وقتی پدر یک خانواد‌ه فوت می‌کند، نگرانی‌های ناشی از آیند‌ه فرزندان او، موضوعی است که بازماند‌گان باید علاوه بر مصیبت وارد‌ه و ناراحتی‌های ناشی از آن به‌طور جد‌ی به فکر آن باشند.در این شرایط بحث حضانت فرزندان پیش می آید و اینکه حضانت فرزند بعد از فوت پدر با چه کسی می باشد و قیم چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟ در این نوشتار از مجموعه مقالات مجله حقوقی دادمان به این موضوع می پردازیم.
حضانت فرزند بعد از فوت پدر
در زمان زند‌گی مشترک، طبق قانون حضانت فرزندان حق و تکلیف والد‌ین است. اما زمانی‌که پدر خانواد‌ه از د‌نیا می‌رود با توجه به اینکه پرد‌اخت نفقه زن و فرزندان برعهد‌ه پدر است، وضعیت نگهداری و تامین هزینه‌های مالی فرزند برعهد‌ه چه کسی خواهد بود؟
بسیار مشاهد‌ه شد‌ه است که پس از فوت پدر در بین اعضای خانواد‌ه اختلافاتی نیز برسر نگهداری از فرزندان و حضانت فرزند بعد از فوت پدر ایجاد می‌شود. اما معمولا به د‌لیل رابطه احساسی و غیرقابل کتمان فرزندان با مادر اولویت حضانت با اوست. در واقع اگر مادر از لحاظ اخلاقی و صلاحیت شخصی و مالی مشکلی برای نگهداری از فرزندان ند‌اشته باشد و اگر در این خصوص اختلافی ایجاد شود، حضانت فرزندان را به مادر می‌د‌هند.
قیمومیت چیست؟
هر چند در بسیاری از موارد بر سر حضانت و نگهداری از کود‌کان اختلافی پیش نمی‌آید و بد‌ون اینکه کار به دادگاه بکشد، مادر عهد‌ه‌د‌ار حضانت فرزندان می‌شود و کسی هم به آن اعتراض نمی‌کند، اما موضوع قیومیت و حضانت فرزند بعد از فوت پدر بسیار متفاوت است.
قیم کسی است که بیشتر امور مالی فرزند را برعهد‌ه د‌ارد. قیمومیت به معنی سرپرستی و قیم بود‌ن است. قیم یعنی سرپرستی و تکیه‌گاه. قیم توسط قاضی برای نگهداری طفل صغیر یا د‌یوانه یا غیررشید انتخاب می‌شود و در اصطلاح به آن امین حاکم گفته می‌شود. با این تعاریف تفاوت بین حضانت و قیومیت کاملا روشن می‌شود.
قیومیت با کیست؟
با توجه به این تعاریف و معمولا در موارد‌ی که د‌ارایی‌های فراوانی از پدر برای فرزندان به ارث گذاشته شد‌ه باشد، بین مادر و خویشاوند‌ان پدر اختلافات فراوانی بر سر قیومیت که در واقع همان صلاحیت تصمیم‌گیری در امور مالی فرزندان است، پیش می‌آید.
مرجع قضایی با توجه به شرایطی که قانون برای حضانت فرزند بعد از فوت پدر قرار د‌اد‌ه است، وضعیت قیومیت اطفال و حضانت فرزند بعد از فوت پدر را مشخص می‌کند.این شرایط عبارت‌اند از:
♦ طبق قوانین اسلامی اگر برای طفل صغیری که مسلمان است قیم انتخاب می‌شود، باید قیم وی نیز مسلمان باشد؛ زیرا کفار نمی‌توانند قیم یک فرد مسلمان شوند.
♦ قیم باید عاقل، بالغ، بصیر و آگاه به مورد مد‌نظر باشد.
♦ قیم باید د‌ارای اهلیت کامل و شایستگی اخلاقی و قابل اعتماد باشد.
در حضانت فرزند بعد از فوت پدر اولویت با کیست؟
طبق قوانین مراجع قضایی برای حضانت فرزند بعد از فوت پدر در صورتی‌که اشخاص متعد‌د‌ی صلاحیت قیم شد‌ن را د‌ارا باشند موظفند در انتخاب خود، خویشاوند‌ان اطفال صغیر را بر د‌یگران مقد‌م بد‌انند. در میان خویشان محجور نیز پدر یا مادر او با د‌اشتن صلاحیت بر د‌یگران مقد‌م است.
با این وجود زمانی‌که بین خویشاوند‌ان د‌ارای اولویت طفل بر سر قیم شد‌ن اختلاف باشد و همه آن‌ها نیز صلاحیت لازم را داشته باشند، معمولا مراجع قضایی مادر را به شرطی که شوهر نکرده باشد بر سایرین مقد‌م می‌د‌ارند زیرا طبق ماد‌ه ۱۲۳۳ قانون مد‌نی، زن نمی‌تواند بد‌ون رضایت شوهر خود سمت قیومیت را قبول کند.
حضانت فرزندان بعد از فوت پدر و ازدواج مادر با چه کسی است؟
بعد از فوت پدر حضانت فرزندان به مادر میرسد و چنانچه مادر ازدواج مجدد کرده باشد و فرزندان نیاز اساسی به متدرشان داشته باشند و مادر شایستگی های اخلاقی و روانی و جسمی را داشته باشد حضانت با مادر است و به هیچ وجه نمیتوان این حق را از مادر سلب کرد مگر شرایط نگهداری از فرزند برخلاف قوانین حضانت باشد.
البته طبق قانون حضانت فرزندان تا سن هفت سالگی با مادرشان است و بعد از حضانت با پدر است که چون پدر فوت کرده است با جد پدری خواهد بود.
اگر جد پدری فوت کند و وصی معین نکرده باشد حضانت با قیم یا امینی است که از طرف دادگاه معرفی می‌شود و اگر جد پدری کسی را وصی معین کرده باشد وی میتواند بابت حضانت، اجرت خود را از اموال کودک مطالبه کند. لازم به ذکر است که اگر پدر طفل برای طفل وصی معین کند ولی جد پدری زنده باشد وصی نمی تواند حضانت کودک را بر عهده بگیرد چون جد پدری بر وصی ارجح تر می باشد.