نگهداری سگ در آپارتمان از منظر قانون چه حکمی دارد؟

در جوامع امروزی بسیار مشاهده می شود که انسان ها حیوانات خانگی مثل گربه،سگ،خرگوش و یا سایر حیوانات در خانه نگهداری می کنند اما در بین این حیوانات نگهداری سگ در آپارتمان با نژاد های مختلف بسیار زیاد شده است. شاید اولین دلیل آن این باشد که سگ اولین حیوانی بود که بشر اولیه توانست آن را اهلی کند اما در دین مبین اسلام لمس سگ از منظر فقهی حرام است.

در دین اسلام، حمایت از حیوانات اعم از وحشی و اهلی، امری مهم شمرده شده؛ تا آنجا که در سوره‌های مختلف قرآن مانند انعام، عنکبوت و نساء، از حیوانات به‌عنوان نشانه‌های قدرت و عظمت الهی یاد شده است. ضمن اینکه در مکتب اسلام، سفارش‌های اعجاب‌انگیزی درباره ترحم به جانوران شده است.

با اینکه بر اساس احکام و قوانین اسلامی سگ نجس است، اما قوانین حمایتی و حیاتی اسلام شامل این حیوان نیز می‌شود و آسیب رساندن به انواع حیوانات نیز ظلم و دارای عقوبت اخروی است، زیرا همه جانداران تحت آفرینش خداوند قرار گرفته‌اند.

در متون اسلامی سگ به انواع مختلفی مانند سگ شکاری، سگ نگهبان خانه، باغ، مزرعه و سگ گله تقسیم شده است که در صورت از بین بردن این گونه سگ‌ها، برای آنان دیه تعیین شده است. (جواهرالکلام – ج. ۴۳– ص. ۳۹۸، ۳۹۹) لذا دین مقدس اسلام نگاه ویژه‌ای به حیوانات داشته است.

ما می خواهیم در این مقاله از مجله حقوقی دادمان اول نگهداشتن سگ را در محیط زندگی از منظر فقهی بررسی کرده و سپس از منظر قانون تملک آپارتمانها و قانون مجازات به این منظر بپردازیم.

علت حرام بودن نگهداشتن سگ از منظر فقهی:

در قرآن کریم سخنی از ظهارت یا نجاست از سگ به میان نیاورده است زیرا قرآن کریم مسائل فقهی را به صورت کلی بیان کرده است و ما باید برای دریافت دقیق مسائل فقهی بنا به دستور قرآن کریم به روایات و احادیث ائمه اطهار رجوع کنیم.

اما روایاتی وجود دارد که از امام علی(ع) و امام صادق(ع) و شیخ صدوق(ره) که اشاره به نجس بودن سگ دارند که به شرح ذیل است:

امام علی (ع)  در مورد نجاست سگ می فرمایند: از نزدیک شدن به سگ ها بپرهیزید و کسی که سگ مرطوبی را لمس کرد، لباسش را بشوید و چنان چه سگ خشک بود، بر لباسش آب بپاشد. همچنین محمد بن مسلم از امام صادق(ع) در مورد سگ سلوقی که نوعی سگ شکاری معروفی می باشد سوال کرد. امام فرمودند: چنان چه که او را لمس کرده ای دستت را بشوی.

شیخ صدوق(ره) در مورد سگ های شکاری فرموده است: مقداری آب به محل ملاقات بپاشید، کافی است و شستن لازم نیست اما با این حال باز هم سگ را نجس می دانند.

آیا نگهداری سگ جرم است؟

در قانون مجازات اسلامی ما اصل بر برائت است یعنی هیچ فردی مجرم نیست مگر در قانون مجازات ما جرم انگاری شده باشد یعنی فعل یا ترک فعل آن توسط فرد جرم شناخته شود که اخیرا در ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ جرم انگاری شده است.

