همه شما با اظهار نامه که یکی از واژه های حقوقی است آشنا هستید اما شاید ندانید که اظهارنامه چیست؟ و در چه موقعیت هایی نوشته می شود. اظهار نامه یکی از واژه‌های حقوقی است که بر اساس شرایطی خاص باید نوشته شود. در این نوشتار از مجموعه نکات حقوقی دادمان به این موضوع می پردازیم.
اظهارنامه چیست؟
اگر بخواهیم تعریف دقیقی از این موضوع که اظهارنامه چیست ارائه دهیم باید بگوییم هر زمانی که میخواهیم چیزی را از دیگری مطالبه کنیم باید برای آن اظهارنامه بنویسیم. از جمله اوراق قضایی که شهروندان در مسائل حقوقی خود به نحوی با آن برخورد می‌نمایند، اظهار نامه می‌باشد.
اظهارنامه عبارت از نوشته‌ای است که مطابق مقررات قانونی تنظیم می‌شود و وسیله قانونی بیان مطالب است.اظهارنامه به صراحت ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی از راه‌های رسمی مطالبه حق به شمار می‌رود.
به وسیله اظهارنامه، نه تنها مطالبه رسمی حق امکان‌پذیر است بلکه می‌توان توسط اظهارنامه آمادگی تسلیم هر چیزی، اعم از مال، وجه و سند را به مخاطب اعلام کرد و آن را هنگام تسلیم اظهارنامه تحت نظر و حفاظت مرجع مربوط قرار داد.
برگه اظهارنامه، فرم چاپی مخصوصی نظیر برگ دادخواست است که از قدیم تا کنون توسط دادگستری چاپ شده و به فروش می‌رسد.
فردی که در امری خود را صاحب حق می‌داند، حتماً لازم نیست برای مطالبه حق خویش اقدام به اقامه دعوی نماید زیرا ممکن است با درخواست شفاهی از کسی که بایستی این حق را ادا نماید به مقصود خویش نائل گردد.
در برخی موارد بایستی این مطالبه را اثبات نماید و چون اثبات مطالبه شفاهی به نوعی مشکل است، بنابراین با تنظیم اظهار نامه و ارسال آن برای مخاطب به طور رسمی اقدام به مطالبه حق خود می‌نماید.
در باره اظهارنامه توجه به این موضوعات ضروری است که بدانیم:
- اظهارنامه چیست ؟ اظهارنامه دعوا نیست بلکه اظهارنامه تنها ابلاغی رسمی به خوانده است.
- علاوه بر آن برای هرچیزی اظهارنامه نمی‌فرستند
- باید در نوشتن اظهارنامه دقت کرد که در آن توهین و تهدیدی به کار نروددر اظهار نامه مدت را خودمان تعیین میکنیم.
باید توجه کنیم در دعواهای مالی که مثلا شخص کلاهبرداری کرده نیازی به فرستادن اظهار نامه نیست چون احتمال دارد شخص اموال خود را به نام شخص دیگری انتقال دهد و فرار از مال غیر است.
اظهار نامه چگونه صادر می شود؟
مطابق با ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی در جواب این سوال که اظهارنامه چیست باید گفت اظهارنامه نوشته ای است که مطابق مقررات قانونی تنظیم می‌شود و یکی از راه های رسمی مطالبه حق به شمار می‌رود. به عبارت دیگر، ارسال اظهارنامه مقدمه ای است برای مطالبه حقوق.
به علاوه، به وسیله اظهارنامه نه تنها مطالبه رسمی حق امکان‌پذیر است، بلکه می توان توسط اظهارنامه آمادگی تسلیم هر چیزی، اعم از مال، وجه و سند را به مخاطب اعلام کرد. بنابراین، می توان گفت اظهارنامه سندی عادی است که به طور رسمی به شخص دیگری ابلاغ می‌شود. به همین دلیل محتوای آن یک سند عادی محسوب می‌شود اما شیوه اطلاع رسانی به دیگری رسمی خواهد بود تا از این طریق بتوان ثابت کرد مطلبی را به دیگری اطلاع دادیم یا چیزی را تسلیم او کرده ایم.
از سوی دیگر، مطابق با قانون آیین دادسی مدنی: «هرکس میتواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید، مشروط بر این که موعد مطالبه رسیده باشد. به طور کلی هر کس حق دارد اظهاراتی که را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است و بخواهد به طور رسمی به وی برساند، ضمن اظهارنامه به طرف ابلاغ نماید. اظهارنامه توسط اداره‌ی ثبت اسناد و املاک کشور یا دفاتر دادگاه ها ابلاغ می‌شود. اداره‌ی ثبت اسناد و دفتر دادگاه ها می‌توانند از ابلاغ اظهارنامه هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد، خودداری نمایند.»
