درخواست محکوم علیه (خوانده یا متهم)، پرونده با وجود صدور حکم قطعی، مجددا در دادگاه صادر کننده حکم، مورد بررسی قرار گیرد.
انواع دادخواست اعاده دادرسی
دادخواست اعاده دادرسی با توجه به نحوه اقامه آن به دو نوع تقسیم میشود:
-
اعاده دادرسی اصلی
برابر بند الف ماده ۴۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی، اگر متقاضی اعاده دادرسی به طور مستقل آن را درخواست کند، این درخواست، اعاده دادرسی اصلی محسوب میشود. یعنی چنانچه بدون اینکه دعوایی در جریان رسیدگی باشد، یکی از طرفین حکمی که سابقا صادر شده است، درخواستی را به عنوان دادخواست اعاده دادرسی مطرح کند، این درخواست، اعاده دادرسی اصلی خواهد بود که باید ضمن دادخواست به دادگاه صلاحیتدار تقدیم شود.
در نوع اول، اعاده دادرسی به طور مستقل توسط کسی که حکم به ضرر او صادر شده، درخواست می شود. دادخواست ارائه شده به همان دادگاه صادر کننده حکم (چه دادگاه بدوی و چه دادگاه تجدیدنظر) تقدیم می گردد.
-
اعاده دادرسی طاری
در مقابل اعاده دادرسی اصلی، اعاده دادرسی طاری قرار دارد که در بند ب همان ماده به آن اشاره شده است. اعاده دادرسی طاری در ضمن دادرسی مطرح میشود؛ این در حالی است که در اعاده دادرسی اصلی پروندهای در حال رسیدگی نیست تا ضمن آن اعاده دادرسی مطرح شود.
در نوع دوم، اعاده دادرسی نسبت به حکمی انجام می گیرد که در حین دادرسی به عنوان دلیل و مدرک ارائه می گردد. بدین صورت که یکی از طرفین دعوی مطابق حکم صادره قطعی برای محکمه ای دیگر، ادله ای به منظور اثبات ادعای خود ارائه می دهد.
جهات درخواست اعاده دادرسی
اعاده دادرسی به استحکام احکام لطمه میزند و اعتبار احکام را سست می‌کند، بنابراین استفاده از آن بسیار محدود است و تنها در مواردی که قانون مقرر کرده، قابل استفاده است. در جلسه دادرسی نیز تنها به جهتی رسیدگی میشود که در دادخواست اعاده دادرسی قید شده است.
بر اساس ماده ۴۳۶ قانون آیین دادرسی مدنی، در اعاده دادرسی به جز آنچه که در دادخواست اعاده دادرسی ذکر شده است، جهت دیگری مورد رسیدگی قرار نمی‌گیرد.
علل اعاده دادرسی
تحقق و اثبات یکی از دلایل زیر جهت درخواست اعاده دادرسی ضروری است:
- مغایرت رای صادره با قوانین آشکار شرعی بنابه تشخیص رئیس قوه قضائیه
- عدم تطابق موضوع حکم صادره با ادعای خواهان
- حکم صادر شده بیش از خواسته خواهان باشد.
- عدم تطابق مفاد حکم صادره به جهت استناد به مواد قانونی متضاد با هم
- صدور حکم متفاوت در ارتباط با پرونده ای که قبلا در همان دادگاه مورد بررسی قرار گرفته و حکم صادر شده است.
- تقلب فرد مقابل دعوی (مثل شهادت دروغ) که در حکم صادره تاثیر گذار بوده است.
- اثبات اینکه حکم با استناد به اسناد جعلی صادر شده است.
- دستیابی به مدارکی که بر حق بودن فرد درخواست کننده اعاده
در چه مواردی می توان اعاده دادرسی درخواست کرد؟
- موضوع حکم، مورد ادعای خواهان نبوده باشد. به عنوان مثال، خواهان از دادگاه، صدور حکم تخلیه را تقاضا کند و دادگاه علاوه بر صدور حکم تخلیه، حکم به پرداخت اجرت المثل صادر کند.
- حکم به میزان بیشتر از خواسته صادر شده باشد. مانند اینکه خواسته خواهان ۱۰ میلیون تومان است اما دادگاه بر اساس نظر کارشناس حکم به پرداخت ۱۵ میلیون تومان خسارت داده است. این جهت اعاده دادرسی در مواردی قابل تحقق است که خواسته پول رایج ایران، پول خارجی یا مالی کلی باشد. (مانند صد تن گندم یا سکه طلا) ارایه حکم مورد درخواست اعاده دادرسی دلیل تحقق این جهت اعاده دادرسی است.
- وجود تضاد در مفاد یک حکم که ناشی از استناد به اصول یا به مواد متضاد باشد. مثلاً دادگاه شرط ضمن عقد را نامشروع دانسته و در عین حال با استناد به ماده ۲۳۷ قانون مدنی، خوانده را ملزم به انجام آن شرط کرده است.
