جرم گرانفروشی و جرم کم فروشی از جرائمی میباشد که علاوه بر مجازات دنیوی مشمول مجازات و عقوبت های اخروی هم می باشد و به نوعی در تمام ادیان و مجامع به عنوان عملی ناشایست شناخته میشود. دین ما به کسب روزی حلال بسیار تاکید شده است، براین اساس بخشی از قوانین و مقررات اقتصادی که با کسب درآمد همراه است همین موضوع را مد نظر قرار می‌دهد. در سازوکار اداری-حقوقی ایران، سازمان تعزیرات حکومتی و مدیران و فعالان این عرصه برای جلوگیری از افزایش جمعیت گران فروشان اقدام به تصویب قوانینی کرد‌ند و مجازات‌هایی را برای گران‌فروشان و محتکران در نظر گرفتند، به‌عبارتی یکی از موانع کسب روزی حلال جرم گران فروشی و کم فروشی است.
براساس ماده ۲ قانون تعزیرات، جریمه جرم گرانفروشی عبارت است از:
«عرضه کالا یا خدمات به بهای بیش از نرخ‌های تعیین شده توسط مراجع رسمی به‌طور علی‌الحساب یا قطعی و اجرا نکردن مقررات و ضوابط قیمت‌گذاری و انجام هر نوع اقدامات دیگر که منجر به افزایش بهای کالا یا خدمات برای خریدار شود.»
۵ بار جرم گران فروشی ۱۰ برابر مبلغ گرانفروشی جریمه، نصب پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به عنوان متخلف صنفی به مدت دو ماه، تعلیق پروانه کسب به مدت ۶ ماه و همچنین تعطیلی محل کسب را در پی دارد.
جرم گرانفروشی فقط شامل کالا نیست و خدمات را نیز شامل میشود. بنا بر تعریف ماده ۵۷ گرانفروشی عبارت است از «عرضه یا فروش کالا یا ارائه خدمت به بهایی بیش از نرخ‌های تعیین شده به وسیله مراجع قانونی ذی‌ربط.»
ماده ۲ قانون تعزیرات حکومتی نیز ضمن ارائه همین تعریف دایره «نرخ‌های تعیین شده» را فراتر از نرخ‌های قطعی تا نرخ‌های علی‌الحساب نیز گسترش داده و گفته است:
«جرم گرانفروشی عبارت است از عرضه کالا و خدمات به بهای بیش از نرخ‌های تعیین‌شده توسط مراجع رسمی به طور علی‌الحساب یا قطعی.»
ماده ۱ قانون تشدید مجازات محتکران و گران‌فروشان نیز درباره جرم گران فروشی می‌گوید:
عرضه کالا به بیش از نرخ متعارف و در مورد کلاهایی که به دست دولت توزیع میشود به بیش از نرخ تعیین شده توسط دولت
مواد مذکور «عدم اجرای مقررات و ضوابط قیمت‌گذاری» و همچنین «انجام هر نوع عملی که منجر به افزایش بهای کالا یا خدمت به زیان خریدار شود» را از دیگر موارد جرم گرانفروشی عنوان کرده‌اند.
قانون تعزیرات حکومتی، مجازات جرم گرانفروشی را در ۴ میزان (مقدار) دسته‌بندی کرده است:
الف)جریمه گران فروشی تا مبلغ ۲۰ هزار ریال
ب)جریمه گرانفروشی از مبلغ بیش از ۲۰ هزار ریال تا مبلغ ۲۰۰ هزار ریال
ج) جریمه گران فروشی از مبلغ بیش از ۲۰۰ هزار ریال تا مبلغ یک میلیون ریال
د)جریمه گرانفروشی بیش از یک میلیون ریال
مجازات جرم گران فروشی از نظر فقهی :
سود گرفتن در فروش کالا حد معینی ندارد بنابراین تا وقتی که به حد اجحاف نرسد و برخلاف مقررات دولت نباشد اشکال ندارد.
جریمه جرم گرانفروشی مانند غش کردن در معامله، غبن است و آن فریب دادن فروشنده است در قیمت یعنی جنس را به زیادتر از ارزشی که دارد به کسی که از قیمت آن بی خبر است بفروشد.
حضرت صادق (علیه السلام) می فرماید:
فریب دادن و به زیادتر از قیمتش فروختن به کسی که بی خبر است، حرام است . و نیز می فرماید: فریب دادن مومن در معامله حرام است
در روایت دیگر فرمود:
کسی را که به تو وثوق دارد فریب مده، زیرا فریب دادنش حلال نیست
جرم کم فروشی به چه معناست؟
طبق ماده ۵۸ قانون تعزیرات حکومتی جریمه کم فروشی جرم کم فروشی عبارت است از عرضه یا فروش کالا یا ارائه خدمت کمتر از‌میزان یا معیار مقرر شده.
