در حقوق ایران شهادت شهود به عنوان بینه شرعی و دلیل قانونی محسوب میشود و با شهادت دو شاهد مرد یا یک شاهد مرد و دو زن یا یک شاهد مرد به ضمیمه قسم مدعی، بسیاری از دعاوی یا ادعاهای مالی و حقوقی قابل اثبات است. به همین دلیل موضوع شهادت کذب و دروغگویی شهود بسیار در دادگاهها شایع است و در نتیجه برای شهادت دروغ نیز مجازات مقرر شده است و باید نحوه دفاع در برابر شهادت کذب و دروغگویی شهود را در دادگاه بدانیم.
دفاع در برابر شهادت کذب و دروغگویی شهود
یکی از معضلات دادرسیهای فعلی در دادگاهها، شهادت کذب است. در این پروندهها، خواهان یا خوانده با آوردن چند گواه و شاهد دروغگو، ادعای واهی و غیرواقع خود را اثبات میکند و حق طرف مقابل دعوا تضییع میشود. اما پرسش این است که راههای اثبات شهادت کذب و دروغگویی شهود چیست و چه دفاعی در برابر شهادت دروغ و شهود دروغگو مطرح کنیم؟ در این موارد سه دفاع وجود دارد:
جرح شهود
جرح شهود که در بین افراد عام به عنوان اعتراض به شهادت شهود شناخته میشود، به معنای اعلام و اثبات عدم شرایطی در شهود است که قانونگذار وجود آن شرایط را ضروری میداند مثل عدالت، عدم تکدیگری و عدم نفع شخصی در دعوا و غیره که در قوانین فوق ذکر شده است.
اما این دفاع در برابر شهادت کذب و دروغگویی شهود در اکثر موارد غیرقابل انجام است. چون معمولا شهود شرایط کلی را دارند یا اثبات خلاف آن شرایط دشوار است.
شهود معارض
شهود معارض یعنی شهودی هستند که شهادت آنها در تعارض با شهادت شهود طرف مقابل است. آوردن شهود معارض توسط مدعی علیه در برخی نظریات فقهی مورد پذیرش واقع نشده است. چرا که آوردن شهود به عهده مدعی است نه مدعی علیه. معذلک منعی در قوانین فوق الذکر در خصوص استناد به شهود معارض در مقابل شهود طرف مقابل وجود ندارد.
شکایت کیفری شهادت کذب
راه دیگر برای بی اثر کردن آثار حکم صادره بر اساس شهادت شهود، شکایت کیفری از شهود تحت عنوان شهادت کذب و دروغگویی شهود طبق ماده ۶۵۰ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی است.
البته اگر شاکی بتواند با دلیل و مدرک، کذب و دروغ بودن شهادت شاهد و گواه را اثبات کند، طبیعتاً با همین ادله میتواند در همان دادگاه اولیه مانع از آن شود که شهادت شهود به نتیجه و ثمر برسد.
در هر صورت، کسی که علیه وی شهادت داده شده است، اعم از اینکه بتواند با راههایی از جمله شهود معارض و اثبات تناقضگویی شهود، شهادت شهود را در دادگاه اولیه بی اثر کند یا نتواند بی‌اثر کند و حکم به ضرر وی صادر شود، میتواند شکایت کیفری کند و بعد از تحصیل حکم و رای دادگاه کیفری، از رای دادگاهی که بر اساس شهادت شهود به ضرر او صادر شده است، اعاده دادرسی کند.
سوالات جزئی از شهود برای اثبات شهادت کذب
تنها راه موثر و قوی برای اثبات شهادت کذب و دروغگویی شهود، پرسیدن سوالات ریز و جزیی در مورد حادثه از شهود و خود شخص استنادکننده به شهود و مقایسه آنها با یکدیگر است.
دادگاهها عموما به دلیل کمبود وقت به پرسیدن سوالات کلی از شهود و گواهان اکتفا میکنند و نان شهود دروغگو در همین کلی شهادت دادن است. بنابراین طرف مقابل باید با زیرکی و قدرت بیان، شهود را در پیچ و خم سوالات ریز و جزیی از حادثه گرفتار کند تا تعارض اظهارات و تناقضگویی شهود با یکدیگر و شهادت کذب آنها مشخص شود.
البته در مورد شهادت کذب و دروغگویی شهود در کلانتری، پرسیدن سوالات از شهود عملا ممکن و مرسوم نیست و صرفا در دادسرا و دادگاه طبق قانون متصور است.
ماده ۲۳۸ قانون آیین دادرسی مدنی در دعاوی حقوقی و ماده ۳۲۶ قانون آیین دادرسی کیفری در دعاوی کیفری به طرف مقابل که شهود علیه وی شهادت میدهند، حق پرسیدن سوالات از شهود را به صورت جداگانه داده است.
لذا باید از این حق قانونی با قدرت و زیرکی و اصرار در دادگاه استفاده کرد. ضمنا شهود باید جداگانه مورد پرسش قرار گیرند تا سوالات را به هم اطلاع ندهند و از هم تقلب نکنند.
همچنین در ابتدا و قبل از ورود شهود به اتاق دادگاه، باید خود استنادکننده به شهود، جریان روز واقعه را کامل و ریز به ریز شرح دهد و سپس شهود. بنابراین یکبار اظهارات طرف مقابل با شهودش و بار دوم اظهارات شهود با یکدیگر را مقایسه میکنیم.