الزام به تمکین زوجه از زوج و موانع مشروع برای تمکین چیست؟

 یکی از وظایف زوجه (زن) پس از انعقاد عقد نکاح، الزام به تمکین از زوج (شوهر) است. الزام به تمکین زوجه از زوج، نتیجه ریاست مرد بر خانواده است (ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی) زیرا لازمه ریاست مرد بر خانواده، تمکین زن از شوهر می‌باشد.در این مقاله میخواهیم به طور مفصل به حکم عدم تمکین زن از شوهر و همچنین دعوی الزام به تمکین و در نهایت شرایط عدم تمکین زوجه از زوج بپردازیم.

الزام به تمکین زوجه از زوج در دو معنی به کار می‌رود:

۱- تمکین خاص که اشاره به فراهم نمودن استمتاع جنسی و روابط زناشویی دارد.
۲- تمکین عام که اشاره به تبعیت در کلیه امور و حسن معاشرت با شوهر دارد (ماده ۱۱۰۳ ق. م.).
در خصوص دعوی الزام به تمکین زوجه باید به ماده ۱۱۱۴ ق. م. نیز اشاره نمود که مقرر می‌دارد زن باید در منزلی که شوهر تعیین می‌کند سکنی گزیند. مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد. همچنین مرد می‌تواند مانع تحصیل یا اشتغال همسر خود شود (ماده ۱۱۱۷ ق. م.) و رعایت نکردن این خواسته عدم تمکین زوجه از زوج تلقی می‌شود.

شرایط قانونی لازم برای عدم تمکین زوجه

زوجه در مواقعی می‌تواند از الزام به تمکین شانه خالی نماید. هنگامی که تعهدی به صورت شروط ضمن عقد برای زوج ایجاد شده باشد. مانند حق تعیین محل سکونت، حق تحصیل، یا حق اشتغال و … در چنین مواردی دیگر زوجه الزام به تمکین نخواهد داشت. همچنین اگر حضور زن و شوهر در یک منزل متضمن ضرر بدنی، مالی، یا شرافتی باشد، زن الزام به تمکین و حضور در منزل شوهر نخواهد داشت (ماده ۱۱۱۵). در ابتدای ازدواج و تا هنگامی که زن به اختیار خود از مرد تمکین نکرده است، می‌تواند تمکین را مشروط به پرداخت مهریه نماید، و تا مهریه پرداخت نشده است از ایفای وظایفی که در قبال شوهر دارد امتناع نماید. در چنین حالتی که به آن حق حبس گفته می‌شود، زن دیگر الزام به تمکین ندارد (ماده ۱۰۸۵).

موانع مشروع برای تمکین زن

در صورتی که بودن زن با شوهر در یک منزل خوف و ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن داشته باشد او می تواند منزل را ترک کند و به منزل دیگری برود. ماده ۱۱۱۵ ق م می گوید “اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی مالی یا شرافتی برای زن باشد زن می تواند منزل علیحده اختیار کند، در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محکمه حکم به بازگشت زن به منزل شوهر را نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل معذور باشد نفقه به عهده شوهرش خواهد بود.

حق سکونت زن و خودداری از تمکین

در صورتی که حق سکونت به زن داده شده باشد زن می تواند از حضور در منزل شوهر خوداری کند و شوهر را ملزم به حضور در خانه ای کند که او تعیین می نماید. اگر مطابق ماده ۱۱۱۴ ق. م حق تعیین منزل به زوجه داده شده باشد، شوهر در همان منزل با همسر خود زندگی خواهد کرد زوجه نیز موظف به اطاعت از شوهر خود و ادای سایر وظایف زوجیت در همان منزل می باشد.

نداشتن منزل مستقل و مناسب

در صورتی که شوهر منزل مناسب با وضعیت زن برای سکونت او پیدا نکند، در این صورت زن می تواند به خانه شوهر نرود ، مانند انکه شوهر زن خود را که شایسته داشتن خانه مستقلی هست به اطاقی که در کاروانسرا است یا اطاق کرایه نشینی ببرد یا منزل در ناحیه غیر متناسب با شئون زن انتخاب کند .

انجام تکالیف واجب

هر گاه زن برای انجام تکلیف مذهبی واجب ، اجازه بیرون رفتن از منزل، از شوهر بخواهد و شوهر اجازه ندهد زن می تواند خارج شود و این امر موجب نشوز او نمی شود مانند آنکه زن متطیع شود و بخواهد به حج برود و یا به حمام برای ادای نماز های واجب برود .