ماده ۲۹۵ قانون مجازات به نحو ذیل است:

هرگاه کسی فعلی که انجام آن را برعهده گرفته یا وظیفه خاصی را که قانون بر عهده او گذاشته است، ترک کند و به سبب آن، جنایتی واقع شود، چنانچه توانایی انجام آن فعل را داشته باشد جنایت حاصل به او مستند می شود و حسب مورد عمدی، شبه عمدی، یا خطای محض است، مانند این که مادر یا دایه ای که شیر دادن را برعهده گرفته است، کودک را شیر ندهد یا پزشک یا پرستار وظیفه قانونی خود را ترک کند.

این ماده یک ماده کلی است که مبین این مورد است که چگونه فعل یا ترک فعل فرد منجر به انجام جرم میشود.اما در خصوص نگهداری سگ ماده ۵۰۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ چنین بیان می دارد که:

(( اگر سگ تربیت‌شده و دارای قلاده هم باشد و اگر از سوی مالک آن با هر انگیزه‌ای اعم از شوخی و مزاح یا به قصد ترساندن و ایجاد خوف یا بدون هیچ انگیزه‌ای، حیوان به سمت اشخاص اعم از کودکان، بانوان یا سالمندان و حتی افراد بزرگ‌سال حرکت کند یا حیوان در مقابل این افراد پارس کند و موجبات ترس شخص را فراهم کند و از وحشت واردشده، صدمه جسمی، روحی و روانی به اشخاص وارد گردد یا اینکه موجب سقط جنین زنان باردار یا سکته و فوت اشخاص شود، به موجب عمل مادی غیر اصابتی، مطابق قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، در صورت فوت شخص، قتل عمدی محسوب شده و مالک سگ محکوم به قصاص است.))

همچنین طبق ماده ۵۲۲ قانون مجازات اسلامی:

اگر فردی که دارای حیوان هست از حمله احتمال حیوان آگاه است و در صورت تقصیر او منجر به صدمه شود صاحب حیوان ضامن است اما اگر در اثر تقصیر او نباشد،آن فرد ضامن نیست.لازم به ذکر است نگهداری حیوان یا شی که منجر به خطر و آسیب شود و فرد قادر به مراقبت و حفظ آن نباشد مانند تقصیر است.

همچنین طبق ماده ۳۳۴قانون مدنی می گوید که :

مالک یا متصرف حیوان مسئول خساراتی نیست که از ناحیه آن حیوان وارد می شود مگر این که در حفظ حیوان تقصیر کرده باشد لیکن در هر حال اگر حیوان به واسطه عمل کسی منشا ضرر گردد،فاعل آن عمل مسئول خسارت وارده خواهد بود.

به نظر می آید علت این جرم انگاری ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی باشد که در نظر دارد:

هر اقدامی که علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل:

۱.آلوده کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی آب آلوده

۲.دفع غیر بهداشتی فوضولات دامی و انسانی و مواد زائد

۳.ریختن مواد مسموم کننده در رودخانه

۴.زباله در خیابان و کشتار غیر مجاز دام

۵.استفاده غیر مجاز فاضلاب خام یا پس اب تصفیه خانه های برای مصارف کشاورزی

تشخیص این ‌که اقدام مزبور تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط ‌زیست شناخته می‌شود و نیز غیرمجاز بودن کشتار دام و دفع فضولات دامی و همچنین اعلام جرم مذکور حسب مورد بر عهده‌ی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان ‌دامپزشکی خواهد بود.

به جهت اینکه بهداشت محیط امری ضروری و تضمین کننده‌ی سلامت افراد جامعه است..

همان‌طور که در بند ۱۵ ماده‌ی ۵۵ قانون شهرداری‌ها به این مهم اشاره شده است که برای پرهیز از انتشار بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان، دفع فضولات از وظایف شهرداری است.

طبق موارد فوق الذکر نشان میدهد که نگه داشتن سگ طبق قانون مجازات اسلامی  در صورتی که منجر به آسیب روحی وجسمی شود و همچنین منجر به آلودگی محیط زیست شود جرم شناخته شده و فرد مسئول جبران خسارت است.

دلایل موجه برای عدم نگهداری سگ در آپارتمان

اما جز در موارد اشاره‌شده، نگهداری سگ در آپارتمان ، چون موجب آلودگی محیط زیست و همچنین شیوع بیماری‌های مشترک بین حیوان و انسان می‌شود، منع شده است.