- حکم صادره با حکم دیگری در خصوص همان دعوا و اصحاب آن، که قبلاً توسط همان دادگاه صادر شده است، متضاد باشد؛ بدون آن که سبب قانونی موجب این مغایرت باشد.
- طرف مقابل درخواست کننده اعاده دادرسی حیله و تقلبی به کار برده که در حکم دادگاه موثر بوده است. حیله و تقلب میتواند مصادیق متعددی داشته باشد. مانند اینکه خواهان کاری کند که شخصی غیر از خوانده به عنوان خوانده در دادگاه حاضر شود و برخلاف واقع به صحت ادعاهای خواهان اقرار کند.
- حکم دادگاه مستند به اسنادی بوده که پس از صدور حکم، جعلی بودن آنها ثابت شده باشد.
- پس از صدور حکم، اسناد و مدارکی به دست میآید که دلیل حقانیت درخواست کننده دادخواست اعاده دادرسی باشد و ثابت شود اسناد و مدارک یادشده در جریان دادرسی مکتوم بوده و در اختیار متقاضی نبوده است.
چگونگی رسیدگی به دادخواست اعاده دادرسی
دادگاه پس از بررسی دادخواست اعاده دادرسی، موضوع را صورتجلسه کرده و به همین وسیله قرار قبول یا رد دادخواست را صادر می‌کند. چنانچه قرار قبولی دادخواست صادر شود، دادگاه دستور تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ آن به همراه نسخه دوم دادخواست به طرف مقابل و ابلاغ وقت به درخواستکننده را صادر می‌کند. هرگاه قرار رد درخواست صادر شود، این قرار به طرفین ابلاغ میشود.
مرجع رسیدگی کننده به درخواست اعاده دادرسی
بر اساس ماده ۴۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی، مرجع صلاحیتدار در رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی دادگاهی است که حکم قطعی را صادر کرده است. بنابراین اگر دادگاه بدوی حکم قطعی را صادر کرده باشد، همان دادگاه مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی است و در صورت قبول این درخواست به استناد تبصره ذیل ماده ۴۳۵ قانون آیین دادرسی مدنی، رسیدگی ماهوی کرده و حکم مقتضی صادر می‌کند. حکم صادره توسط این دادگاه نیز طبق مقررات قابل تجدیدنظرخواهی است.در صورتی که دادگاه تجدیدنظر حکم قطعی را صادر کرده باشد، این دادگاه مرجع صالح برای اعاده دادرسی خواهد بود و در صورت قبول درخواست اعاده دادرسی و انجام رسیدگیهای لازم، مبادرت به صدور رأی می‌کند که این رأی قطعی خواهد بود. البته در صورتی که جهت درخواست اعاده دادرسی، مغایرت دو حکم صادره از دادگاه واحد باشد، دادخواست اعاده دادرسی به شعبه دادگاه صادرکننده حکم دوم تقدیم میشود.
اگر تقاضای اعاده دادرسی به استناد ماده ۱۸ اصلاحی قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب انجام شود، مرجع دریافت درخواست اعاده دادرسی به شرح زیر است:
- متقاضیان و معترضان به احکام قطعیت یافته مرحله بدوی و تجدیدنظر هر استان به عنوان خلاف بین شرع باید به دادگستری همان استان مراجعه کنند.
- متقاضیان و معترضان به احکام قطعیت یافته در دیوان عالی کشور و شعب تشخیص به عنوان خلاف بین شرع باید برای تسلیم درخواست و مدارک خود به دادستانی کل کشور مراجعه کنند.
- متقاضیان و معترضان به احکام قطعیتیافته در سازمان قضایی نیروهای مسلح به عنوان خلاف بین شرع باید برای تسلیم درخواست و مدارک خود به نمایندگان حوزه نظارت قضایی ویژه در سازمان قضایی نیروهای مسلح همان استان یا به رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح در تهران مراجعه کنند.
مهلت درخواست اعاده دادرسی
افراد مقیم ایران: ۲۰ روز
افراد مقیم خارج از کشور: ۲ ماه
مهلت دادخواست اعاده دادرسی نسبت به احکام قطعی که به صورت حضوری صادر شده اند، از تاریخ ابلاغ حکم آغاز می شود ولی در ارتباط با احکام غیابی صادره، با انقضای مهلت درخواست تجدیدنظر و واخواهی آغاز می گردد. چنانچه عدم اقدام فرد جهت ارائه دادخواست اعاده دادرسی بنابه دلایل موجه باشد، در صورت تایید دلیل وی، امکان قبول دادخواست بعد از اتمام مهلت مقرر نیز وجود دارد. در غیر اینصورت دادخواست وی رد خواهد شد.
