هر یک از طرفین پرونده می توانند برای اثبات حقانیت خود از دادگاه تقاضای انجام تحقیقات و معاینه محلی نمایند همچنان که دادگاه نیز می تواند رأساً قرار معاینه محل و تحقیقات محلی را صادر نماید و وقت و موضوع قرار را به اصحاب دعوا ابلاغ نماید.
معاینه محل و تحقیق محلی دو وسیله ی احراز و اثبات امور موضوعی است که در قانون مدنی پیش بینی نشده در قانون آیین دادرسی مدنی « معاینه محل و تحقیقات محلی » به صورت مشترک موضوع مواد ۲۴۸ تا ۲۵۶ قرار گرفته است
تعریف معاینه محل و تحقیقات محلی
معاینه محل :
منظور از معاینه محل، مشاهده و ضبط آثار و علامات موجود در محل وقوع جرم است. معاینه محلی ممکن است در مرحله تحقیقات مقدماتی و بوسیلۀ قاضی تحقیق یا به نمایندگی از سوی او بوسیلۀ ضابطین دادگستری و یا اهل خبره مورد وثوق قاضی صورت گیرد و یا در مرحله دادرسی ضرورت پیدا کند و از طرف دادگاه بعمل آید و هدف از آن نیز، جمع‌آوری دلائل و قرائن و امارات وقوع جرم است.
تحقیقات محلی :
تحقیقات محلی یعنی به دست آوردن اطلاعاتی که اهل محل راجع به امور موضوعی دعوا دارند در اطلاعات اهل محل اشخاصی که از آنها تحقیق می شود دانستنی های خود را از مجموعه ی دیده ها و شنیده ها ی مستقیم و غیر مستقیم وبرداشت های خود بیان می دارند بی آنکه لازم باشد ماخذ آنها را ذکر نمایند وعنوان خاصی غیر از عنوان شهادت را دارد به نظر دکتر شمس قانونگذار قانون مدنی می بایست اطلاعات اهل محل را در ردیف ادله اثبات دعوا به شمار می آورد.
اعتبار صورت جلسه معاینه محل و تحقیقات محلی
اطلاعات بدست آمده از انجام تحقیق و معاینه محلی از امارات و دلایل قضایی محسوب گردیده که ممکن است موجب علم قاضی و یا اطمینان قاضی دادگاه و یا مؤثر در آن باشد.مندرجات صورت جلسه معاینه محل با هر قرینه ی مخالفی از اثر می افتد و به طریق اولی اثبات خلاف آن با هر دلیلی قابل اثبات است حتی اگر طرفی که ادعای خلاف صورت مجلس را می نماید در جلسه معاینه حضور داشته و ادعایی در این خصوص نکرده باشد . البته دادگاه چنین امری را در بررسی درستی یا نادرستی ادعا لحاظ خواهد کرد و منع قانونی در این راه وجود ندارد.
تشخیص اعتبار اطلاعات مطلعین محلی منوط به نظر دادگاه است:
به دلالت ماده ۲۴۹ قرار تحقیق محلی در محل های عمومی اجرا می شود اما هرگاه محل اجرای قرار اماکن خصوصی باشد و در اجرای قرار معاینه محل ممانعتی ایجاد شود در حدود مقررات قهرا اجرا می شود حسب مورد از نیروی انتظامی
نکته:
- اگر در پرونده ای تقاضای انجام تحقیقات و معاینه محلی شود لکن وسایل اجرای قرار و یا تحقیق محلی فراهم نشود، این امر از عداد دلایل خارج خواهد شد.
- صورت جلسه تنظیم شده به امضای اصحاب دعوا و مطلعین حاضر خواهد رسید.
- عدم حضور یکی از اصحاب دعوا، مانع از اجرای قرار معاینه محل و تحقیقات محلی نخواهد بود.
- معاینه محل در روز به عمل می‌آید، مگر در مواردی که فوریت دارد.