خروج برای درمان زن

هرگاه پزشک خروج زن را از منزل برای مداوا لازم بداند و شوهر اجازه ندهد، زن می تواند خارج گردد و این امر از موارد نشوز نمی باشد، مانند آنکه زن مبتلا به بیماری گردد که برای مداوا باید به بیمارستان یا خارج از کشور برود.

 طرح دعوی الزام به تمکین

دعوی الزام به تمکین زوجه، به درخواست شوهر و با ارائه دادخواست به دادگاه خانواده انجام می‌شود. گاهی نیز دادخواست الزام به تمکین به صورت دعوی تقابل و برای دفاع در برابر دادخواست مطالبه نفقه مطرح می‌شود. دعوی تقابل الزام به تمکین، برای ثابت کردن عدم تمکین زوجه و در نتیجه عدم استحقاق او برای نفقه است. در حقیقت یک تیر و دو نشان است. هم الزام به تمکین زوجه درخواست می‌شود، و هم در برابر مطالبه نفقه او دفاع می‌شود.

ارکان دعوی الزام به تمکین

1. وجود رابطه زوجیت: ناشی از عقد نکاح و بقای آن که معمولاً با ملاحظه سند نکاحیه یا حکم قطعی دادگاه مبنی بر اثبات زوجیت، احراز می‌گردد.
2. اثبات عدم تمکین زوجه از زوج : در دعوی الزام به تمکین نباید زوج را از اقامه دلیل اثبات عدم تمکین به اتکای اصل عدم معاف نمود. مگر اینکه عدم تمکین یا امتناع زن از اوضاع و احوال موجود نیز حاصل گردد. مثل اینکه زوجه در خارج از منزل مشترک که شوهر تعیین نموده سکنی گزیده باشد. با تحمیل بار اثبات عدم تمکین به عهده زوج، او به راحتی نمی‌تواند با ادعای عدم تمکین زوجه از آثار و نتایج حکم الزام به تمکین بهره‌مند شود.

مراحل دادرسی دعوی الزام به تمکین زوجه از زوج

1. دادگاه بعد از تشکیل اولین جلسه دادرسی به جهت احراز تمکین یا عدم تمکین زن از شوهر به بررسی دلائل استنادی و بررسی اوضاع و احوال موجود می‌پردازد. در صورت لزوم اقدام به صدور قرار تحقیق محلی می‌نماید و با تعیین وقت دیگری ضمن ابلاغ به طرفین جهت حضور، به خواهان تذکر می‌دهد تا وسیله اجرای قرار را فراهم کند.
2. در وقت مقرر چنانچه وسیله اجرای قرار مهیا نشود و بدون اجرای قرار نیز امکان انشای رأی ممکن نباشد، قرار ابطال دادخواست الزام به تمکین صادر خواهد شد؛ و الا با تهیه وسیله اجرای قرار و تعیین عضو مجری، موضوع قرار صادره به طرفین و عضو مجری تفهیم و قرار صادره اجرا می‌شود.
3. به محض وصول صورتجلسه اجرای قرار به نحو صحیح و دقیق، دادگاه مبادرت به انشای رأی الزام به تمکین زوجه می‌نماید.

مدارک لازم برای پیوست به دادخواست الزام به تمکین زوجه از زوج:

• کپی مصدق شناسنامه زوجین.
• کپی مصدق عقدنامه.
• اجاره‌نامه و یا سند مالکیت که محیا بودن منزل مناسب سکونت زوجین را اثبات نماید.
• استشهادیه دائر بر ترک منزل مشترک از طرف زوجه و عدم تمکین او.

اجرای حکم عدم تمکین زن از شوهر

حکم الزام به تمکین جنبه اعلامی نداشته و طبق ماده ۴ قانون اجرای احکام مدنی اجرای آن مستلزم صدور اجرائیه است. لیکن نظر بر اینکه بسیاری از تقاضاهای الزام به تمکین زوجه از زوج به منظور اسقاط حق و حقوق زوجه صورت می‌گیرد، از طریق اجرای احکام خواسته می‌شود که زوج مقدمات تمکین را تهیه و مسکن مستقل معرفی نماید، و سپس از زوجه دعوت می‌شود تا به منزل زوج برود و مراتب با حضور یکی از مددکاران یا ضابطین صورت جلسه می‌شود.

گروه مشاورین و وکلای موسسه حقوقی سروش نافع دادمان بستری است که شما عزیزان می توانید از طریق آن سوالات خود را درباره الزام به تمکین زوجه از زوج و موانع مشروع برای تمکین زن ثبت کنید و در کمترین زمان پاسخ مناسب خود را دریافت کنید:

سامانه مشاوره حقوقی و قضایی

گردآورنده :  موسسه حقوقی سروش نافع دادمان