تولیت موقوفه به طور کلی به وظایف کسی میگویند که مسئولیت اداره و تصمیم گیری در خصوص اموال وقف شده را بر عهده دارد. این فرد را با نام متولی تولیت موقوفه میشناسند که تعیین او توسط صاحب مال صورت میپذیرد. زمانی که شخصی بخشی یا همهی اموال خود را وقف مینماید و آن را برای استفادهی افراد دیگر قرار میدهد، میگویند که او اموالش را وقف کرده است.
در حالت کلی تولیت به معنای اداره کردن امور اموال وقف شده میباشد. در شرایطی واقف چندین متولی تولیت موقوفه را برمی گزیند که در این مواقع مسئولیت مال وقفی بر عهده ی همه ی متولیها میباشد. همچنین واقف میتواند برای تولیت موقوفه شرایط را در نظر بگیرد و شرط و شروطی قرار دهد. انتخاب فرد برای تولیت موقوفه یا متولی و یا مسئولیتهای او دارای قوانینی است که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت. پس اگر به دانستن اطلاعات بیشتر در خصوص متولی تولیت موقوفه و … علاقه مند میباشید، حتما تا انتهای این نوشتار از مجله حقوقی دادمان با ما همراه باشید.
نحوه معین کردن متولی برای تولیت موقوفه به چه صورت میباشد؟
پس از انجام وقف، معمولا مسئولیت اداره و تصمیم گیری های موقوفه بر عهده ی شخص واقف یا صاحب مال میباشد اما میتواند بنا به دلایل مختلف انجام این مسئولیت را بر عهده ی شخص دیگری قرار دهد که آن شخص را اصطلاحا متولی تولیت موقوفه می نامند. با این کار واقف دیگر اراده ی تصمیم گیری در خصوص اموال وقفی را نخواهد داشت.
در قسمت قبل توضیح دادیم که انتخاب متولی تولیت موقوفه بر عهده ی شخص واقف میباشد. گاهی واقف میتواند برای مدت معلوم اداره ی امور را بر عهده ی متولی قرار دهد. انتخاب متولی تولیت موقوفه به چند روش امکان پذیر است و انجام میگردد. در قسمت زیر این روشها را مورد بررسی دقیق قرار خواهیم داد:
♦ اولین و رایجترین شیوه آن است که واقف خود مسئولیت اموال وقفی را بر عهده بگیرد که در این صورت خود را به عنوان متولی امور موقوفه معرفی مینماید.
♦ واقف فرد دیگری را به عنوان متولی دوم معرفی نماید و پس از انتخاب او هر دو به اداره ی امور موقوفه بپردازند اما هر کدام این مسئولیت را جدا از یکدیگر انجام دهند.
♦ یکی دیگر از راهها این است که واقف فردی را به عنوان متولی انتخاب کند و خود به همراه متولی با هم امور موقوفه را اداره نمایند.
♦ در حالت دیگر واقف میتواند چندین نفر را به عنوان متولی تولیت موقوفه انتخاب نماید که هر یک از متولیان به طور مجزا به اداره ی امور موقوفه بپردازند.
♦ حالت دیگر برای مورد قبل آن است که واقف چند متولی را برگزیند و آنها با هم به اداره ی امور اموال وقف شده بپردازند.
♦ آخرین حالت هم این میتواند باشد که واقف فردی را به عنوان متولی تولیت انتخاب نماید و در شرایط انتخاب متولی تولیت موقوفه ذکر نماید که خود یا متولی میتوانند نسبت به امور اموال وقف شده تصمیم گیری نمایند و یا حتی فردی دیگر را به عنوان متولی انتخاب نمایند.
معمولا انجام امور انتخاب متولی در اداره ی وقف انجام میپذیرد و در این خصوص هر مسئله و اختلافی بین واقف و متولیان اتفاق افتد، بایستی امور حل اختلاف را در دادگاه انجام دهند و دادگاه در خصوص آن ها حکم کند.