موارد مندرج در اظهارنامه چیست؟
مشخصات و اقامتگاه اظهارکننده : نام، نام خانوادگی و نشانی اظهارکننده
موضوع اظهارنامه : عنوان مطلبی است که در متن اظهارنامه و قسمت خلاصه اظهارات شرح داده می‌شود.
مشخصات و اقامتگاه مخاطب : نام، نام خانوادگی و نشانی طرف خطاب اظهارکننده نوشته می‌شود.
خلاصه اظهارات : در این قسمت اظهارکننده آنچه را که مورد نظر وی است و می‌خواهد به طرف دیگر ابلاغ کند، تشریح کرده و توضیح می‌دهد.
خلاصه جواب : در این قسمت نیز دریافت‌کننده اظهارنامه، در نسخه‌ای دیگر از آن به اظهارات فرستنده پاسخ می‌دهد.
کاربرد اظهارنامه در دادرسی
خواهان در بسیاری از موارد قبل از اینکه به تقدیم دادخواست و اقامه دعوا بپردازد، مطالب خود را با ارسال اظهارنامه به اطلاع طرف دعوا می‌رساند؛ مثلاً در موردی چنانچه موضوع دعوا مطالبه ۲۰ میلیون ریال وجه سفته باشد، به موجب اظهارنامه ارسالی به وی متذکر می‌شود که «شما به موجب یک فقره سفته به شماره فلان و به سررسید فلان، مبلغ ۲۰ میلیون ریال به اینجانب بدهکار هستید.
با توجه به رسیدن موعد مندرج در سفته مقتضی است ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ این اظهارنامه، نسبت به تأدیه بدهی خود اقدام کنید تا نیازی به اقامه دعوا در محاکم دادگستری نباشد.» گاهی اوقات همین اظهارنامه ارسالی برای طرف مؤثر واقع شده و او از ترس اقامه دعوا از سوی طلبکار، درگیر شدن در دادگستری و دریافت اخطاریه‌های متعدد و نیز حضور مأمور ابلاغ در محل سکونت یا کار خویش، به مذاکره تن می‌دهد و در نهایت بدون اقامه دعوا در داگستری که مستلزم صرف وقت و هزینه بسیار است، اظهارکننده به هدف خود که وصول طلبش است، می‌رسد. علاوه بر این اظهارنامه نوعی اولتیماتوم رسمی و اختیاری به طرف است و خواهان میتواند خسارت تأخیر تأدیه را از تاریخ ارسال اظهارنامه مطالبه کند.
مراجع صالح برای ابلاغ اظهارنامه چیست؟
مراجع صالح برای ابلاغ اظهارنامه، حسب مورد اداره ثبت اسناد یا دفاتر دادگاه‌ها است اما آنچه امروزه مورد عمل است، به جای دفاتر دادگاه‌ها که در قانون به عنوان مرجع تسلیم اظهارنامه معرفی شده، قسمتی به نام دایره اظهارنامه است که در هر واحد قضایی وجود دارد و اظهارنامه‌ها به آنجا تسلیم می‌شود.
بر این اساس، مسئول مربوط پس از ملاحظه اظهارنامه، در صورتی که واجد شرایط مقرر قانونی باشد، آن را قبول و در دفتر مخصوصی ثبت می‌کند و شماره و تاریخ ثبت را طی یادداشتی (برگ رسید) به اظهارکننده داده و متذکر می‌شود که برای اخذ جواب یعنی نسخه دوم اظهارنامه ابلاغ‌شده بعداً به دایره مذکور مراجعه کند که معمولا یک ماه برای مراجعه بعدی منظور می‌شود.
شرایط قانونی ارسال اظهارنامه چیست؟
احراز هویت اظهارکننده:
شخصی که اظهارنامه را تسلیم می‌کند، اگر اصالتاً آن را تقدیم کند یعنی خود، ذی‌حق یا مدعی حق باشد، باید با ارائه مدارک شناسایی قانونی نظیر شناسنامه و …. موجباتی فراهم کند که مسئول دایره اظهارنامه هویت او را احراز کند. چنانچه اظهارنامه را شخص دیگری مانند وکیل، قیم یا ولی به نمایندگی از ذی‌حق تقدیم کند، علاوه بر احراز هویت او توسط مسئول دایره اظهارنامه، لازم است که فتوکپی مصدق (تایید شده) مدرک که سمت او را اثبات کند، نیز تسلیم شود تا به همراه اظهارنامه برای طرف ارسال شود.