جریمه کم فروشی در قانون تعزیرات حکومتی با عنایت به دفعات تکرار در طول هر سال به شرح زیر است:
۱ ) متخلف علاوه بر الزام به پرداخت خسارت وارد شده به خریدار یا مصرف‌کننده در مرتبه اول به دو برابر مبلغ کم فروشی
۲ ) در مرتبه دوم به چهار برابر مبلغ کم فروشی جریمه میشود.
۳ ) در مرتبه سوم به شش برابر مبلغ کم فروشی جریمه میشود و علاوه بر پرداخت جریمه پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به‌عنوان متخلف صنفی به‌مدت دو هفته نصب میشود.
۴ ) در مرتبه چهارم به هشت برابر مبلغ کم فروشی جریمه میشود و پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به‌عنوان متخلف صنفی به‌مدت یک‌ماه نصب میشود.
۵ ) در مرتبه پنجم و مراتب بعدی به ده برابر مبلغ کم فروشی جریمه میشود و به‌مدت دو ماه پارچه یا تابلو بر سر در محل کسب به‌عنوان متخلف صنفی نصب می‌گردد. همچنین به مدت شش ماه پروانه کسب وی تعلیق و محل کسب تعطیل می‌گردد.
تبصره :
عدم انجام خدمات پس از فروش در دوره ضمانت(گارانتی) توسط متعهد در حکم کم‌فروشی است و متخلف از این امر علاوه بر انجام خدمت مربوط، به جریمه‌های موضوع این ماده نیز محکوم میشود. مبنای محاسبه ارزش خدمات پس از فروش، قیمت کارشناسی خدمات مورد نظر است که توسط کارشناسان سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان تعیین میشود.
جرم کم فروشی در اسلام
یکی از مسائلی که قرآن کریم در آیات متعدد آن را مطرح کرده است مسائل اقتصادی است که در دین اسلام نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است و آیات زیادی در زمینه اقتصاد بیان شده است و برای اهمیت اقتصاد در دین همین بس که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند :
ما قام و لاستقام دینی الا بمال الخدیجه و سیف علی بن ابیطالب علیه السلام:بر پا نشد و استقامت نکرد دین من الا به دارایی خدیجه و شمشیر علی بن ابی طالب علیه السلام
اصلاح کردن اقتصاد یک ملت و یک قوم یکی از برنامه های مهم انبیای الهی بوده که برای مثال خداوند متعال در آیات متعددی جریان حضرت شعیب رو نقل می کنه که از مردم خودش میخواسته که آداب خرید و فروش را رعایت کنند و کم فروشی نکنند :
ویا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمیزانَ بِالْقِسْطِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدینَ : اى قوم من، پیمانه و ترازو را به داد، تمام دهید، و حقوق مردم را کم مدهید، و در زمین به فساد سر برمدارید.(هود۸۵)
از اهمیت مساله کم فروشی همین بس که در قران کریم خداوند متعال یک سوره را با نام این مساله قرار داده است و با شدن و با استفاده از کلمه ویل از آن نهی کرده و فرموده است :
(وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفینَ : واى بر کمفروشان،مطففین۱)
اما در اینکه منظور از کم فروشی چیه و آیا فقط در مورد کسانی که مشغول به کسب و کار و داد و ستد هستند صدق می کند یا نه باید گفت که کم فروشی نسبت به هر شغلی صدق می کند :
- اینکه معلمی در نحوه تدریس خود به دانش آموزان کم کاری کند .
- اینکه کارمندی زودتر از تمام شدن وقت اداری کار خود را به پایان برساند .
- اینکه کارگری آن چنان که باید و شاید کار نکند .
همه اینها میتواند مصداق هایی از کم فروشی باشد که خداوند متعال به آن وعده عذاب داده است و در نتیجه از گناهان کبیره محسوب میشود .
** چند نکته مهم
۱- کم فروشی باعث قحطی و خشک سالی میشود
هرگاه مردم گرفتار گناه کمفروشى شوند، زمین روئیدنىهاى خود را از مردم باز مىدارد و مردم به قحطى تهدید مىشوند
۲- کم فروشی نسبت به همه نهی شده چه مسلمان باشد و چه غیر مسلمان چون در این سوره تعبیر به الناس شده که همه افراد را میتواند شامل شود .
۳- کلمه ویل به معنای هلاکت و عذاب که بیشتر در قران کریم در مورد کافرین و مشرکین و دروغ گویان استفاده شده است این بار در حق کم فروشان به کار برده است که نشان دهنده زشتی و پلیدی این عمل است.
گردآورنده : موسسه حقوقی سروش نافع دادمان