نظریه پزشکی قانونی یکی از اصلی‌ترین و مهمترین بخش‌ها از علوم جنایی و قضایی امروزی به شمار می‌رود که اصلی‌ترین هدف آن در بیشتر کشورها تعیین علت مرگ انسان‌هایی است که به دلایل مختلف جان خود را از دست داده‌اند.
افزایش جرائم یکی از مهم ترین و چالش برانگیز ترین معضلات رایج امروزی مراجع انتظامی و دستگاه قضا به شمار می آید. اما جدای از این موضوع، مساله ی مهم تر دیگری که منجر به اطمینان خاطر شهروندان جامعه و البته تحقق عدالت و کنترل بزهکاری در جامعه خواهد شد، مساله ی کشف جرم، و مرتکبین آنها می باشد.
در جرائم علیه اشخاص که از طریق وارد شدن جراحات و صدمات به اشخاص وارد می شود، برای تشخیص میزان واقعی خسارات و لطمات واردشده، کسب اطلاعات لازم از هویت متوفی اطلاع دقیق از وضعیت وی در هنگام فوت اعم از علت و زمان فوت و بسیاری از موارد دیگر، نیاز به تعیین نظریه ی کارشناسی و تخصصی یا همان نظریه پزشکی قانونی می باشیم که مورد اعتماد و وثوق مراجع قضایی باشند.
به همین منظور سازمانی تحت نظارت و ریاست قوه قضاییه به نام سازمان پزشکی قانونی در هر شهر و شهرستانی ایجاد، تا نسبت به معاینه و بررسی افراد و اجساد پرداخته و اقدام به صدور نظرات کارشناسانه در قالب نظریه پزشکی قانونی بنماید.
نظریه پزشکی قانونی شامل چه وظایفی می شود؟
وظیفه اصلی این متخصصان کمک به دادگاه و پلیس در حل پرونده‌های قضایی، جنایی یا پزشکی پیچیده است که از آن جمله می‌تواند به کشف دلیل مرگ افراد اشاره کرد: شرایطی که مرگ در آن رخ داده و جراحاتی که می‌توانند منجر به مرگ شوند.
این متخصصان تمرکز اصلی فعالیت‌های خود را روی معاینه اجساد قرار می‌دهند. این معاینات شامل بازبینی سابقه پزشکی قربانی، معاینات خارجی و اسکن بدن، و در نهایت معاینات داخلی و کالبد شکافی است تا دلیل مرگ با جزئیات کامل و دقیق مشخص شود.
طی این پروژه، پزشک و آسیب‌شناس قانونی به همکاری متخصصانی مانند سم‌شناسان، هیستوپاتولوژیست‌ها، میکروبیولوژیست‌ها و همچنین متخصصان ژنتیک نیازمند خواهند بود و یا به منظور افزایش توانایی در انجام تحقیقاتش این دانش‌ها را فراخواهد گرفت.
این متخصصان همچنین باید در صحنه‌های وقوع جرم حاضر شده و پیش از تغییر دادن آن به عکسبرداری و جمع‌آوری مدارک موجود بپردازند. اثرانگشت، نمونه برداری از بافت‌های طبیعی، خون، مو یا ناخن و دیگر آثار به‌جا مانده در صحنه از اصلی‌ترین وظایف این پزشکان در صحنه جرم است.
کالبد شکافی اجساد و پزشکی قانونی
اما در خصوص موارد فوق، می توان مهم ترین وظیفه نظریه پزشکی قانونی را کالبد شکافی از اجساد دانست.
کالبد به معنای پیکر، جسد و جسم می باشد و علم کالبد شکافی بیانگر شکافتن و جدا کردن اعضای یک جسد به منظور کشف علت، تاریخ وقوع حادثه و یا مطالعه می باشد.
در کالبد شکافی از اجساد به جهت کشف جرم مواردی از قبیل؛ دلیل مرگ، هویت متوفی، زمان مرگ، شدت و شکل جراحت ها، شرایطی که منجر به مرگ متوفی شده است مورد بررسی قرار می گیرد.
