قانون کار در ایران برای تنظیم روابط میان کارفرما و کارگر تدوین و تصویب شده است. یکی از موضوعات مهمی که به موجب این قانون اجرای آن الزامی است، مسئله تسویه حساب با پرسنل پس از پایان قرارداد کار است. عدم آگاهی کافی از مفاد قانونی پیرامون این موضوع دردسرهای زیادی را برای کارفرما و کارگران ایجاد می‌کند که گاهی منجر به تشکیل پرونده‌های متعدد قضایی می‌گردد.
تسویه حساب با پرسنل از منظر قانون به چه معناست؟
قانون کار تأکید کرده است که هر گونه استفاده از نیروی کار در کسب و کارها اعم از دائم و موقت، باید در چارچوب قرارداد مشخص بین طرفین صورت بگیرد. در همین راستا مسئله تسویه حساب ذیل قرارداد کار موضوعیت پیدا می‌کند. به‌گونه‌ای که کارفرما موظف است در زمان اتمام موعد قرارداد با پرسنل خود، کلیه حق و حقوق آن‌ها را بپردازد. به این ترتیب هیچ‌گونه تعهدی از طرف کارفرما به کارگر باقی نمی‌ماند.
نکته مهم این است که قانون کار شرایط خاصی را برای تسویه حساب بین کارفرما و کارگر در نظر نگرفته است. بلکه این موضوع را به صورت توافقی بین دو طرف واگذار کرده است. بنابراین در زمان عقد قرارداد کار باید تمام شرایط مربوط به اتمام یا فسخ قرارداد از سوی کارفرما یا کارگر، مد نظر قرار بگیرد.
مواردی که در تسویه حساب با پرسنل باید لحاظ شود!
یک کارگر فارغ از اینکه قرارداد موقتی یا دائمی دارد، دارای حقوقی است که پرداخت آن‌ها بر عهده کافرما است. دستمزد کارگر به عنوان توافقی به شمار می‌آید که بین کارگر و کارفرما صورت می‌گیرد و یک کارگر به ازای هر روز کار در پایان ماه آن را دریافت می‌کند؛ اما حقوق کارگر به همین جا ختم نمی‌شود. بلکه او مستحق دریافت حق مسکن، بن کارگری، حق خوار و بار و حق اولاد نیز است که به صورت ماهانه دریافت می‌شود.
محاسبه عیدی و پاداش سالیانه نیروی کار نیز به عنوان بخش دیگری از حقوق آن‌ها به شمار می‌آید که باید سالانه مطابق با مصوبه وزارت کار به آن‌ها پرداخت شود. در کنار این موارد انواع مرخصی نیز در قانون کار پیش‌بینی شده است. کارگران به موجب قانون، می‌توانند از حق مرخصی خود استفاده کنند. چنانچه در پایان سال از مرخصی تعیین شده، استفاده نکنند، کارفرما موظف است با محاسبه مانده مرخصی، اقدام به خرید آن از کارگر کند. در هر سال کاری هر کارگر حداکثر می‌تواند ۹ روز از مرخصی خود را ذخیره کند. هر چند این امکان وجود دارد که با توافق بین کارگر و کارفرما تعداد روزهای ذخیره مرخصی افزایش پیدا کند. به ازای هر یک روز مرخصی ذخیره شده نیز باید دستمزد یک روز کار به کارگر اختصاص پیدا کند.
در پایان مدت قرارداد نیز علاوه بر مواردی که در بالا برشمردیم، محاسبه سنوات خدمت کارگران نیز باید از سوی کارفرما قرار بگیرد. فارغ از اینکه مهلت قرارداد به پایان برسد یا کارگر اخراج شود، تسویه سنوات به عنوان حقوق او به شمار می‌آید. مطابق قانون کار، سنوات خدمت به ازای هر سال کار کردن معادل دو ماه حقوق به کارگر اختصاص می‌یابد و در صورتی که مدت زمان خدمت کمتر از یک سال باشد، به ازای هر ماه باید حقوق ۲.۵ روز به او پرداخت شود.
مراحل تسویه حساب با کارگر
کارفرما باید اسناد مدون و کاملی برای تسویه حساب با پرسنل خود تهیه کند. به این ترتیب در موعد مقرر تسویه حساب هر کارگر در ازای دریافت حقوق خود باید این اسناد را تکمیل کند. به این ترتیب کارفرما می‌تواند در صورت شکایت کارگر، از این اسناد برای دفاع از خود در مراجع قضایی استفاده کند.
مراحل تسویه حساب با پرسنل عبارت‌اند از:
۱- تسویه اداری
یک کارگر یا کارمند در یک کسب و کار با توجه به موقعیت شغلی که دارد، از امکانات و خدماتی بهره‌مند می‌گردد. طبیعی است که در زمان اتمام قرارداد کاری، باید این امکانات و خدمات به صورت سالم به شرکت برگردانده شود. در قالب تسویه اداری، این فرآیند صورت می‌گیرد و کارگر کلیه امکاناتی که در گذشته از شرکت تحویل گرفته است را برمی‌گرداند.
۲- تسویه مالی
در این فرآیند کلیه حق و حقوق کارگر به طور دقیق و با ارائه توضیحات کافی به او، محاسبه می‌شود. از جمله می‌توان به محاسبه مانده مرخصی آخر سال اشاره کرد. در نهایت واحد مالی شرکت، در قالب یک سند با ذکر جزئیات میزان حقوقی که باید به کارگر در زمان تسویه حساب با پرسنل پرداخت شود را تعیین می‌کند.
واحد حسابداری شرکت، مطالبات کارگر را پرداخت می‌کند. نکته مهم این است که تسویه حساب با نیروی کار به صورت نقدی نباید انجام گیرد و صرفا حقوق او باید از طریق حساب بانکی به او پرداخت شود.
۳- تعیین تکلیف بیمه بیکاری
بیمه بیکاری جز مواردی است که باید در فرآیند تسویه حساب تعیین تکلیف شود. در قراردادهای موقت کاری، چنانچه بعد از تسویه حساب کارگر به دلایل غیر ارادی وارد شرایط بیکاری شود، مطابق قانون اگر حداقل ۶ ماه خدمت کرده باشد، می‌تواند از بیمه مستمری دریافت نماید. چنانچه قرارداد کاری فرد از نوع دائمی باشد، بعد از اتمام همکاری می‌تواند با شکایت از کارفرما، بیمه بیکاری دریافت کند.
۴- رضایت از کارگر
یک کارگر بعد از پایان قرارداد کاری خود در یک مجموعه، قطعا به دنبال کار در مجموعه دیگری خواهد بود. داشتن رضایت نامه از کارفرمای قبلی می‌تواند نقش مؤثر زیادی در پیدا کردن کار برای او داشته باشد. چنانچه کارگر در زمان تسویه حساب درخواست رضایت نامه کند، کارفرما موظف به ارائه سند رضایت نامه معتبر به کارگر است.
یک کارفرما باید برای هر یک از موقعیت‌های شغلی در زیرمجموعه خود سند تسویه حساب جداگانه‌ای را تدوین کند و طبیعی است که کلیه پرسنل یک شرکت یا سازمان، از شرایط حقوق و دستمزد یکسانی برخوردار نیستند. در نتیجه لازم است که واحد حقوقی شرکت‌ها برای هر یک از ردیف‌های شغلی در شرکت، سند قرارداد و تسویه حساب واحدی تهیه کند. به این ترتیب از بروز هر گونه مشکلات حقوقی احتمالی در زمینه تسویه حساب با نیروی کار جلوگیری به عمل می آید.