موضوع فروش سهم‌الارث یکی از مسائلی است که این روزها در دادگاه‌ها و مراجع ایران می‌توان به وفور آن را مشاهده کرد. از آن جایی که معمولا اموال به جا مانده از متوفی مشاع بوده و قابل افراز نیستند، عملا وراث نیز در فروش سهم خود دچار مشکل می‌شوند. در این نوشتار از مجله حقوقی دادمان به بررسی شرایط و مراحل فروش سهم الارث طبق قانون ارث می پردازیم.
شرایط فروش سهم الارث
با توجه به وضعیت امروز خانواده‌ها و نیاز به سرمایه برای تامین معاش، معمولا مشاهده می‌کنیم که ورثه، سهم‌الارث خود را به سایر اشخاص، انتقال می‌دهند. این انتقال، ممکن است به وسیله قرارداد فروش سهم الارث انجام شود.
در هنگام فروش سهم الارث ، باید مجموعه‌ای از شرایط وجود داشته باشند. این شرایط در متن ماده ۱۹۰ قانون مدنی، مورد اشاره قرار گرفته‌اند. بر اساس این ماده، شرایط لازم برای صحت معامله، به پنج مورد زیر طبقه‌بندی می‌شوند:
- قصد
- رضا
- اهلیت
- معین بودن موضوع معامله
- مشروعیت جهت معامله
قصد فروش سهم‌الارث
وارثی که برای فروش سهم ارث به غیر اقدام می‌کند، باید قصد خود را به وسیله ایجاب یا قبول نشان دهد. البته طرف مقابل نیز ملزم به اظهار قصد خود است.
در گذشته، صرف اعلام قصد فروش با گفتار یا رفتار کفایت می‌کرد اما در حال حاضر، امضا و اثر انگشت عقود، بهترین راه برای نمایش اراده است.
بنابراین فروش سهم الارث به غیر در فرضی که یکی از طرفین، در حالت مستی یا بیهوشی است، از نظر حقوقی اشکال دارد و نمی‌توان گفت که معامله، به شیوه‌ای صحیح انجام شده است.
رضایت در فروش سهم الارث
رضایت نفسانی هر یک از طرفین نیز در دسته انواع شرایط فروش سهم الارث قرار می‌گیرد. در حقیقت تا زمانی‌که شخص، برای فروش سهم خود، رضایت نداشته باشد، معامله نافذ نخواهد بود. این مساله به ویژه زمانی محقق می‌شود که افراد، مورد تهدید و اجبار قرار گیرند.
به عبارت دیگر در صورت وجود هر گونه اکراه و تهدید شخص توسط سایر اشخاص، معامله شکل گرفته غیر نافذ است و نفوذ معامله نیز منوط به رضایت بعدی شخص موضوع اکراه خواهد بود.
اهلیت در فروش سهم الارث
منظور از اهلیت، شایستگی شخص برای تصرف در اموال و حقوق قانونی او است. قانون‌گذار ایران، مصادیق اهلیت را در سه دسته طبقه‌بندی کرده است. این سه دسته به شرح زیر هستند:
- عقل
- بلوغ
- رشادت
نقطه مقابل موارد بالا به ترتیب جنون، صغر و سفاهت است که در صورت تحقق آن‌ها، عقد تنظیم شده غیر نافذ یا حتی باطل خواهد شد. بنابراین در هنگام تنظیم عقد، به موارد بالا و شرایط قانونی حاکم بر آن‌ها توجه داشته باشید.
معین بودن موضوع معامله
موضوع معامله شما، سهم‌الارثی است که به وارث تعلق گرفته است. این موضوع باید به میزان متعارف، آشکار و معین باشد، به‌طوری‌که از تحقق هر گونه تردید و سردرگمی جلوگیری کند. به نظر می‌رسد این مساله در اکثر اوقات رعایت می‌شود. در خصوص فروش سهم الارثی که حالت اشاعه دارد نیز مشکلی وجود نخواهد داشت.
مشروعیت جهت معامله
منظور از جهت، هدف و انگیزه از معامله است. مطابق قانون در فروش سهم‌الارث، ضروری نیست که طرفین، جهت انجام معامله را بیان یا آن را در متن عقد خود ذکر کنند.
اما در فرضی که به جهت معامله اشاره می‌شود، این جهت باید مشروع و بر اساس قانون فروش سهم الارث باشد. در غیر این‌صورت، عقد تنظیم شده، باطل است.