سقط جنین قانونی یکی از مسائلی است که همواره بر سر آن بحث و گفت‌وگو بوده و از لحاظ شرعی و قانونی مورد بررسی قرار می‌گرفته است. تا پایان این مقاله مجله حقوقی دادمان با ما همراه باشید تا بررسی کنیم و ببینیم که موضوع سقط جنین دارای معلولیت ذهنی چگونه جرم‌انگاری شده و چه ضمانت اجرائی برایش در نظر گرفته شده است.
سقط جنین در ایران قانونی است یا خیر؟
بر اساس ماده واحده تصویب شده در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در تاریخ دهم خردادماه سال هزار و سیصد و هشتاد و چهار:
سقط درمانی باید به تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تایید پزشکی قانونی مبنی بر بیمار بودن جنین باشد و عللی مانند عقب افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن که باعث حرج مادر است و همچنین بیماری‌هایی که مادر را تهدید جانی کنند. باید قبل از ۴ماهگی جنین باشد و در صورت رضایت زن مجاز است و پزشک انجام‌دهنده، مسئولیتی نخواهد داشت.
در ادامه نیز تخلف از مفاد ماده، جرم‌انگاری شده است و با توجه به قانون مجازات اسلامی، مجازات‌هایی برایش در نظر گرفته شده است.
پس در حالت کلی سقط در ایران غیرقانونی محسوب می‌شود، مگر اینکه ادامه حیات جنین منجر به مرگ مادر یا خود جنین شود و یا هر بیماری لاعلاج و سختی که باعث به‌وجود آمدن مشکلات جدی در زندگی خود جنین یا خانواده‌اش شود وجود داشته باشد. در صورتی‌که این نوع مشکلات متوجه جنین شده باشد، عملیات سقط جنین می‌تواند با معرفی‌نامه پزشک معالج یا درخواست والدین یا دستور مقام قضائی تا قبل از چهار ماهگی صورت پذیرد. پس با این وجود به‌نظر می‌رسد که سقط دارای معلولیت ذهنی نیز قانونی است اما باز هم بستگی دارد و باید به تایید پزشک متخصص برسد.
غیرقانونی محسوب شدن سقط جنین در مواردی بجز مفاد ماده مذکور، باعث فزونی شمار سقط جنین‌هایی که به‌صورت زیرزمینی و بدون نظارت مستقیم پزشک انجام می‌گیرد شده است. به‌طوری که طبق آمار، هر روز تقریبا هزار جنین به‌دلایل مختلفی به‌طور غیرقانونی سقط می‌شوند!
بر اساس تحقیقات، یکی از دلایل عمده سقط در ایران، عدم آمادگی زوجین و مغایرت زمان بارداری با برنامه‌ریزی زندگی مشترکشان بوده و علیرغم استفاده زوجین از لوازم پیشگیری و تلاششان برای عدم وقوع، بارداری اتفاق افتاده است.
نگاه شرع و دین به سقط جنین چگونه است؟
در پاسخ به سوالاتی که مردم در رابطه با سقط جنین ناقص‌الخلقه و جنینی که ادامه باروری آن، منجر به تهدید حیات مادر می‌شود از رهبری پرسیده بودند، ایشان پاسخ دادند که اگر ادامه حیات باعث تهدید حیات مادر شود سقط جنین جایز است اما ناقص‌الخلقه بودن جنین دلیلی برای سقط او محسوب نمی‌شود و درست نیست که سقط شود، حتی اگر قبل از ۴ ماهگی که روح هنوز در آن دمیده نشده باشد.
در حالت کلی با توجه به سخنان رهبری، سقط جنین حرام است و حتی اگر استمرار حاملگی ( مشکل از جنین نباشد) باعث تهدید حیات مادر جنین شود هم نباید آن را سقط کرد مگر اینکه با استمرار حاملگی، هم جنین و هم مادرش در خطر باشند و نتوان هردوی آن‌هارا نجات داد و با سقط جنین، حداقل مادر بتواند نجات پیدا کند. و همچنین ایشان معتقد است که سقط حتی اگر حاصل از زنا باشد نیز حرام است و کسی که مباشر در سقط آن بوده باید دیه بپردازد.