تعیین مدت زمان تولیت به چه صورت می باشد؟
مطابق قانون مربوط به متولی تولیت موقوفه ، انجام امور مربوط به موقوفه برای دو دوره میتواند انجام پذیرد که در زیر آن را بیان مینماییم:
- انتخاب متولی تولیت موقوفه برای مدت معین و محدودی باشد.
- انتخاب متولی تولیت موقوفه و دادن مسئولیت به صورت دائمی باشد.
مطابق قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران وقف به دو صورت انجام می پذیرد: وقف خاص و وقف عام.
وقف خاص: زمانی است که واقف استفاده از اموال وقف شده را صرفا برای افرادی خاص تعیین کرده باشد. برای مثال فرزندان خود و … .
وقف عام: این اصطلاح برای زمانی به کار میرود که واقف حق استفاده از اموال وقف شدهی خود را برای عموم مردم قرار داده باشد.
نکات مهم در خصوص اموال وقف شده توسط واقف
♦ اداره ی امور مربوط به مال وقف شده خاص تا زمانی که متولی نداشته باشد یا متولی آن مجهول باشد بر عهده ی اداره ی وقف میباشد.
♦ وقف مدت و زمانی ندارد و مدت آن نامحدود است پس برای آن نباید زمانی تعیین نمود.
♦ فروش اموال وقف شده مطابق قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران ممنوع میباشد اما این امر در سه صورت امکان پذیر است:
- مال وقف شده خراب شده باشد.
- ترس از خراب گشتن مال وقف شده وجود داشته باشد به نحوی که حتی امکان بازسازی آن نیز نباشد.
- اگر وقف به صورت خاص باشد و اختلاف بین موقوف علیهم به حدی جدی باشد که احتمال درگیری و قتل یا خونریزی به وجود آید. در این زمان آنچه که مطابق نظر واقف بوده است به نحو دیگری انجام می پذیرد و مال وقفی به فروش میرسد.
♦ برای تبدیل مال وقف شده، اخذ مجوزهای مربوطه از ادارهی اوقاف لازم و ضروری میباشد.
♦ اگر مال وقف شده اجاره داده شده باشد و اجازهی ساخت و ساز در محل وقفی به مستاجر داده شود، در صورتی که بنایی در آن محل ساخته شود متعلق به سازندهی آن خواهد بود. برای مثال اگر محل وقفی به صورت یک زمین مناسب کشت و زرع باشد که در شهر واقع شده است و دیگر امکان کشت و زرع در آن وجود ندارد، حال بخواهیم با تغییر کاربری زمین از کشاورزی به مسکونی بنایی در آن بسازیم. اگر این بنا در آن محل ساخته شود خود بنا متعلق به سازندهی آن می باشد در حالی که عرصه متعلق به موقوفه میباشد . البته سازنده بایستی مبلغی را در همان ابتدا به متولی تولیت موقوفه بپردازد که این مبلغ به عنوان پذیره میباشد. با پرداخت این مبلغ است که اجازهی ساخت به سازنده داده میشود. پس از ساخته شدن بنا در مال وقف شده، سند آن بنا به نام سازنده خواهد بود اما از آن جایی که این بنا در محل وقف شده قرار گرفته است بایستی سازنده مبلغی را جهت اجاره به متولی بپردازد. تمامی قوانین این اجاره مانند دیگر اجاره ها میباشد و میتواند مطابق نرخ روز تعیین گردد و به طور مداوم تمدید شود.
♦ درخواست ثبت اموال وقف شده بر عهده ی متولی تولیت موقوفه میباشد که باید انجام پذیرد. این مورد براساس ماده ۲۷ قانون ثبت و مواد ۲۵، ۳۲ و ۳۵ قانون ثبت املاک میباشد و فرقی بین وقف عام و خاص در این قانون وجود ندارد. درخواست ثبت توسط متولی تولیت موقوفه بایستی تا حداکثر ۳۰ روز از گذشت تاریخ نشر اولین آگهی انجام پذیرد در غیر این صورت ادارهی اوقاف این درخواست را ثبت خواهد کرد.
