حق حبس زوجه اختیاری است برای هر یک از طرفین قرارداد که براساس آن حق دارند اجرای تعهد خود را موکول به اجرای دیگری کنند. شرایط تحقق حق حبس و شرایط سقوط حق حبس چیست؟ در این نوشتار از مجله حقوقی دادمان با ما همراه باشید تا به تمام این پرسشها پاسخ دهیم.
حق حبس زوجه در نظام های حقوقی مختلف
حق حبس یک نوع ضمانت اجرای تعهدات متقابل در عقود معوض است. این حق در نظام‌های حقوقی مختلف پیش‌بینی شده است.
برای مثال بر طبق کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا اگر بر اساس قرارداد خریدار حق داشته باشد که کالا را قبل از پرداخت پول بررسی کند، می‌تواند تا زمانی که به او اجازه انجام وارسی داده نشده، از پرداخت ثمن امتناع کند.
در قانون ایران نیز به حق حبس اشاره شده و در موارد متعدد به کار رفته است.
برای مثال در ماده ۳۷۱ قانون تجارت یا در ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی به این حق اشاره شده است. در قانون به جای اصطلاح حق حبس زوجه ، از عبارت‌هایی مانند حق خودداری از تسلیم مبیع یا ثمن، حق امتناع از ایفای وظایف زناشویی و غیره نیز استفاده شده است.
شرایط تحقق حق حبس زن
برای اینکه حق حبس محقق شود، باید تعهدات حال باشند و برای آن‌ها موعد تعیین نشده باشد. تعهدات طرفین باید هم‌زمان باشد و هیچ یک موجل نباشد و یا اگر موجل است، هردو تعهد اجل یکسان داشته باشد. اگر این موعد مقرر یکی نباشد، حق حبس برای طرفی که موعد تعهد او دورتر است ایجاد می‌شود.
شرایط سقوط حق حبس زوجه
درج شرط سقوط حق حبس در ضمن عقد قرارداد توسط طرفین. (حق حبس یک حق مالی است و امکان اسقاط آن وجود دارد.)
در صورتیکه به حکم عرف یا قانون، انجام یکی از تعهدات باید زودتر از تعهد دیگر باشد. برای مثال در عقد جعاله پس از پایان کار پرداخت اجرت انجام می‌شود.
مالی که شخص، متعهد به تسلیم آن بوده یا تعهدی که باید انجام می‌داده، تسلیم و یا انجام شود.
حواله ثمن یا مبیع کلی در حکم تسلیم ثمن و مبیع است و موجب سقوط حق حبس می‌گردد.
حق حبس زن در صورت فسخ یا اقاله قرارداد
اگر عقد فسخ شود در خصوص پس دادن هر یک از عوضین به طرف مقابل، حق فسخ ایجاد نمی‌شود. اما اگر عقد با اقاله از بین رود، در بازگرداندن عوضین حق حبس ایجاد می‌شود. زیرا اقاله نوعی عقد است و عوضین در این عقد باید جابه‌جا شود و درنتیجه حق حبس در اقاله قابل تصور است.
شرایط اعمال حق حبس از سوی زوجه در عقد نکاح
مهریه باید حال باشد. اگر مهر مدت‌دار و دارای زمان باشد، زوجه در زمان معین حق مطالبه آن را خواهد داشت و چون حق حبس مربوط به زمان عقد نکاح است، زوجه در صورتیکه مهر او حال نباشد نمی‌تواند از حق حبس استفاده کند.
اما اگر مرد تا زمان رسیدن تاریخ مطالبه مهریه، ایفای وظایف زناشویی را از زوجه مطالبه نکند، زوجه در موعد پرداخت مهریه همچنان حق حبس خواهد داشت. اگر مهر مدت‌دار نباشد، به محض وقوع عقد زوجه مالک مهر است و در صورت نقد بودن مهریه می‌تواند آن را مطالبه کند و تا زمانیکه مرد مهریه را نپرداخته، زن می‌تواند حق حبس خود را اعمال نماید. لازم به ذکر است که اگر زوج از پرداخت نفقه خودداری کند، زوجه حق شکایت کیفری خواهد داشت.
زوجه در صورتی حق حبس خواهد داشت که پیش از دریافت مهریه وظایف زناشویی خود را ایفا نکرده باشد. بر همین اساس اگر زوجه از زوج تمکین خاص کند، حق حبس او ساقط می‌شود و پس از آن دیگر نمی‌تواند برای دریافت مهریه از تمکین(تمکین عام و تمکین خاص) امتناع نماید.
حق حبس زوجه در صورت اعسار زوج
حق حبس زن با اعسار مرد از بین نمی‌رود زیرا به هر صورت عدم توانایی مرد در پرداخت مهریه، حق دریافت مهریه و حق حبس را از زن سلب نمی‌کند.
در همین راستا اگر با درخواست زوج و با دادخواست اعسار او، دادگاه مهریه را قسط بندی کند یا مهلت عادله دهد، باز هم مهر موجل نخواهد شد و در نتیجه حق حبس زن ساقط نمی‌شود.
لازم به ذکر است که اگر زنی با اطلاع نسبت به عدم توانایی مالی زوج به عقد او درآید، نمی‌تواند از حق حبس استفاده کند و یا تقاضای بطلان عقد را بنماید و اگر بعد از عقد از اجرای وظایف زناشویی خود به اعتبار اجرای حق حبس زوجه امتناع نماید، شناخته خواهد شد.