کفالت عقدی است که به موجب آن احد طرفین در مقابل طرف دیگر احضار شخص ثالثی را تعهد می‌کند. آنچه مهم است اینکه کفالت ارتباط زیادی در رسیدگی به جرائم پیدا می کند و در دادگاههای کیفری بسیار مورد توجه قرار می گیرد و مورد استفاده آن برای کسانی هست که اتهام آنها در دادگاه کیفری بررسی شود و مقامات قضایی به خاطر دسترسی در هر زمان لازم باشد، قرار کفالت صادر می کنند و از متهم می خواهند شخص را بعنوان کفیل معرفی کنند.
در تعریف دیگر کـفالت آن است که انسان متعهد شود که هر وقت طلبکار بدهکار را خواست به دست او بدهد و به کسى که اینطور متعهدمى شود کفیل میگویند.
متعهد را کفیل، شخص ثالث را مکفول و طرف دیگر را مکفول له میگویند.
کـفالت در صورتى صحیح است که کفیل به هر لفظى اگرچه عربى نباشد یا به عـمـلـى بـه طـلـبکار بفهماند که من متعهدم هر وقت بدهکار خودرا بخواهى, به دست تو بدهم و طلبکار هم قبول نماید. کفیل باید مکلف و عاقل باشد و او را در کـفالت مجبور نکرده باشند و بتواند کسى را که کفیل او شده حاضر نماید.
مشخصات کفیل در قانون چیست؟
کفیل هر شخصی نمی تواند باشد. اعتبار کفیل باید به تشخیص مقام قضایی صادر کننده قرار برسد و پر داخت مبلغ کفالت هم تردید نباشد. از مواردی که برای قبول کفالت لازم است اول و مهم تر اینکه فیش حقوقی داشته باشد. به همراه فیش حقوقی کارت شناسایی که البته فیش حقوقی اشخاصی که کارمند یا استخدام دولتی و شرکتهای خصوصی هستند یا پروانه کسب ، سند مالکیت اتومبیل یا کارخانه یا کارت بازرگانی و امثال آن اعتبار کفیل احراز می شود وحتی قاضی میتواند اعتبار کفیل را از طریق پاسگاه انتظامی و تحقیق از مطلعان بدست آورد.
مبلغ کفالت چیست؟
تعیین مبلغ وجه‌الکفاله بستگی به شرایط پرونده دارد. در پرونده مطروحه که مربوط به آسیب بدنی غیرعمدی است قاضی با توجه به میزان مجازات قانونی عمل ارتکابی و خسارات وارده به شاکی و سایر علل و عوامل موثر مانند شخصیت متهم سابقه و وضعیت جسمی او و… در مورد میزان مبلغ ریالی وجه الکفاله تصمیم می‌گیرد.
در هر صورت مبلغ ریالی قرار تامین کفالت از خسارت‌هایی که به مدعی خصوصی یا شاکی وارد شده است، کمتر نخواهد بود.
کفیل چه تکالیفی در برابر قاضی خواهد داشت؟
اگر برای کفالت از شخصی در دادگاه حاضر شدید، اطلاع داشته باشید که تکالیف سختی را پذیرفته‌اید که اگر در انجام آن ناتوان باشید، پیامدهای مالی برای شما خواهد داشت. پس از صدور قرار قبولی توسط قاضی و امضای آن توسط کفیل و قاضی، با درخواست کفیل رونوشت این تفاهم‌نامه به کفیل داده میشود.
اگر متهم در مواقعی که حضورش نزد قاضی ضروری است، برای مثال بازپرس او را برای تفهیم مفاد گزارش پلیس یا تحقیقات محلی یا نظریه کارشناس یا مواجهه حضوری و… احضار کند باید به موقع حاضر شود.
البته باید توجه داشت که ممکن است در جریان رسیدگی به پرونده، چه در دادسرا و چه در دادگاه، بارها متهم احضار شود و هر بار حضورش ضروری باشد، کفیل نمی‌تواند با استناد به اینکه متهم یک مرتبه نزد قاضی حاضر شده از خودش رفع مسئولیت کند.
اگر کفیل در میانه راه از ادامه این تکلیف پشیمان شد، پرونده در هر مرحله‌ای که باشد، میتواند با معرفی و تحویل متهم از قاضی رسیدگی‌کننده به پرونده درخواست رفع مسئولیت کند؛ در غیر این صورت کفالت تا زمانی ادامه پیدا خواهد کرد که متهم از اتهام وارده تبرئه یا پرونده مختومه یا اینکه متهم محکوم و اجرای حکم محکومیت وی آغاز شود.
