معامله یا بیع معاطاتی، عقد بیعی بوده که ایجاب و قبول آن، یعنی اعلام اراده و قصد و رضای طرفین بر ایجاد عقد، با عمل آن ها که داد و ستد و قبض و اقباض است، بدون بیان و به کار بردن هیچ گونه لفظی، صورت گرفته و قانون مدنی در حقوق ایران، به طور ضمنی، آن را مورد پذیرش قرار داده و از شرایط آن، اهلیت طرفین و وجود مبیع و ثمن، می باشد.
بیع، از جمله مهم ترین عقود معین، در حقوق ایران و قانون مدنی می باشد که قواعد مخصوص به خود را داشته و بسیاری از معاملات، در غالب این عقد، شکل می گیرند. در عقد بیع یا عقد خرید و فروش، خریدار، در قبال پرداخت ثمن معامله، مالک مالی می شود که از فروشنده، خریداری کرده و در واقع، اثر عقد بیع، تملیک است.
یکی از انواع بیع که در قانون مدنی و در حقوق ایران، قواعد آن، به طور ضمنی، پیش بینی شده، بیع معاطات بوده که قواعد و تشریفات مخصوص به خود را دارد و تنها، در صورت رعایت این قواعد و شرایط است که واقع خواهد شد. از آنجا که اثر این عقد، صرفا در شرایطی ایجاد می گردد که به درستی و مطابق قواعد و شرایط مخصوص به خود، واقع شده باشد، بررسی بیع معاطات در حقوق ایران و اطلاع از قواعد آن، در قانون مدنی، ضروری است.
تعریف بیع معاطاتی
معاطات، در لغت، به معنی داد و ستد بوده و در اصطلاح فقهی، به معنی معامله ای است که تشریفات خاص معامله، در آن نباشد. در عالم حقوق نیز قانون مدنی، در ماده ۳۳۹ خود، لفظ داد ستد و وقوع عقد بیع، به موجب داد و ستد را پیش بینی کرده و در واقع، بیع معاطات را بیعی می داند که ایجاب و قبول آن، با عمل داد و ستد، بدون گفتن لفظی، اظهار شده است.
مثل این که فروشنده، مال مورد معامله را به خریدار بدهد و خریدار، مبلغ را به فروشنده تحویل بدهد، بدون آن که کلمه ای بین آن ها، رد و بدل شود. معاطات، در زندگی روزمره و خرید و فروشی که ما روزانه برای برطرف کردن احتیاجات خود انجام می دهیم، کاربرد بسیاری دارد. وقتی از سوپرمارکت خرید می کنیم، صحبتی از انعقاد عقد بیع، به میان نمی آید، بلکه؛ ما کالای مورد نیاز خود را دریافت کرده و وجه آن را به فروشنده می پردازیم و عقد بیع معاطات، واقع می شود.
ارکان بیع
ایجاب و قبول، یکی از ارکان اصلی عقد بیع هستند و به معنای هر آن چیزی است که قصد و رضای طرفین و اراده آن ها، بر ایجاد و انشا معامله را نشان دهد. در عالم حقوق، الزامی نیست که ایجاب و قبول، در عقد بیع، حتما به لفظ باشد و اظهار آن، با اشاره یا حرکات و یا هر آن چیزی که بیانگر قصد باشد نیز قابل قبول است.
به عبارت دیگر، به زبان آوردن ایجاب از طرف بایع و به زبان آوردن قبول از طرف خریدار، شرط صحت معامله نیست ؛ بلکه انجام عملی که درعرف، نشان دهنده قصد بیع و ایجاب و قبول است و صراحتا، قصد و رضای طرفین را نشان می دهد، کافی می باشد.
شرایط بیع معاطاتی
- وجود بایع و مشتری
- وجود مبیع و ثمن
- داد و ستد یا قبض و اقباض، به گونه ای که نشان دهنده قصد و رضای طرفین، بر معامله باشد
- اهلیت طرفین معامله
بیع معاطات لازم است یا جایز؟
در خصوص جایز یا لازم بودن بیع معاطاتی، باید گفت، از آنجا که بیع معاطاتی در حقوق ایران، یکی از انواع عقد بیع است و در واقع، ایجاب و قبول آن، به جای لفظ، با عمل داد و ستد و قبض و اقباض، بدون گفتن لفظی، نشان داده شده و با توجه به اینکه عقد بیع، لازم است؛ بیع معاطاتی نیز لازم می باشد.
حکم بیع معاطاتی
در پاسخ به این پرسش که حکم بیع معاطات چیست، باید گفت، با توجه به اینکه ماده ۳۳۹ قانون مدنی، داد و ستد را نیز به عنوان ایجاب و قبول، در وقوع عقد بیع، پذیرفته و صرف ایجاد و قبول لفظی را شرط صحت عقد بیع، ندانسته و با در نظر گرفتن این نکته که معاطات نیز به معنای داد و ستد می باشد، می توان گفت که بیع معاطات صحیح است.
در حقیقت، این موضوع که لفظ، در به وجود آمدن عقود، طریقیت دارد نه موضوعیت، امری پذیرفته شده است. طریقیت داشتن، یعنی آن امر، یکی از راه های انعقاد عقد بوده و شرط صحت آن نیست؛ اما موضوعیت داشتن یعنی نبود آن، در بی اعتباری عقد، موثر خواهد بود.
سوالات متداول
۱- بیع معاطاتی چیست؟
بیع یا معامله معاطات عقد بیعی است که ایجاب و قبول آن یعنی اعلام اراده و قصد و رضای طرفین بر ایجاد عقد با عمل آن ها که داد و ستد و قبض و اقباض بوده بدون بیان هیچ گونه لفظی صورت گرفته.
۲- شرایط بیع معاطات چیست؟
اعلام قصد و رضا و ایجاب و قبول طرفین با انجام قبض و اقباض و داد و ستدی که صریحا نشان رضایت آن ها باشد و اهلیت داشتن طرفین از جمله شرایط بیع معاطاتی هستند که جزئیات آن در متن مقاله ارائه شده است.
۳- بیع معاطاتی جایز است یا لازم؟
بیع معاطات یکی از عقود لازم است که با فوت و جنون و سفه طرفین یا صرفا با اراده یک طرف عقد برهم نخواهد خورد.