عفو در لغت به معانی گوناگونی آمده است از جمله گذشت، بخشش، مغفرت، آمرزیدن، ساقط کردن، عذاب و غیره می باشد. عفو اقدامی است که با تصویب نهادهای حکومتی محکومیت مجرمان بخشیده میشود یا اینکه تعقیب آنان متوقف میشود. عفو یکی از موارد سقوط مجازات میباشد. در این نوشتار از مجله حقوقی دادمان به طور ویژه به بررسی شرایط عفو زندانیان طبق قانون مجازات اسلامی می پردازیم.
شرایط عفو زندانیان
محکومان به حبس که در زندان بسر می‌برند در صورتی که دارای شرایط زیر باشند مشمول شرایط عفو زندانیان می شوند :
۱ ) سه چهارم محکومیت محکومان به حبس تا یک سال .
۲ ) یک دوم محکومیت محکومان به حبس بیش از یک سال تا بیست سال .
۳ ) باقیمانده محکومیت محکومان به حبس بیش از بیست سال در صورتی که حداقل ده سال تحمل حبس نموده باشند .
۴ ) باقیمانده محکومیت محکومان به حبس ابد برای مردان در صورتی که حداقل پانزده سال و برای زنان در صورتی که حداقل دوازده سال تحمل حبس نموده باشند .
۵ ) باقیمانده محکومیت حبس کلیه محکومان جرائم غیرعمدی
۶ ) باقیمانده محکومیت حبس ( غیر از حبس ابد ) زنانی که به حکم قانون سرپرستی یا حضانت فرزندانشان را عهده‌دار می‌باشند در صورتی که حداقل یک پنجم حبس را تحمل کرده باشند .
۷ ) باقیمانده محکومیت حبس محکومان بیمار صعب‌العلاج یا مبتلایان به بیماری‌های غیرقابل علاج که مراتب بیماری آنان تا تاریخ ۳۱ / ۳ / ۹۷ مورد تأیید کمیسیون پزشکی قانونی قرار گرفته باشد و مطابق نظریه کمیسیون مذکور قادر به تحمل حبس نباشند . بدیهی است اقدامات دادگاه در جهت اجرای مواد ۵۰۲ و ۵۲۲ قانون آئین دادرسی کیفری مانع اعمال شرایط عفو زندانیان نیست .
۸ ) باقیمانده محکومیت تا دو سال نگهداری در کانون اصلاح و تربیت و چهار پنجم محکومیت بیش از دو سال نگهداری در کانون اصلاح و تربیت محکومان زیر ۱۸ سال تمام ( در زمان ارتکاب جرم ) به استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تأیید پزشکی قانونی .
۹ ) باقیمانده محکومیت حبس محکومان ذکور بالای ۷۰ سال تمام و اناث بالای ۶۵ سال تمام به استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تأیید پزشکی قانونی به شرط آنکه در محکومیت به حبس بیش از یک سال، حداقل یک پنجم و در محکومیت به حبس ابد ، حداقل پنج سال تحمل کیفر نموده باشند .
۱۰) از دیگر شرایط عفو زندانیان در مورد کسانی که محکوم به اعدام شده اند و با استفاده از عفو مجازات آنان به حبس ابد تبدیل شده است اگر ۱۰ سال از تاریخ عفو قبلی بگذرد می توانند دوباره مشمول عفو بشوند.
۱۱) کسانی که از ابتدا محکوم به حبس ابد شده اند در صورتی می توانند مشمول عفو یا تخفیف مجازات قرار گیرند که ۱۰ سال از حبس آنان گذشته باشد
۱۲) کسانی که قبلا به حبس ابد محکوم شده اند و حبس آنان به وسیله عفو به ۱۵ سال تقلیل یافته است پس از این که ۵ سال از تاریخ عفو قبلی بگذرد می توانند مشمول عفو قرار گیرند.
۱۳) یکی دیگر از شرایط عفو زندانیان در مورد کسانی است که به حبسی غیر از حبس ابد محکوم شده اند در صورت تحمل یک سوم باقی مانده حبس از تاریخ عفو قبلی ممکن است مشمول عفو و تخفیف قرار گیرند و اینکه طبق تبصره ماده ۲۵ آیین نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین، کسانی که قبلا حبس آنان مشمول بخشش قرار گرفته یا مشمول تخفیف قرار گرفته یا اینکه تبدیل مجازات شده است به جزای نقدی و به خاطر این جزای نقدی در زندان هستند و عاجز از پرداخت می شوند ممکن است در این باره هم مشمول عفو قرار گیرند.
شرایط استفاده از عفو محکومان به حبس
از شرایط استفاده از شرایط عفو زندانیان و محکومان به حبس می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
- نداشتن بیش از دو فقره سابقه محکومیت مؤثر کیفری
- عدم ارتکاب جرم عمدی جدید مستوجب مجازات درجه یک تا پنج در ایام تحمل حبس یا در زمان مرخصی اعطایی.
- نداشتن شاکی خصوصی و یا جلب رضایت وی و یا جبران ضرر و زیان شاکی خصوصی و زیان‌دیده (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی
- عدم استفاده از عفو در محکومیت‌های قبلی و فعلی