وجه الکفاله چه زمانی باید پرداخت شود؟
در صورت فرار متهم یا دسترسی نداشتن به او در مواردی که حضور متهم ضروری تشخیص داده شود، کفیل ملزم به پرداخت وجه‌الکفاله خواهد بود. با این توضیح که به کفیل اخطار میشود ظرف مدت ۲۰ روز متهم را تسلیم کند. در صورت ابلاغ واقعی اخطاریه و عدم تسلیم، به دستور رئیس حوزه قضایی وجه‌الکفاله اخذ میشود.
در صورت صدور دستور اخذ وجه‌الکفاله، کفیل میتواند مثل متهم و وثیقه‌گذار در مهلت مقرر به دادگاه تجدید نظر شکایت کند که این مهلت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ دستور رئیس حوزه قضایی است.
بنابراین،کفیل با کفالت از مکفول مسئولیت‌های سنگینی را قبول می‌کند که انجام ندادن آن ممکن است به ضبط وجه الکفاله منتهی شود. البته باید این را هم گفت که اگر متهم با عذر موجه نزد قاضی حاضر نشود برای مثال همسر متهم فوت کرده یا در توقیف بوده یا اینکه به واسطه حوادث قهری نتوانسته نزد قاضی حاضر شود، کفیل مسئولیتی ندارد.
نکته: خواستن متهم از کفیل جز موردی که حضور او برای تحقیقات یا محاکمه یا اجرای حکم ضرورت دارد، ممنوع است.
چه مواردی عقد کفالت را بهم میزند؟
- کفیل ، بدهکار را به دست طلبکار بدهد.
- طلب طلبکار داده شود.
- طلبکار از طلب خود بگذرد.
- بدهکار بمیرد.
- طلبکار کفیل را از کفالت آزاد کند.
نکته: اگر کسى به زور بدهکار را از دست طلبکار رها کند، چنانچه طلبکار دسترسى به او نداشته باشد، کسى که بدهکار را رها کرده، باید او را بدست طلبکار بدهد.
نکته: در صحت کفالت علم کفیل به ثبوت حقی بر عهده مکفول شرط نیست بلکه دعوی حق از طرف مکفول‌له کافی است اگر چه مکفول منکر آن باشد.
انواع کفالت چیست؟
کفالت مطلق:
در کفالت مطلق، مکفول‌له هر وقت بخواهد میتواند احضار مکفول را تقاضا کند ولی در کفالت موقت قبل از رسیدن موعد حق مطالبه ندارد.
کفالت موقت:
در صورت موقت بودن باید مدت آن معلوم باشد. کفالت موقت اعم از کفالت با مدت محدود و کفالت با التزام موجل است. همچنین ممکن است شخص دیگر، کفیل کفیل شود.
نکته: در هر دو نوع کفالت موقت (کفالت با مدت محدود و کفالت با التزام موجل ) باید مدت معلوم باشد.
نکته: اگر در کفالت محل تسلیم معین نشده باشد؛ کفیل باید مکفول را در محل عقد تسلیم کند مگر اینکه عقد منصرف به محل دیگر باشد.
نکته: طبق ماده ۷۴۵ همان قانون؛ هر کس شخصی را از تحت اقتدار ذیحق یا قائم‌مقام او بدون رضای او خارج کند در حکم کفیل است و باید آن شخص را حاضر کند والا باید از عهده حقی که بر او ثابت شود بر آید.
مطابق ماده ۷۴۶ قانون مدنی؛ در موارد ذیل کفیل بری می شود:
- در صورت حاضر کردن مکفول به نحوی که متعهد شده است.
- در صورتی که مکفول در موقع مقرر شخصاً حاضر شود.
- در صورتی که ذمه مکفول به نحوی از انحاء از حقی که مکفول‌له بر او دارد بری شود.
- در صورتی که مکفول‌له کفیل را بری نماید.
- در صورتی که حق مکفول‌له به نحوی از انحاء به دیگری منتقل شود.
- در صورت فوت مکفول.
نکته: فوت مکفول موجب برائت کفیل میشود ولیکن فوت مکفول له موجب برائت کفیل نمیشود.
نکته: طبق ماده ۷۴۹ قانون مدنی؛ هر گاه یک نفر در مقابل چند نفر از شخصی کفالت نماید به تسلیم او به یکی از آنها در مقابل دیگران بری نمیشود.
در صورتی که شخصی کفیلِ کفیل باشد و دیگری کفیل او و هکذا هر کفیل باید مکفول خود را حاضر کند و هر کدام از آنها که مکفول اصلی را حاضر کرد او و سایرین بری میشوند و هر کدام که به یکی از جهات مزبوره در ماده ۷۴۶ بری شد کفیل‌های مابعد او هم بری می شوند. هر گاه کفالت به اذن مکفول بوده و کفیل با عدم تمکن از احضار حقی را که به عهده او است ادا نماید و یا به اذن او ادای حق کند میتواند به مکفول رجوع کرده آنچه را که داده اخذ کند و اگر هیچ یک به اذن مکفول نباشد حق رجوع نخواهد داشت.