از منظر بهداشت محیط زیست، می‌توان به بیماری‌های مشترک بین انسان و سگ مانند هاری، بیماری لیتوسپیروز (بیماری عفونی)، بیماری‌های انگلی، آلودگی با کک، و بیماری گال و قارچ‌ها اشاره کرد.

به هر تقدیر، بنا به دلایل و بر مبنای مذکور، نگهداری حیوانات محدود شده است. از منظرقانونی، به موجب تبصره ماده ۳ آیین‌نامه اجرایی قانون تملک آپارتمان‌ها، نگهداری هر نوع حیوان ولو اهلی در مشاعات آپارتمان ممنوع است، اما بعضی از افراد با این دیدگاه که «چهاردیواری اختیاری است»، در آپارتمان و منازل خود مبادرت به نگهداری از انواع حیوانات اهلی یا سگ می‌کنند.

نگهداری از انواع حیوانات اهلی و به طور خاص نگهداری سگ در آپارتمان به دلیل زندگی اشتراکی افراد با یکدیگر و لزوم حفظ آرامش و آسایش از یک سو و صدای حیوان که قابل کنترل از سوی صاحب آن نیست، از سوی دیگر، منتهی به نارضایتی ساکنان در آپارتمان می‌شود، که این پدیده از دو جهت قابل مقابله است؛ در مرحله نخست، با تذکر کتبی از طریق ارایه اظهارنامه رسمی از سوی مدیریت ساختمان برای خروج حیوان و در مرحله دوم در صورت عدم توجه صاحب حیوان، موضوع قابلیت پیگیرد قانونی از سوی مراجع قضایی با عنوان «مزاحمت» را دارد.

با توجه به فرهنگ و آموزه‌های مذهبی ناشی از شریعت اسلامی، نگهداری سگ در آپارتمان ممکن است برای همه یا بعضی از ساکنان قابل تحمل نباشد و حتی اگر صاحب حیوان ادعا کند که بهداشت سگ تحت نظر پزشک کاملا مراعات شده است، که این ادعا ولو قابل اثبات باشد قابل پذیرش نیست، در این صورت دارنده سگ چاره‌ای جز خروج حیوان از آپارتمان یا تغییر محل سکونت و زندگی خود ندارد.

از جنبه دیگر، نگهداری سگ در باغات و منازل ویلایی بزرگ و روستاها، نه در مناطق شهری که منازل به هم متصل و چسبیده است، به علت وسعت مناطق و پراکندگی منازل و محیط طبیعی سازگار و همچنین نگهداری انواع سگ‌ها، آن هم صرفاً به جهت محافظت و نگهبانی، از منظر اسلام و عقل فاقد اشکال است، زیرا افرادی که در این‌گونه مناطق زندگی می‌کنند، برای محافظت از جان و مال خود ناگزیر به نگهداری از سگ هستند، زیرا دفاع از جان و مال از سوی قانونگذار مجاز شناخته شده است. اما در بافت‌های متراکم شهری، پارس سگ و آلودگی محیطی، قابل شکایت و پیگرد قانونی است.

آیا نگهداری سگ طبق قانون تملک آپارتمانها جرم است؟

طبق ماده ۳ قانون آیین نامه اجرایی تملک آپارتمان ها:

قسمت ‌‌هایی از ساختمان و اراضی و متعلقات آن‌ها که به ‌طور مستقیم و یا غیر مستقیم مورد استفاده تمام شرکا ‌‌می ‌‌باشد، قسمت‌های مشترک محسوب ‌‌می ‌‌گردد و ‌‌‌نمی ‌‌توان حق انحصاری بر آن‌ها قائل شد.

بر اساس این قانون نگهداشتن حیوان در قسمت مشاع ساختمان تخطی از قانون است و همسایگان میتوانند از متخطی شکایت کنند.

مراد از نقاط مشترک آپارتمانها:

• راهرو
• راه پله
• پشت بام
• پارکینگ

و هیچ کس نمیتواند از همسایه ها از آن برای انحصار خود استفاده کند.

