براساس ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، شروع رسیدگی در دادگاه مستلزم تقدیم دادخواست است. دادخواست، به دفتر دادگاه صالح ارسال می شود. به موجب ماده ۲ قانون آیین دادرسی مدنی ، هیچ دادگاهی نمی تواند به دعوایی رسیدگی کند، مگر اینکه شخص یا اشخاص ذی نفع ، وکیل ، قائم مقام یا نماینده قانونی آنان، رسیدگی به دعوا را برابر قانون درخواست نموده باشند.
دادخواست، باید به زبان فارسی و در فرم چاپی مخصوص نوشته شود. پر کردن دادخواست به لحاظ شکلی، اهمیت فراوانی دارد و مواردی که باید به لحاظ شکلی، رعایت بشوند در قانون، مشخص شده اند و عدم رعایت این موارد ، سبب صدور قرار رد دادخواست، خواهد شد.
امروزه، به روال سابق فرم کاغذی دادخواست وجود ندارد بلکه متقاضیان بایستی به دفاتر خدمات قضائی، مراجعه کنند و سپس با تکمیل اطلاعات به شکل آنلاین و الکترونیکی، داخواست خود را به ثبت برسانند و سپس دادخواست، برای معاونت ارجاع ارسال می شود و سپس این معاونت دادخواست ها را به ترتیب برای شعب ارسال می کند.
نحوه تنظیم دادخواست
به موجب ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی، دادخواست باید به زبان فارسی و در برگه های چاپی مخصوص تنظیم شود و شامل موارد زیر باشد، در غیر این صورت، رای رد دادخواست صادر خواهد شد:
- نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، اقامتگاه و در صورت امکان شغل خواهان.
- تبصره – در صورتی که دادخواست توسط وکیل تقدیم شود، مشخصات وکیل نیز باید درج گردد.
- نام، نام خانوادگی، اقامتگاه و شغل خوانده.
- تعیین خواسته و بهای آن، مگر آنکه تعیین بها ممکن نبوده و یا خواسته، مالی نباشد.
- تعهداتی که به موجب آن، خواهان، خود را مستحق مطالبه می داند و باید مقصود واضح بیان شود.
- آنچه که خواهان، از دادگاه درخواست دارد.
- ذکر ادله و وسایلی که خواهان برای اثبات ادعای خود دارد، که شامل از اسناد و نوشته ها و اطلاع مطلعین و غیره، و اگر دلیل، شهادت شاهدان باشد، خواهان باید اسامی و مشخصات و محل اقامت آنان را به طور صحیح معین کند.
- امضای دادخواست دهنده و در صورت عجز از امضاء، اثر انگشت او.
- اگر خوانده (کسی که دعوا بر علیه او طرح شده است) مجهول المکانباشد، یعنی محل اقامت یا نشانی او، مشخص نباشد، برای ابلاغ دادخواست به خوانده، بایستی یک بار در روزنامه آگهی منتشر نمود و در صورتی که مراجعه ای صورت نگیرد ، دادگاه بصورت غیابی، حکم صادر می کند.
- اگر خواهان ( کسی که دعوا را طرح می کند) یا محل اقامت او معلوم نباشد، به موجب ماده ۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی، ظرف دو روز از تاریخ رسید، به موجب قراری که مدیر دفتر دادگاه و در غیبت مشارالیه، جانشین او صادر می کند، دادخواست رد می شود.
- تعیین خواسته و بهای آن نیز در صدور حکم بسیار اهمیت دارد. خواسته، به دو نوع مالی و غیر مالی تقسیم می شود؛ به عنوان مثال، در صورتی که از شخصی طلبی داریم ، بایستی میزان و مبلغ آن را در دادخواست قید نماییم. همچنین اگر مردی، همسرش منزل را ترک کرده است ، باید در قسمت خواسته، الزام به تمکین همسرش را قید کند.
- دلایل و منضمات دادخواست، نیز نقش بسیار مهمی در صدور حکم دارد، که به عنوان ادله اثبات دعوی در امور حقوقی مورد استفاده قرار می گیرند. به عنوان مثال ، کپی برابر با اصل سند ازدواج ، شهادت شهود ، کارشناسی و سوگند … می توانند جزء دلایل دادخواست باشد، که از طریق پیوست های دادخواست بایستی ارایه شوند .
- در قسمت شرح دادخواست نیز توضیحات کلی در خصوص دادخواست و خواسته، توسط خواهان نوشته شده و دلایل و مستندات نیز مورد اشاره قرار می گیرند.
چه کسی حق ثبت دادخواست را دارد؟ خود فرد(خواهان) یا وکیل خواهان
جریان ثبت تا رسیدگی دادخواست
۱.تعیین محل ثبت دعوا:
دعوا در صلاحیت دادگاه عمومی است یا در صلاحیت شورا و مراجع دیگر؟
در صورتی که دعوا در صلاحیت دادگاه عمومی باشد: با مراجعه به درگاه خدمات الکترونیک یا مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیکی، مراحل طرح دعوای طی شود.
در صورتی که دعوا در صلاحیت شورا و مراجع دیگر باشد: در این حالت مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیکی ضرورت ندارد و تنها کافی است به دفاتر شورا مراجعه کنند.