♦ مطابق ماده ۳۱ قانون ثبت، فردی که درخواست ثبت مینماید به عنوان متصدی یا مدعی تولیت شناخته میشود.
وظایف متولی تولیت موقوفه چیست؟
گاه واقف میتواند پس از مشخص نمودن شخص متولی تولیت موقوفه، وظایفی را به او واگذار نماید. این وظایف میتواند شامل مواردی باشد که در زیر به توضیح هر یک از آنها خواهیم پرداخت:
♦ اولین نکته پس از مشخص گشتن متولی تولیت موقوفه آن است که متولی میتواند این تولیت را نپذیرد و در این امر، هیچ گونه اجباری وجود ندارد. اما اگر این تولیت را پذیرفت، دیگر نمیتواند از انجام امور مربوط به تولیت سر باز زند. اگر واقف وظایفی را بر عهده ی او قرار داد که بایستی به انجام همان وظایف بپردازد در غیر این صورت، انجام امور معمولی مربوط به تولیت موقوفه مانند تقسیم اجرت بین موقوف علیهم، گرفتن اجرت و … در زمان تولیت میباشد.
♦ نکته ی دیگر در خصوص وظایف او این است که بر طبق نظر شخصی خود و بدون هماهنگی و اجازه از واقف نمیتواند کاری را انجام دهد.
♦ هر یک از متولیان اجازه ی انجام امور مربوط به وقف را دارند اما هیچ کدام از آن ها حق عزل کردن دیگر متولیان را ندارد مگر در زمانی که هنگام عقد وقف، این وظیفه برای آنها تعیین گردد.
♦ از مهمترین وظایف متولی تولیت موقوفه آن است که امور مرتبط با ثبت موقوفه را پیگیری نماید و سند مالکیت آن را دریافت کند. برای این کار بایستی در زمان تهیه دادخواست در دادگاه حضور پیدا کند و نسبت به حقوق مربوط به موقوفه مسئول باشد و از حقوق آن دفاع نماید.
♦ فرد مسئول در برابر تولیت موقوفه بایستی حساب بانکی مشترکی برای موقوفه افتتاح نماید تا تمامی اجاره مستاجران ملک موقوفی به آن حساب ریخته شود.
عزل متولی در موارد زیر میتواند انجام پذیرد:
♦ از اولین مواقعی که بایستی متولی را از ادامه ی تولیت بر کنار کنیم در عدم رعایت مصلحت موقوفه میباشد. در واقع متولی تولیت موقوفه حق هیچ گونه آسیب رساندن و یا ضرر رساندن به مال وقفی را ندارد پس اگر از جانب او ضرری به آن موقوفه وارد گردد میتوان آن فرد را از تولیت موقوفه برکنار نمود. برای عزل او در این زمان ابتدا هشدار و تذکری از سوی ادارهی اوقاف به فرد متولی یا متولیان داده میشود و اگر آنها به رعایت مصلحت موقوفه پرداختند میتوانند وظیفه ی تولیت موقوفه را ادامه دهند در غیر این صورت به راحتی میتوان آنها را عزل نمود.
♦ دومین اتفاقی که میتواند متولی را از تولیت موقوفه برکنار نماید عدم رعایت موارد ذکر شده در عقد وقف میباشد. متولی تولیت موقوفه موظف است طبق قوانین و شروط موجود در وقفنامه عمل کند و عمل نکردن به آنها به معنای خیانت وی در این امر میباشد که میتواند او را از عمل تولیت برکنار نماید. این شرایط میتواند وظایف عادی و معمول متولی و یا شرایط تعیین شده از طرف واقف باشد.