ابطال تمبر هزینه قانونی:
بر روی برگ اظهاریه طبق تعرفه قانونی باید تمبر ابطال شود که مقدار آن طبق بند ۱۸ ماده ۳۰ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین یک هزار ریال است.
خارج از ادب و نزاکت نبودن مطالب و مندرجات اظهارنامه:
طبق تبصره ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی، اداره ثبت اسناد و دفاتر دادگاه‌ها می‌توانند از ابلاغ اظهارنامه‌هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد، خودداری کنند.
البته باید توجه داشت که اگر اداره ثبت یا دفتر دادگاه اظهارنامه حاوی مطالب خلاف اخلاق یا خارج از نزاکت را ابلاغ کند، به نظر می‌رسد که مسئولیتی نخواهد داشت. زیرا ابلاغ نکردن این گونه اظهارنامه‌ها برای اداره ثبت یا دفتر دادگاه تکلیف نیست، بلکه مجاز است که آنها را ابلاغ نکنند و اجازه نیز دلیل بر اختیار است.
تسلیم اظهارنامه و پیوست های آن به تعداد مقرر قانونی:
معمولا اظهارنامه و ضمایم آن باید لااقل در سه نسخه به مرجع ارسال اظهارنامه تقدیم شود که یک نسخه در بایگانی دایره مذکور می‌ماند، یک نسخه به طرف ابلاغ و تسلیم می‌شود و نسخه‌ای نیز به عنوان نسخه ابلاغ‌شده به اظهارکننده تسلیم می‌شود که همراه گزارش مأمور ابلاغ مبنی بر چگونگی ابلاغ اظهارنامه (ابلاغ واقعی یا ابلاغ قانونی) است.
در صورتی که در محل اقامت خوانده (مخاطب اظهارنامه) مأمور ابلاغ و سایر مراجع جهت ابلاغ نباشند، برگ‌های اظهارنامه با پست سفارشی ارسال می‌شود و در این صورت اگر برگ‌های ارسال عیناً اعاده نشد، قبض رسید پستی دلیل ابلاغ محسوب می‌شود.
وقتی که مخاطبان اظهارکننده متعدد باشند، همانند موردی که خواندگان دعوا متعدد هستند، باید اظهارنامه به تعداد آنها به علاوه دو نسخه باشد.
تسلیم وجه یا مال یا سند:
به موجب ماده ۱۵۷ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که اظهارنامه مشعر به تسلیم وجه یا مال یا سندی از طرف اظهارکننده باشد، آن وجه یا مال یا سند باید در موقع تسلیم اظهارنامه به مرجع ابلاغ (دفتر دادگاه یا اداره ثبت اسناد) تحت نظر و حفاظت همان مرجع قرار گیرد؛ مگر آنکه طرفین هنگام تعهد محل و ترتیب دیگری را تعیین کرده باشند.
اقسام اظهارنامه چیست؟
موارد اختیاری ارسال اظهارنامه:
مواردی که طی آن اشخاص می توانند حتی قبل از ارسال اظهارنامه در مراجع قضایی دعوای خود را طرح کنند و تقدیم دادخواست مستلزم ارسال اظهارنامه به طرف نمی باشد.
موارد اجباری ارسال اظهارنامه :
در این نوع اظهارنامه اشخاص موظفند قبل از طرح دعوی در مراجع قضایی ابتدا برای طرف مقابل اظهارنامه ارسال نمایند.
مواد قانونی اظهارنامه چیست؟
ماده ۴۵۹ آیین دادرسی مدنی:
در مواردی که طرفین معامله یا قرارداد متعهد به معرفی داور شده اند ولی داور یا داوران خود را معرفی نکرده باشند و در موقع بروز اختلاف نخواهند و یا نتوانند در معرفی داور اختصاصی خود اقدام و یا درتعییین داور ثالث تراضی نمایند و تعیین داور به دادگاه یا شخص ثالث محول نشده باشد، یک طرف می تواند داور خود را معین کرده و به وسیله اظهارنامه رسمی به طرف مقابل معرفی و درخواست تعیین داور نماید و یا نسبت به تعیین داور ثالث تراضی کند.
ماده ۴۶۰ آیین دادرسی مدنی :
در مواردی که مقرر گردیده است حل اختلاف به یک نفر داور ارجاع شود و طرفین نخواهند و یا نتوانند در انتخاب داور تراضی نمایند و نیز در صورتی که داور یکی از طرفین فوت شود یا استعفاء دهد و طرف نامبرده نخواهد جانشین او را تعیین کند و یا در هر موردی که انتخاب داور به شخص ثالث واگذار شده و آن شخص از تعیین داور امتناع نماید یا تعیین داور از طرف او غیرممکن باشد، هر یک از طرفین می تواند با معرفی داور مورد درخواست خود به وسیله اظهارنامه اقدام نماید.