۲.ابطال تمبر:
خواهان باید بابت «هزینه دادرسی» و «هزینه تصدیق اوراق کپی» تمبر باطل نماید.
- ابطال تمبر از بابت هزینه تصدیق اوراق
مطابق جدول تعرفه خدمات قضائی سال ۱۳۹۵ مذکور در متن بخشنامه یکنواخت سازی هزینه‌های قضائی «هزینه تطبیق اوراق با اصل آن‌ها در دادگاه‌ها و دیوان عدالت اداری و سایر مراجع قضائی ۵۰۰۰ ریال می‌باشد.»
- ابطال تمبر از بابت هزینه دادرسی
نوع خواسته در دادخواست ملاک تشخیص دعاوی ازنظر مالی و غیرمالی است، بنابراین خواهان با توجه به نوع خواسته و بهای آن اقدام به ابطال تمبر هزینه دادرسی می‌کند.
پرداخت هزینه دادرسی توسط خواهان
اگر دعاوی خواهان مالی و مربوط به اموال غیرمنقول نباشد، دو حالت زیر قابل‌تصور می‌باشد:
- خواسته خواهان قابل تقویم است: درنتیجه در این صورت خواهان خواسته خود را به مبلغ مشخصی اصولاً به (دویست و یک‌میلیون ریال) تقویم می‌کند تا اینکه رأی صادره قابل تجدیدنظر و فرجام‌خواهی باشد و از صلاحیت شورا خارج گردد. بر اساس مبلغ مذکور تمبر هزینه دادرسی باطل می‌کند.
- خواسته خواهان قابل تقویم نیست: در این صورت، خواهان ابتدائاً یک‌میلیون ریال (۱٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال تمبر الصاق و ابطال می‌کند و بقیه بعد از تعیین خواسته و صدور حکم دریافت خواهد شد.
اگر دعاوی خواهان مالی بوده و مربوط به اموال غیرمنقول باشد، در این صورت هزینه دادرسی بر اساس تقویم خواسته خواهان نبوده بلکه هزینه دادرسی مطابق ارزش معاملاتی املاک در منطقه تقویم و بر اساس آن پرداخت خواهد شد.
۳.ثبت دادخواست:
هر شخص حقیقی یا نماینده شخص حقیقی یا حقوقی باید جهت طرح دعوای خود بدون مراجعه به محاکم یا دادسراها اقدام نمایند. جهت طرح دعوا به صورت الکترونیکی به دو طریق می‌توان اقدام نمود:
- درگاه خدمات الکترونیکی
- دفاتر خدمات الکترونیک قضائی
بعد از اتمام مراحل فوق و ثبت پرونده مراحل ابلاغ و رسیدگی شروع می شوند.
جریان دادخواست
مدیر دفتر دادگاه باید پس از تکمیل پرونده، آن را فوراً در اختیار دادگاه قرار دهد. دادگاه پرونده را ملاحظه و در صورتی که کامل باشد پرونده را با صدور دستور تعیین وقت به دفتر اعاده می‌نماید تا وقت دادرسی (ساعت و روز و ماه و سال) را تعیین و دستور ابلاغ دادخواست را صادر نماید. وقت جلسه باید طوری معین شود که فاصله بین ابلاغ وقت به اصحاب دعوا و روز جلسه کمتر از پنج روز نباشد. در مواردی که نشانی طرفین دعوا یا یکی از آن‌ها در خارج از کشور باشد فاصله بین ابلاغ وقت و روز جلسه کمتر از دو ماه نخواهد بود.
اگر به موجب یک دادخواست دعاوی متعددی اقامه شود که با یکدیگر ارتباط کامل نداشته باشند و دادگاه نتواند ضمن یک دادرسی به آن ها رسیدگی کند، دعاوی اقامه شده را از یکدیگر تفکیک و به هریک در صورت صلاحیت جداگانه رسیدگی می کند و در غیر این صورت نسبت به آنچه صلاحیت ندارد با صدور قرار عدم صلاحیت، پرونده را به مراجع صالح ارسال می‌نماید.
در صورتی که دادخواست ناقص باشد و دادگاه نتواند رسیدگی کند جهات نقص را قید نموده، پرونده را به دفتر اعاده می دهد. موارد نقص طی اخطاریه به خواهان ابلاغ می‌شود، خواهان مکلف است ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ، نواقص اعلام شده را تکمیل نماید وگرنه دفتر دادگاه به موجب صدور قرار، دادخواست را رد خواهد کرد. این قرار ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ قابل شکایت در همان دادگاه می‌باشد، رأی دادگاه در این خصوص قطعی است.
ابلاغ دادخواست به خوانده
مطلع ساختن مخاطب از مفاد ورقه قضائی مطابق تشریفات قانونی را ابلاغ می‌گویند. قواعد راجع به ابلاغ از قواعد آمره می‌باشد و باید تشریفات آن به‌صورت کامل رعایت شود؛ بنابراین صرف اطلاع مخاطب از مفاد رأی یا موضوع دعوا کفایت نمی کند بلکه رعایت کامل مقررات و تشریفات قانونی الزامی است مقررات ابلاغ آیین دادرسی مدنی تشکیل‌دهنده قاعده عام و کلی ابلاغ اوراق است به طوری که ابلاغ در امور کیفری هم تابع مقررات ابلاغ آیین دادرسی مدنی است.