نحوه شکایت از همسایه دارای حیوان خانگی

اگر در واحدی که حیوان نگهداری میشود سر و صدا یا بیماری منتشر شود که موجب آزار بقیه شود همسایگان می توانند از آن فرد شکایت کنند و این شکایت میتواند از این طریق ثبت در دفتر خدمات الکترونیک قضایی  و دادخواست رفع مزاحمت در دادسرای صالحه یا شورای حل اختلاف طرح دعوا کرد و بهتر است یک استشهادیه ضمیمه شکواییه  شود که ۵ نفر از همسایگان آن را امضا کرده باشند.

میزان مجازات همسایه متخطی

اگر فرد متخطی برای بار اول مرتکب این جرم شود قاضی می تواند مجازات او را تبدیل کند یا تخفیف دهد و لازم به ذکر است این تبدیل یا تخفیف فقط در بار اول صورت میگیرد و این تبدیل میتواند از تبدیل زندان به جزای نقدی بین ۵۰۰ هزارتومان تا ۱ میلیون تومان باشد و اگر برای بار دوم فرد ممجدد مرتکب خطا شد مجازات مقرر و مد نظر اضی انجام میشود.

 سگ گردانی در شهر

در خصوص پدیده سگ‌گردانی در شهر، چون سگ نیاز به گردش و جست و خیز دارد، باید گفت: گرداندن سگ از سوی صاحبان آن بیشتر در مناطق و معابر عمومی از قبیل: کوچه، خیابان، پارک و … اتفاق می‌افتد، اما به دلیل دفع ادرار و انتشار و انتقال بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان، گرداندن سگ از نظر بهداشتی و قانونی منع می‌شود. به دلیل اینکه بهداشت محیط ضامن سلامت افراد جامعه است. چنانچه در بند ۱۵ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها به این نکته اشاره شده است که برای جلوگیری از شیوع امراض مشترک بین انسان و حیوان، دفع حیوانات مضر از وظایف شهرداری است.

با ملاحظه سایر مواد قانونی می‌توان به این نتایج دست یافت که قانونگذار به صورت کلی در موضوع، قانون وضع کرده است. از جمله می‌توان به تفسیر ماده ۵۰۱ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ اشاره کرد که بر اساس آن، چنانچه سگ تربیت شده و دارای قلاده نیز باشد، اگر از سوی صاحب آن با هر انگیزه‌ای اعم از شوخی یا به قصد ترساندن یا بدون هیچ انگیزه‌ای، حیوان به سمت افراد اعم از کودکان، بانوان یا سالمندان و حتی افراد بزرگسال حرکت کند یا حیوان در مقابل این افراد پارس کند و موجبات وحشت فرد را فراهم سازد و از وحشت وارده، صدمه جسمی، روحی و روانی به افراد وارد شده یا اینکه موجب سقط جنین زنان باردار یا سکته و فوت افراد شود، به موجب عمل مادی غیراصابتی، وفق بند «پ» ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، در صورت فوت فرد، قتل عمدی محسوب شده و صاحب سگ محکوم به قصاص خواهد شد و در صورتی که عمل حیوان منتهی به آسیب جسمی و صدمه روحی یا روانی شود صاحب حیوان به استناد مواد ۵۲۲ و ۵۲۳ قانون فوق الذکر ملزم به جبران خسارت به دلیل تقصیر در نگهداری حیوان است.

در بحث نگهداری سگ در آپارتمان چون ترس از سگ برای غالب افراد، امری ذاتی محسوب می‌شود و از طرف دیگر در قبال ترس، واکنش افراد متفاوت است که این عکس‌العمل بستگی به شرایط جسمی، روحی و روانی فرد دارد؛ لذا در واکنش به ترس از سگ، امکان وقوع هرگونه آسیبی وجود دارد که در این صورت صاحب آن، بنا به قوانین مذکور، علاوه بر قصاص یا محکومیت‌های کیفری، دارای مسئولیت مدنی نیز خواهد بود.