از جمله دلایل موجه عبارتند از:
- بیمار بودن متقاضی
- تحت بازداشت بودن
- فوت اعضای خانواده وی
- بروز حوادث غیر مترقبه مثل زلزله
مراحل درخواست اعاده دادرسی
- تنظیم دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضائی
- پرداخت هزینه
- تقدیم دادخواست به دادگاه صادر کننده حکم قطعی توسط دفتر خدمات قضائی
- بررسی پرونده توسط دادگاه
- اظهارنظر دادگاه نسبت به اساس دادخواست
- قبول یا رد دادخواست براساس وجود شرایط مربوطه. اعم از عدم انقضای مهلت مقرر، تحقق علل ارائه دادخواست، تناسب ادله متقاضی با موضوع دادخواست و دارا بودن ادله به جهت شرایط قانونی
نتیجه قبول دادخواست اعاده دادرسی
- خارج شدن پرونده از وضعیت مختومه
- تعیین وقت رسیدگی و احضار طرفین
- تشکیل جلسه رسیدگی
- رسیدگی به ماهیت دعوی و دلایل بیان شده
- در صورت قبول دلیل و ادعای دادخواست کننده، حکم قبلی نقض و حکم مقتضی صادر می گردد.
- در صورت رد دلایل و ادعا، حکم قبلی تایید خواهد شد.
نتیجه رد دادخواست اعاده دادرسی
- صدور قرار رد دادخواست
- مختومه شدن پروند
تفاوت اعاده دادرسی حقوقی با اعاده دادرسی کیفری چیست؟
- بطور کلی مفهوم اعاده دادرسی در هر دوی آنها به یک معنا می باشد اما در اجرای آن تفاوت هایی وجود دارد:
- درخواست اعاده دادرسی حقوقی به دادگاهی ارجاع میشود که حکم از همان جا صادر شده است.
- اما درخواست اعاده دادرسی کیفری به شعب تشخیص دیوان عالی کشور ارجاع داده می شود.
- در اعاده دادرسی حقوقی طبق ماده ۴۳۷ در دعاوی غیرمالی است که با پذیرش آن حکم متوقف می شود.
- دراعاده دادرسی کیفری با پذیرش درخواست، اجرای حکم کیفری معلق می گردد.
- در اعاده دادرسی حقوقی مهلت زمان مشخصی برای درخواست وجود دارد: طبق ماده ۴۲۷، اشخاص مقیم ایران ۲۰روز و برای اشخاص مقیم خارج ۲ماه مهلت دارند تا درخواست اعاده دادرسی نمایند.
- اما در اعاده دادرسی کیفری هرزمان که متقاضی بخواهد می تواند اعاده دادرسی بنماید زیرا مجازات فرد بیگناه قابل جبران نیست!
- در اعاده دادرسی حقوقی تنها فقط محکوم علیه می تواند درخواست اعاده دادرسی را بدهد نه شخص دیگری…
- اما در اعاده دادرسی کیفری به برخی مقامات قضایی همچنین در مواردی به خویشاوندان محکوم علیه حق درخواست اعاده دادرسی را می دهند.
تفاوت اعاده دارسی عم با اعاده دارسی خاص چیست؟
- اعاده دادرسی عام فقط شامل احکام کیفری قطعی است،اما اعاده دادرسی خاص شامل آراء کیفری و حقوقی قطعی می باشد.
- در اعاده دادرسی عام مرجع تجویز اعاده دادرسی دیوانعالی کشور است،اما در اعاده دادرسی خاص،مرجع تجویز رییس قوه قضائیه است.
- در اعاده دادرسی عام،اعاده دادرسی محدود به مصادیق خاصی است،اما اعاده دادرسی خاص از طریق رییس قوه قضائیه محدود به مصادیق خاص نبوده،بلکه تابع مصداق عام (خلاف بین شرع) می باشد.
- در اعاده دادرسی عام محکوم علیه یا وکیل یا نماینده قانونی او و درصورت فوت یا غیبت محکوم علیه،همسر و وراث قانونی و وصی او،دادستان کل کشور،دادستان مجری حکم حق درخواست اعاده دادرسی را دارند،اما در اعاده دادرسی خاص علاوه بر افراد مذکور رییس دیوانعالی کشور،رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح،رئیس کل دادگستری استان نیز حق درخواست اعاده دادرسی را دارند.
- در اعاده دادرسی عام،در صورت تجویز اعاده دادرسی،رسیدگی مجدد در دادگاه همعرض دادگاه صادر کننده حکم قطعی صورت می پذیرد،اما در اعاده دارسی خاص درصورت تجویز اعاده دادرسی،رسیدگی مجدد در شعب خاصی از دیوانعالی کشور صورت می گیرد.