نمایندگی یک مفهوم حقوقی است که بر مبنای آن، شخص اقدام به انجام عملی حقوقی به نام شخص دیگر، به حساب او و به منظور تأمین اهداف او می نماید؛ مانند وکیل که نماینده حقوقی موکل است.
وزارتخانه ها ، موسسات دولتی و وابسته به دولت ، شرکت های دولتی ، نهادهای انقلاب اسلامی و موسسات عمومی غیر دولتی ، شهرداری ها و بانک ها می توانند علاوه بر استفاده از وکلای دادگستری برای طرح هرگونه دعوا یا دفاع و تعقیب دعاوی مربوط از اداره حقوقی خود و یا کارمندان رسمی خود به عنوان نماینده حقوقی استفاده نمایند .
شرایط نماینده حقوقی
اینکه فرد دو سال سابقه کار حقوقی چه وکالت یا قضاوت داشته باشد و از آن محروم هم نشده باشد.
انواع نمایندگی حقوقی در قانون
- قانونی
- قضایی
- قراردادی
نمایندگی قانونی:
نمایندگی قانونی به مفهوم اخص در مواردی است که نمایندگی شخص نماینده به طور مشخص در قانون مورد پیش بینی قرار گرفته است . اراده هیچکدام از طرفین ، در امر نمایندگی موثر نیست ؛ چرا که قانون در این خصوص تعیین تکلیف کرده است .مانند نمایندگی قانونی پدر و جد پدری از فرزند خود که در حقوق تحت عنوان ولایت قهری هم شناخته می شود .
نکته: اگر شخصی با نمایندگی قانونی از طرف دیگری اقدام به اقامه دعوا نمود ، باید با ارائه دلایل لازم ، سمت خود را ثابت کند. مثلا ولی قهری باید شناسنامه به دادگاه ارائه نماید . علاوه بر ولی قهری ، نمایندگی وزرا و رؤسای سازمان ها ، از وزارتخانه ها و سازمان ها و موسسات نوعی نمایندگی قانونی است .
نمایندگی قضایی:
نمایندگی قضایی در صورتی است که نمایندگی نماینده به موجب رأی دادگاه تعیین و اعلام شده باشد . مانند نمایندگی قیم از صغیر. در تعیین نماینده قضایی ، حکم دادگاه مبنا قرار می گیرد .
نمایندگی قراردادی:
نمایندگی ایکه فرد طی قراردادی به عنوان نماینده انتخاب می شود. برای مثال : می توان به نمایندگی وکلای دادگستری از جانب موکل هایشان در دعاوی اشاره کرد یا به نمایندگی مشاوران حقوقی پروانه دار که از جانب ادارت یا اشخاص حقوقی اقدام به طرح دعوا و شرکت در جلسه های دادرسی می نمایند . همچنین است نمایندگان حقوقی وزارتخانه ها و موسسات و . . .
تفاوت وکیل و نماینده حقوقی
- نماینده حقوقی نیازی نیست حتما پروانه وکالت دادگستری داشته باشد؛ بلکه با دارا بودن شرایط گفته شده مثل داشتن لیسانس حقوق و سابقه در امور و دفاتر حقوقی نمایندگی می کند؛ اما وکیل دادگستری لزوماپروانه وکالت دارد و می تواند هم از اشخاص حقوقی دفاع کند هم از اشخاص حقیقی. اما ذات نمایندگی حقوقی برای برخی از اشخاص حقوقی دولتی و مرتبط با دولت می باشد.
- وکیل چه در دعاوی حقوقی و چه کیفری می تواندوکالت کند اما نمایندگی حقوقی در امور کیفری معنا ندارد.
- وقتی ابلاغیه ای در طی دعوا بخواهد ابلاغ شود در مورد وکیل به خود ویابلاغ می شود اما درباره شخص حقوقی به نماینده حقوقی ابلاغ نمی شود بلکه به دفتر خود شخص حقوقی ابلاغ می شود. زیرا چه بسا شخص حقوقی یا شرکت دولتی بخواهد برای جلسه بعد دادگاه نماینده ای دیگر انتخاب کند و در این امر هم محدودیتی ندارد.
- تفاوت های بنیادین در وکالت و نمایندگی حقوقی از منشا آن ناشی می شود. برای مثال وکیل ممکن است اختیار صلح و سازش داشته باشد ولی نمایندگی حقوقی چون از طرف دولت هستند و داوری و صلح و سازش در اموال عمومی و دولتی تصویب هیئت وزیران را و اگر طرف خارجی باشد حتی تصویب مجلس را نیاز خواهد داشت، چنین اختیاری ندارد.
- در وکالت اگر دو نفر وکیل باشند و وکالت اجتماعی باشد بدون حضور دیگری در دادگاه حرف وکیل دیگر محل و ارزشی ندارد هر دو باید با هم باشند با اینکه یک نفر حاضر شود و دیگری لایحه بدهد اما در نمایندگی حقوقی اگر چند نفر نماینده بشوند برای یک دعوا چنین محدودیتی وجود ندارد.