فرض کنید که یکی از دوستان و آشنایان شما اتومیبل پرایدی دارد و همیشه شنیده اید که اتومبیل او از لحاظ فنی سالم است و همیشه بدون دردسر می توان از آن استفاده کرد مثلا شنیده اید که اتومبیل ویژگی هایی مثل گازسوز بودن دارد و سیستم صوتی خوبی روی آن نصب شده است که به امتیازات آن می افزاید. حالا بعد از چند ماه دوست شما تصمیم گرفته است که اتومبیل پراید خود بفروشد و شما هم بابت وجود ویژگی های مورد نظرتان در اتومبیل پیشنهاد فروش آن را قبول می کنید و آن را می خرید اگر چه تا به حال اتومبیل را از نزدیک ندیده اید. بعد از اینکه معامله انجام شد و شما پولی بایت آن پرداخت کردید و زمان تحویل گرفتن آن می رسد، متوجه می شوید که سیستم گازسوز ماشین برداشته شده است در حالی که اتومبیلی که شما قصد خرید آن را داشتید و درباره آن شنیده بودید و تصمیم به خریدش گرفتید ، گازسوز بوده است! در این شرایط تکلیف چه خواهد بود؟ آیا می توان قرارداد را فسخ کرد؟ قانون مدنی در این شرایط خیار رویت و تخلف از وصف را در نظر گرفته است.
خیار رویت و تخلف از وصف در ماده ۴۱۰ قانون مدنی به این ترتیب تعریف شده است :
هر گاه کسی مالی را ندیده و آن را فقط به وصف بخرد بعد از دیدن اگر دارای اوصافی که ذکر شده است نباشد مختار می شود که بیع را فسخ کند یا به همان نحو که هست قبول نماید.
بنابراین وقتی کسی مالی را ندیده باشد و صرفا با توجه به اوصافی که از آن شنیده است، اقدام به خرید آن می کند ولی بعد از تحویل گرفتن کالا متوجه می شود که کالا فاقد ویژگی هایی است که درباره آن شنیده بود، هم می تواند معامله را فسخ کند و هم می تواند آن را به همان ترتیبی که هست بپذیرد و در این باره این مشتری است که تصمیم می گیرد.
شرایط اعمال خیار رویت و تخلف از وصف
برای اینکه خیار رویت و تخلف از وصف اعمال شود باید یکی سری شرایط وجود داشته باشد تا در صورت آن با استناد به این خیار بتوان اقدام به فسخ قرارداد کرد.این شرایط عبارتند از:
۱- اولین شرط از شرایط اعمال خیار رویت و تخلف از وصف این است که مالی که موضوع معامله است، یک مال معین باشد. مال معین مالی است که بتوان آن را در عالم واقعیت نشان داد و مشخص باشد مانند خودرو پراید نوک مدادی مدل سال ۹۰ . بنابراین خیار رویت و تخلف از وصف، در مورد مال کلی کاربرد ندارد . در مثال فوق در صورتی که خریدار پس از مشاهده خودرو متوجه تفاوت وصف شود، حق فسخ معامله خودرو را دارد.
۲- دومین شرط از شرایط خیار رویت و تخلف از وصف این است که این خیار در صورتی قابلیت اعمال دارد که کالای مورد معامله یا همان مبیع قبل از اینکه معامله شود، رویت نشده باشد؛ یعنی خریدار آن را ندیده باشد و تنها به صرف شنیدن اوصافی درباره آن قصد خرید آن را کرده باشد و بعد از رویت متوجه شود که کالا ویژگی هایی که در موردش ذکر شده بود و باعث ترغیب او به انجام معامله شده بود را ندارد. بنابراین در صورتی که کالا قبل از خرید به هر طریقی رویت شود، دیگر امکان استناد به این خیار وجود ندارد .
۳- در صورتی که برای مال مورد معامله ویژگی هایی در نظر گرفته نشده باشد و بدون رویت خریداری شود، دیگر امکان استناد به خیار رویت و تخلف از وصف وجود ندارد زیرا همانطور که نام این خیار برمی آید، اعمال آن مربوط به زمانی است که وصفی برای مبیع در نظر گرفته شده باشد و بعد از دیدن کالا، متوجه عدم وجود وصف ذکر شده در آن شویم .
۴- اعمال خیار رویت و تخلف از وصف فوری است . یعنی به محض اینکه مشتری از عدم وجود وصف مورد نظر در کالا مطلع شد، باید آن را اعلام کند و از حق فسخ خود استفاده کند در غیر این صورت سکوت او به منزله رضایت و پذیرفتن قرارداد به همان ترتیب در نظر گرفته خواهد شد.