بچه است دیگر، گاهی دست به کارهایی می زند که برایش تبعات زیادی دارد. یعنی باعث می شود به خاطر آن خطا، پای قانون به میان آید، وقتی هم که پای قانون به میان آمد و مجرم کودک یا نوجوان باشد برای کودک یا نوجوان مجرم مجازات هایی را در نظر می گیرد تا خدای ناکرده دیگر کودک دست به تکرار آن خطا یا حتی بدتر از آن را در سال های بزرگسالی نزند. در ادامه بیشتر درباره این موضوع یعنی نگاه قانون به جرایم کودکان و مجازاتی هایی که برای کودک یا نوجوان مجرم در نظر می گیرد، می پردازیم. دو نظام ناهمگون برخورد با کودکان و نوجوانان در کشور ما وجود دارد که هیچ وقت هم نتوانسته‌ایم این دو را با هم جمع کنیم و متاسفانه این دوگانگی در مقررات کنونی شدید‌تر از مقررات پیشین شده است.در این مقاله از مجله حقوقی دادمان مطالبی درباره مجرم کودک یا همان مجرم بودن کودک برایتان بیان می کنیم.
برخورد نظام کیفری با کودک یا نوجوان مجرم
دو نوع نظام کیفری برخورد با کودک یا نوجوان مجرم داریم:
- نظام شرعی که نشأت‌گرفته از یک دسته جرایم مثل جرایم باب حدود، قصاص و دیات به‌شمار می‌رود.
- جرایم دیگر که در قالب مجازات‌های تعزیری دسته‌بندی می‌شوند.
جرایم تعزیری کودکان
در مورد جرایم تعزیری قانونگذار دست قاضی را به حدی باز گذاشته است که بتواند هر اقدام اصلاحی، مراقبتی و حمایتی نسبت به کودک و حتی نوجوان زیر ۱۸ سال اتخاذ کند.
سن کودک یا نوجوان مجرم
در وقوع جرم سن از اهمیت زیادی برخوردار است و زیر ۱۸ ساله‌ها کودک و به ترتیب زیر به تخلف‌های آنها رسیدگی می‌شود:
برای کودکان ۹ تا ۱۲ساله
اطفال و نوجوانانی که مرتکب جرایم تعزیری می‌شوند و سن آنها در زمان ارتکاب جرم ۹ تا ۱۲ سال تمام شمسی است، در اولین مرحله، دادگاه فرد را به والدین یا اولیا یا سرپرست قانونی‌اش می‌سپارد.
در مواردی از والدین یا سرپرست تعهد می‌گیرد که بیشتر مراقب کودک باشد. در این مرحله باید به دادگاه بیایند تعهد دهند.
جرایم تعزیزی به جرایمی گفته می‌شود که میزان و کیفیت مجازات آنها در شرع مشخص نشده و قانونگذار این موارد را تعیین کرده است.
در صورت نبود والدین کودک مجرم
در مواردی نمی‌توان از سرپرست یا والدین کودک مجرم تعهد گرفت این موارد عبارتند از:
در دسترس نبودن
نداشتن صلاحیت در این موارد نگهداری به اشخاص حقیقی یا حقوقی سپرده می شود که عبارتند از : ارگان‌ها – مؤسسات – سازمان‌ها- نهادها.
بـــرای کودکان ۱۲ تا ۱۵ ساله
اگر کودکی بین ۱۲ تا ۱۵ سال داشته باشد و مرتکب جرمی شود، دو تصمیم برای وی اتخاذ می‌شود: ۱. اخطار و تذکر به کودک+ گرفتن تعهد کتبی از وی برای ممناعت از تکرار جرم. ۲. در صورت ارتکاب جرایم تعزیری درجه یک تا ۵ برای مدت ۳ ماه تا یک سال در کانون اصلاح و تربیت نگهداری شود.