همچنین اگر مرد و زن برای سقط جنینی رضایت داشته باشند که شرایط مذکور برای سقط جنین را ندارد، عملی حرام انجام داده‌اند و مباشر یعنی کسی که عمل سقط را انجام داده (چه دکتر باشد چه پرستار) باید دیه جنین را بپردازد.
دیه جنین چقدر است؟
نرخ دیه جنین‌های سقط‌شده در سال هزار و چهارصد ارقام متفاوتی را دربرمی‌گیرد، برای مثال دیه نطفه که در رحم مستقر شده نه میلیون و ششصد هزارتومان و همچنین دیه‌های دیگر که برای جنین تا قبل از دمیده شدن روح در نظر گرفته شده است متفاوت اعلام شده است. اما بعد از پیدا شدن روح، اگر جنین پسر باشد دیه کامل (چهارصد و هشتاد میلیون تومان) و اگر دختر باشد نصف دیه (دویست و چهل میلیون تومان) به او تعلق می‌گیرد.
اگر هم که جنین مشتبه باشد و جنسیتش به‌طور دقیق مشخص نشده باشد سه چهارم دیه به او تعلق می‌گیرد، یعنی سیصد و شصت میلیون تومان و همانطور که می‌بینید، دیه جنین دختر حتی از دیه جنینی که جنسیتش مشخص نیست هم کمتر است!
سقط قانونی و غیرقانونی جنین چگونه انجام می‌شود؟
اگر شرایط قانونی سقط احراز شود و سن بارداری نیز کمتر از نوزده هفته باشد، مجوز سقط جنین صادر می‌شود و زن و مرد با طی کردن مراحل می‌توانند برای سقط جنین اقدام کنند و در نهایت با ارائه مدارک و کسب اجازه مادر و… سقط جنین انجام می‌شود.
سقط جنین روش‌های غیرقانونی نیز دارد که البته به هیچ عنوان انجام آن‌ها پیشنهاد نمی‌شود چرا که غیرشرعی و غیرقانونی‌اند و حتی ضررهای زیادی هم به خود زن باردار می‌زند.
سوالی که در ادامه مطالب مطرح می‌شود این است که قانون مربوط به سقط جنین، در کشورهای دیگر چگونه است و جنبش‌های فمینیستی چه نقشی در قانونی شدن سقط جنین داشته‌اند؟
با تلاش بی‌وقفه فمینیست‌ها برای قانونی‌سازی سقط جنین و تاکید بر این موضوع که سقط جنین جزو حقوق زنان است و یک زن می‌تواند برای بدنش تصمیم‌گیری کند، سرانجام تغییراتی در این زمینه به‌وجود آمد، این موضوع همواره با مسئله در دسترس بودن یا نبودن خدمات سقط جنین نیز همراه بوده است.
یکی از جنجالی‌ترین موضوعات درباره جنبش فمینیست‌ها برای قانونی کردن سقط جنین، قانونی شدن آن در آرژانتین است.
این مسئله که یکی از وعده‌های رئیس جمهور این کشور به مردمش بود سرانجام در سال ۲۰۱۹ صورت پذیرفت و در نهایت با ۳۸ رای موافق در برابر ۲۹ رای مخالف، لایحه قانونی سقط در آن کشور تصویب شد و پس از تصویب سنای آرژانتین، لایحه‌اش به قانون تبدیل شد و طبق این قانون، زنان این کشور می‌توانند تا چهاردهمین ماه بارداری، به‌طور قانونی سقط انجام دهند.
با توجه به گزارشات خبرگزاری فرانسه، پس از تصویب این قانون، فریاد شادی مردم در ساعت ۴ صبح به گوش می‌رسید.
اما شایان توجه است که متاسفانه، در همه کشورها با این مسئله به‌طور یکسان برخورد نمی‌شود، مثلا در کشور مالت، این کشور تنها کشور عضو اتحادیه اروپا است که سقط به‌طور کلی در آن جرم است و از هجده ماه تا سه سال حبس برایش در نظر گرفته شده است.