به طور کلی دروغ گویی در نظام حقوقی ما جرم نیست بنابراین اگر کسی دروغی بگوید از نظر اخلاقی کار ناپسندی انجام داده، اما غالباً مجازات نمی‌شود، اما مواردی هم وجود دارد که دروغ گویی جرم شناخته شده است بنابراین دروغ گویی وقتی با اوصاف خاصی همراه شود جنبه مجرمانه پیدا می‌کند در این مقاله می‌خواهیم بررسی کنیم که دروغ گویی تحت چه شرایطی جرم است و مجازات جرم نشر اکاذیب و انتشار اخبار دروغ در قانون چه می باشد؟
به طور کلی دروغ گویی در نظام حقوقی ما جرم نیست، اما دروغ گویی وقتی با اوصاف خاصی همراه شود جنبه مجرمانه پیدا می‌کند.
مجازات جرم نشر اکاذیب و انتشار اخبار دروغ
به موجب ماده ۶۹۸ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء، اکاذیبی را اظهار نماید ( جرم نشر اکاذیب یا انتشار اخبار دروغ ) یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت راسا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی تصریحا یا تلویحا نسبت دهد؛ اعم از این که از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.
به طور کلی جرم نشر اکاذیب به معنای اشاعه و انتشار اخبار دروغ و وقایع خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی است؛ بنابراین به موجب ماده فوق اگر کسی دروغی را درباره دیگران منتشر کند یا به دروغ کاری را که دیگری انجام نداده به او نسبت بدهد مجرم است و فرقی هم نمی‌کند که این حرف را از طرف خودش بگوید یا اینکه بگوید این حرف را از کس دیگری شنیده است و منتشر کند؛ بنابراین طبق این ماده انجام دو کار جرم است:
۱- انتشار اخبار دروغ درباره دیگری مثلاً به دروغ بگوید آقای الف. کلاهبردار است.
۲- نسبت دادن اعمالی به دیگری برخلاف حقیقت مثلاً بگوید آقای الف. برای انجام شدن کارش در فلان نهاد دولتی رشوه پرداخت نموده است.
لازم به ذکر است که با وجود استفاده قانون گذار از واژه اکاذیب به صورت جمع، اظهار یک خبر کذب نیز کافی است و اگر کسی یک فقره امر کذب و خلاف واقع را هم به نحو مقرر در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی به غیر نسبت دهد، عمل او مشمول این ماده خواهد بود. اثبات کذب بودن اظهارات بر عهده مدعی است و چنانچه مرتکب در مقام دفاع بتواند صحت اظهارات را ثابت کند، تبرئه خواهد شد.
برای تحقق جرم نشر اکاذیب علاوه بر دروغ بودن مطالب مطرح شده باید این کار به وسیله نامه، شکواییه، مراسله، عریضه، گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء یا به عنوان نقل قول صریح یا ضمنی از شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی صورت گیرد.
لازم به ذکر است کسی که اقدام به انتشار اخبار دروغ کرده باید واقعاً بداند حرفی که می‌زند دروغ است و با این حال دروغ بگوید؛ بنابراین اگر او فکر می‌کرده الف. رشوه داده و این خبر را منتشر کند، ولی الف. رشوه نداده باشد طبق این ماده مجرم نیست، چون به اشتباه فکر می‌کرده نه این که واقعاً بداند این حرفش دروغ است و آن را منتشر کند.
علاوه بر این، هدف مجرم از انتشار این دروغ‌ها باید این باشد که بخواهد فرد را دچار ضرر کند یا بخواهد فکر مردم یا مقامات را آشفته کند. برای مثال فرض کنید یک نفر برای ضرر زدن به یک تاجر و معامله نکردن سایر تجار با او وی را ورشکسته معرفی کند و به این طریق به او ضرر بزند.
البته کافی است که کسی که اقدام به انتشار اخبار دروغ و نشر اکاذیب می‌کند، این هدف را داشته باشد و مهم نیست به هدفش برسد و تاجر مذکور را دچار ضرر کند یا نه؛ در هر صورت جرم صورت گرفته است. پس آنچه اهمیت دارد این است که هدف مجرم ضرر زدن به دیگری یا آشفته کردن فکر مردم و مقامات رسمی باشد و مهم نیست به هدفش رسیده باشد یا خیر.
آیا اگر چند نفر در صحبت‌های خود دروغی را بگویند، جرم نشر اکاذیب واقع شده است؟
خیر، چون طبق قانون، وقتی این دروغ‌ها جرم هستند که کتباً منتشر شده باشند. البته برای مجرم بودن لازم نیست حتما امضاء او در کنار مطالبی که می‌نویسد وجود داشته باشد و همین که مطلب را نوشته باشد کافی است.
فرقی هم نمی‌کند که مطلب دست نویس یا چاپی باشد مثلاً در یک اعلامیه درباره شخصی دروغی را بنویسد و آن را پخش کند یا این که در فضای مجازی مطلبی را بنویسد مثلاً در یک ایمیل یا شبکه اجتماعی، دروغی را بنویسد و منتشر کند و در هر دو شکل، فرد مجرم است. همچنین انتشار اخبار دروغ درباره دیگری، در رسانه‌هایی مثل تلویزیون و رادیو و … نیز جرم است و مشمول مجازات جرم نشر اکاذیب میشود.
مجازات جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای
به موجب ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه‌ای هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سیستم رایانه یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام‌های رسمی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یاد شده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت به حبس از ۹۱ روز تا دو سال یا جزای نقدی از ۵ میلیون ریال تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات جرم نشر اکاذیب محکوم خواهد شد.
در واقع جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای از طریق نشر اکاذیب و انتشار اخبار دروغ به وسیله ارسال پیامک، ارسال ایمیل، از طریق کانال‌های تلگرامی و یا اینستاگرام، و به صورت کلی نشر اکاذیب در فضای مجازی با استفاده از رایانه و سامانه‌های مخابراتی صورت می‌گیرد.
مرجع صالح برای رسیدگی به جرم نشر اکاذیب
تعیین مجازات جرم نشر اکاذیب و انتشار خبر دروغ ، در صلاحیت دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم است. جرم نشر اکاذیب به عنوان جرم مطبوعاتی، در محل انتشار نشریه مورد شکایت، و جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای در صلاحیت دادسرای جرایم رایانه‌ای می‌باشد در شهر‌هایی که دادسرای جرایم رایانه‌ای وجود ندارد در صلاحیت دادسرای عمومی و انقلاب است.
لازم به ذکر است کسی که درباره او دروغی منتشر شده می‌تواند علاوه بر مجازات حبس و شلاق، درخواست اعاده حیثیت کند یعنی برای مثال از مجرم بخواهد از او عذر‌خواهی رسمی کند یا مثلاً اطلاعیه‌ای را منتشر کند و حرف خود را پس بگیرد. همچنین اگر در نتیجه این دروغ، خسارت و ضرری به او وارد شده می‌تواند از دادگاه بخواهد مجرم را به جبران خسارت هم محکوم کند.
این جرم، از جرایم قابل گذشت و دارای ماهیت خصوصی است یعنی از جمله جرایمی است که در آن‌ها فردی که جرم علیه او انجام شده می‌تواند رضایت بدهد و مجرم را ببخشد؛ بنابراین اگر کسی که نسبت به او دروغی منتشر شده رضایت بدهد، مجرم مجازات نمی‌شود.