ماده ۱۳ قانون روابط موجر و مستاجر سال ۱۳۵۶:
هر گاه مستاجر به علت انقضای مدت اجاره یا در مواردی که به تقاضای او حکم فسخ اجاره صادر شده مورد اجاره را تخلیه کند و موجر از تحویل گرفتن آن امتناع کند مستاجر مکلف است به وسیله اظهارنامه از موجر یا نماینده قانونی او تقاضا کند که برای تحویل گرفتن مورد اجاره حاضر شود.
ماده ۱۴ قانون روابط موجر و مستاجر سال ۱۳۵۶بند ۹:
در صورتی ک مستاجر در مهلت مقرر در ماده ۶ این قانون از پرداخت مال الاجاره یا اجرت المثل خودداری نموده و با ابلاغ اخطار دفترخانه تنظیم کننده سند اجاره یا اظهارنامه (درمواردی که اجاره نامه عادی بوده یا اجاره نامه رسمی در بین نباشد ) ظرف ۱۰ روز قسط یا اقساط عقب افتاده را نپردازد در این مورد اگر اجاره نامه رسمی باشد موجر می تواند از دفترخانه یا اجرای ثبت صدور اجرائیه بر تخلیه و وصول اجاره بها را درخواست نماید.
ماده ۱۰ مکرر قانون تملک آپارتمان ها:
در صورت امتناع مالک یا استفاده کننده از پرداخت سهم خود از هزینه های مشترک از طرف مدیریت یا هیئت مدیران وسیله اظهارنامه با ذکر مبلغ بدهی و صورت ریز آن مطالبه می شود.
ماده ۹ قانون نحوه واگذاری مالکیت و اداره امور شهرک های صنعتی:
چانچه مالک یا استفاده کننده از پرداخت سهم خورد از هزینه های مشترک امتناع کند، مدیر یا هیئت مدیره به وسیله اظهارنامه با ذکر مبلغ بدهی و صورت ریز، آن را مطالبه می کند.
ماده ۱۲۹ قانو تجارت:
طلبکاران شخصی شرکا در صورتی که نتوانسته باشند طلب خود را از دارایی شخصی مدیون خود وصول کنند و سهم مدیون از منافع شرکت کافی برای تادیه طلب آنها نباشد، می توانند انحلال شرکت را تقاضا نمایند مشروط بر اینکه لااقل ۶ ماه قبل ، قصد خود را به وسیله اظهارنامه به اطلاع شرکت رسانیده باشند.
ماده ۲۸۴ قانون تجارت:
دارنده براتی که به علت عدم تادیه اعتراض شده است باید در ظرف ۱۰ روز از تاریخ اعتراض، عدم تادیه را به وسیله اظهارنامه رسمی یا مراسله سفارشی دوقبضه به کسی که برات را به او واگذار نموده اطلاع دهد.
ماده ۲۸۵ قانون تجارت:
هر یک از ظهرنویس ها نیز باید در ظرف ۱۰ روز از تاریخ دریافت اطلاع نامه فوق آن را به همان وسیله ( اظهارنامه) به ظهرنویس سابق خود اطلاع دهد.
ماده ۳۷۲ قانون تجارت:
اگر فروش مال ممکن نشد و یا آمر از اجازه فروش رجوع کرد و مال التجاره را بیش از حد متعارف نزد حق العمل کار بگذارد ، حق العمل کار میتواند آن را با نظارت مدعی العموم بدایت محل یا نماینده او به طریق مزایده به فروش برساند. اگر آمر در محل نبوده و در آنجا نماینده نیز نداشته باشد، فروش بدون حضور او یا نماینده او به عمل خواهد آمد ولی در هر حال قبلا باید به او اخطار رسمی ارسال گردد مگر اینکه اموال از جمله اموال سریع الفساد باشد.
ماده ۵۶۸ و ۵۶۹ قانون تجارت:
هر طلبکاری که مطابق ماده ۵۶۱ و ۵۶۲ طلب خورد را کاملا دریافت نکرده باشد می تواند در مدت یک ماه از تاریخ اعلام مذکور در ماده قبل به عرض حال اعاده اعتبار اعتراض کند. اعتراض به وسیله اظهارنامه به ضمیمه اسناد مثبته که به دفتر محکمه بدایت داده می شود به عمل می آید.