جرایم درجه یک بیش از ۲۵ سال و درجه ۵ بیش از ۲ تا ۵ سال حبس دارند.
حد و قصاص برای کودک یا نوجوان مجرم
هر گاه طفل یا نوجوانی مرتکب یکی از جرایم با مجازات حد یا قصاص شود دو حالت برای آن متصور است:
اگر سن کودک کمتر از ۱۲ سال قمری باشد، دادگاه کودک را به اولیا یا سرپرست قانونی یا یک شخص حقیقی می‌سپارد و از آنها هم تعهداتی را که پیشتر توضیح دادیم می‌گیرد. همچنین قاضی دادگاه می‌تواند کودک را به اصلاح رفتارش نصیحت کند.
اگر کودک ۱۲ تا ۱۵ سال قمری داشته باشد، یا به کودک اخطار و تذکر داده می‌شود و از او تعهدی کتبی می‌گیرند تا دیگر جرم را تکرار نکند، یا اینکه برای مدت ۳ ماه تا یک سال در کانون اصلاح و تربیت نگهداری شود.
برای کودکان ۱۵ تا ۱۸ ساله
نوجوانانی که در ۱۵ تا ۱۸ سال شمسی مرتکب جرم تعزیری می‌شوند، با توجه به شرایط و میزان و شدت جرم و بنا به تشخیص دادگاه، باید در انتظار مجازات‌های زیر باشند:
- نگهداری در کانون اصلاح و تربیت
- محکومیت به پرداخت جریمه نقدی
- اجبار به انجام خدمات عمومی رایگان
- اگر کودک یا نوجوان به انجام خدمات عمومی رایگان محکوم شود، هر روز نهایتاً تا ۴ ساعت می‌تواند کار کند.
تبدیل مجازات
دادگاه می‌تواند با توجه به وضع متهم و جرم ارتکابی او، به جای حکم به مجازات نگهداری در کانون اصلاح و تربیت یا جریمه نقدی، به اقامت بزهکار در منزل در ساعاتی که دادگاه معین می‌کند یا به نگهداری او در کانون اصلاح و تربیت صرفاً در ۲ روز آخر هر هفته برای مدت ۳ ماه تا ۵ سال حکم کند.
تعیین رشد عقلی برای اعمال مجازات
دادگاه برای تشخیص رشد و کمال عقل می‌تواند نظر پزشکی قانونی استفاده کند تا با تعیین رشد عقلی مجازات مورد نظر را برای کودک در نظر بگیرد. در صورتی که جرم کودک منجر به دیه یا خسارت مالی باشد، سن تاثیری در آن ندارد و دادگاه تمام خسارت را به نفع زیان دیده دریافت می‌کند.
وقتی کودکان (مجرم کودک) مشمول بخشش و تخفیف می‌شوند
درصورت ارتکاب جرم از سوی کودکان قانون فقط برای آنان مجازات در نظر نگرفته است و جز مجازات‌هایی که مطرح شدقاضی می‌تواند در صورت تغییر رفتار مجرم در مجازات وی نیز تخفیف دهد.
دادگاه می‌تواند دستور دهد که کودک به جای نگهداری در کانون، نزد ولی یا سرپرست قانونی‌اش بماند.
تجدید نظر در حکم دادگاه نیز ممکن است اعمال شود به این صورت که طفل یا نوجوان حداقل یک‌پنجم از مدت نگهداری در کانون اصلاح و تربیت را گذرانده باشد.
دادگاه می‌تواند از آزادی مشروط یا سایر تخفیفات قانونی با تحقق شرایط آنها استفاده کند.
دادگاه می‌تواند در صورت وجود علل یا دلایل تخفیف، اقدامات تأمینی و تربیتی اطفال و نوجوانان را به اقدام دیگری که سبک‌تر و مناسب‌تر به حال بزهکار باشد، تبدیل کند.-
دادگاه می‌تواند حکم را به تعویق اندازد یا اجرای مجازات را معلق کند.