اگرچه از رنگ اجساد نیز امکان تشخیص علت مرگ وجود دارد. برای مثال در مرگ به وسیله مسمومیت با قرص سیانور، رنگ جسد قرمز مایل به قهوه ای، فوت به علت خفگی با گاز، رنگ جسد صورتی- آلبالویی، غرق شدگی رنگ جسد صورتی و قرمز روشن می باشد. اما برای بررسی دقیق تر و قطعی کالبد شکافی ضروری می باشد.
دلایل مرگ براساس گزارش پزشکان قانونی
- خودکشی
- تصادف
- مرگ طبیعی
- قتل
- نامشخص
کالبد‌شکافی در کنار وظیفه اولیه‌اش می‌تواند در جمع‌آوری مدارک و شواهدی که در حین مرگ فرد به جا‌مانده‌اند کمک کند، برای مثال کشف مدارکی که می‌توانند منجر به شناسایی مضنون یا متهم شوند و یا مدارکی که به تعیین هویت متوفی کمک خواهند کرد.
اعتراض به نظریه پزشکی قانونی
شاکی باید لایحه دفاعی اعتراض به نظریه پزشکی قانونی یا گزارش پزشکی قانونی را تقدیم دادگاه نماید، در نهایت قاضی یا بازپرس رسیدگی کننده از پزشکی قانونی درخواست نظریه تکمیلی و ارائه مستندات می خواهد، یا می تواند بازنگری در آن را از کمیسیون پزشکی قانونی استان درخواست نماید.
البته قاضی یا بازپرس مکلف به ترتیب اثر دادن چنین اعتراضی نمی باشد، ولیکن اگر اعتراض به نظریه پزشکی قانونی در مدت زمان اعتراض خود انجام شود، قابل رسیدگی در محاکم قضایی می باشد.
در صورتی که اعتراض به نظریه پزشکی قانونی در خصوص جرایم پزشکی باشد، قاضی یا بازپرس پرونده، موضوع را برای اظهارنظر کارشناسی به هیات بدوی انتظامی سازمان نظام پزشکی ارجاع می دهد.
در صورتی که طرفین نسبت به نظر هیات بدوی اعتراض داشته باشند، قاضی یا بازپرس موضوع را به هیات تجدید نظر سازمان پزشکی ارجاع می دهد و هیات مذکور چنانچه نظریه کارشناسی هیات بدوی را مطابق مدارک و اوضاع و احوال مســلم و معلوم قضیه تشخیص دهد، آنرا تایید و به مرجع مربوط اعلام می نماید و در صورتیکه اظهار نظر نسبت به آن مستلزم جلب نظر کارشناسان دیگر باشد، می تواند نظر آنان را استعلام نموده و پس از انطباق انها، نظریه مروبطه را تقدیم مراجع قضایی نماید.
هزینه اعتراض به نظریه پزشکی قانونی
هزینه تشکیل جلسات در هر نوبت به عهده کسی می باشد که اعتراض به نظریه پزشکی قانونی دارد، لذا برای رسیدگی اعتراض خود باید هزینه آن را پرداخت نماید.
میزان هزینه اعتراض به نظریه پزشکی قانونی، بستگی به نوع موضوع و کمیسیون تخصصی متفاوت خواهد بود، و میزان این مبلغ توسط آیین نامه ابلاغی از جانب رییس قوه قضاییه مشخص می شود.
در صورتی که بنا به هر دلایلی، کارشناس پزشکی قانونی نتواند، علت فوق را تشخیص دهد، و به تشخیص مدیرکل نیاز به برگزاری کمیسیون برای تشخیص علت آن باشد، دیگر هزینه از طرفین دعوی اخذ نمی شود.
مهلت اعتراض به نظریه پزشکی قانونی
هنگامی که پزشکی قانونی، نظریه خود را تقدیم دادگاه می نماید، هر یک از طرفین دعوی تا یک یک هفته پس از ارائه نظریه پزشکی قانونی، می تواند اعتراض نمایند.
لذا در صورتی که پس از ظرف یک هفته، طرفین دعوی نسبت به نظریه پزشکی قانونی اعتراض ننمایند، دیگر از حق اعتراض برخودار نمی باشند.