ماده ۲۴۶ و ۲۴۷لایحه قانونی اصلاح قانون تجارت:
که در صورت ارتکاب جرائم ذکر شده در ماده ۲۴۶ توسط رئیس و اعضاء هیئت مدیره، اگر هر یک از اعضاء هیئت مدیره قبل از انقضاء مهلت مقرر در جلسه هیئت مزبور صریحا اعلام کند که باید به تکلیف قانونی برای سلب مسوولیت جزایی عمل شود و به این اعلام از طرف سایر اعضاء هیئت مدیره توجه نشود و جرم تحقق پیدا کند، عضو هیئت مدیره که تکلیف قانونی را اعلام کرده است مجرم شناخته نخواهد شد. سلب مسوولیت جزایی از عضو هیئت مدیره منوط به این است که عضو هیئت مدیره علاوه بر اعلام تکلیف قانونی در جلسه مزبور، مراتب را از طریق ارسال اظهارنامه رسمی به هر یک از اعضاء هیئت مدیره اعلام نماید.
ماده ۲۹۷ و ۲۹۸ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت:
در تطبیق وضع یک شرکت سهامی با مقررات این قانون یا تبدیل آن به نوع دیگری از انواع شرکت های تجاری و رعایت شرایط مقرر در ماده ۲۹۷ در صورتی که هر یک از اعضای هیئت مدیره قبل از انقضای مهلت مقرر در جلسه هیات مزبور صریحا اعلام کند که باید به تکلیف قانونی عمل شود و به این اعلام از طرف سایر اعضاء هیئت مدیره توجهی نشود عضو هیئت مدیره که تکلیف قانونی را اعلام کرده است مسوولیت جزایی و مدنی نخواهد داشت سلب مسوولیت جزایی و مدنی از عضو هیئت مدیره منوط به این است که عضو هیئت مدیره علاوه براعلام تکلیف قانونی در جلسه هیئت مدیره مزبور مراتب را از طریق رسال اظهارنامه رسمی به هر یک از اعضاء هیئت مدیره اعلام کند.
ماده ۱۳ قانون بیمه:
اگر خودداری از اظهار مطالب یا اظهارات خلاف واقع از روی عمد نباشد ، عقد بیمه باطل نمی شود در این صورت هرگاه مطالب اظهار نشده یا اظهار خلاف واقع قبل از وقوع حادثه معلوم شود، بیمه گر حق دارد یا اضافه حق بیمه را از بیمه گذار درصورت رضایت او دریافت داشته قرارداد را ابقاء کند و یا قرارداد بیمه را فسخ کند. در صورت فسخ بیمه گر مراتب را به موجب اظهارنامه یا نامه سفارشی دو قبضه به بیمه گذار اطلاع دهد.
ماده ۴۲ قانون ثبت:
هرگاه مورد انتقال ملکی باشد که نسبت به آن عرض حال اعتراض داده شده است ، انتقال دهنده مکلف است در حین انتقال ، انتقال گیرنده را از وجود معترض و در ظرف ۱۰ روز از تاریخ انتقال معترض را از وقوع انتقال و اسم انتقال گیرنده به وسیله اظهارنامه رسمی مسبوق نماید.
ماده ۴۳ قانون ثبت:
هر گاه انتقال دهنده معامله خود را به اداره ثبت اسناد اطلاع نداد، منقل الیه به وسیله اظهارنامه که توسط اداره ثبت ابلاغ می شود به او اخطار خواهد کرد که انتقال را رسما به اطلاع اداره ثبت برساند.
در مورد املاک رهنی که به یکی از عناوین مذکوره در ماده ۳۳ انتقال داده شده ، راهن یا انتقال دهنده مکلف است حق طرف را در ضمن اظهارنامه خود قید نماید.
ماده ۱ قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر:
کسی که مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحاء عینا یا منفعتا بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند کلاهبردار محسوب می شود و اگر مالک از وقوع معامله مطلع شده و تا یک ماه پس از حصول اطلاع اظهاریه برای ابلاغ به انتقال گیرنده و مطلع کردن او از مالکیت به اداره ثبت اسناد یا دفتر بدایت یا صلحیه یا یکی از دوایر دیگر دولتی تسلیم ننماید معاون جرم محسوب خواهد شد.
ماده ۱۷۱ قانون آیین دادرسی مدنی:
سرایدار، خادم، کارگر و به طور کلی هر امین دیگری، چنانچه پس از ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه مالک یا ماذون از طرف مالک یا کسی که حق مطالبه دارد، مبنی بر مطالبه مال امانی از آن رفع تصرف ننماید متصرف عدوانی محسوب می شود.
بازتاب: قوانین و نحوه محاسبه مالیات شرکت های زیان ده | کاوش فردا