قتل از مهم‌ترین رفتارهای ممنوعه‌‌ای است که در تمام جوامع انسانی جرم شناخته شده است. چراکه نتیجه‌‌ی آن سلب مهم‌ترین سرمایه‌ی خدادادی یک انسان یعنی حیات اوست. قانون مجازات اسلامی قتل را به سه نوعِ عمدی، شبه‌عمدی و خطای محض تقسیم نموده است. در این نوشتار از مجموعه نکات و دانستنی های حقوقی و کیفری دادمان به بررسی قتل خطای محض خواهیم پرداخت.
قتل خطای محض
طبق ماده‌ی ۲۹۲ قانون مجازات اسلامی، در موارد زیر قتل واقع‌شده از نوع خطای محض است:
الف- در صورتی که مرتکب قتل، رفتار مجرمانه را در حالت خواب، بیهوشی، مستی و مانند آن‌ها انجام دهد. در این موارد اگر رفتاری انجام شود که به مرگ شخص دیگر منجر گردد، قتل واقع‌شده از نوع خطای محض است. با این حال باید توجه داشت که اگر مرتکب آگاه و متوجه باشد که اقدامی که انجام می‌دهد، نوعاً موجب جنایت بر دیگری می‌شود و با این‌حال این اقدام را انجام دهد و به مرگ دیگری منتهی شود، قتلی که واقع می‌شود از نوع عمدی خواهد بود. مانند این‌که شخصی بداند شرایط به‌نحوی است که اگر بخوابد، به روی طفلی که در مجاورت او خوابیده، خواهد غلتید و با این‌حال بخوابد و رفتاری را انجام دهد که به مرگ آن طفل بیانجامد، قتل واقع‌شده از نوع عمد خواهد بود.
ب- قتلی که از سوی اشخاص صغیر و مجنون واقع می‌شود، خطای محض است. صغیر به شخصی گفته می‌شود که به سن بلوغ شرعی (۹ سالگی در دختران و ۱۵ سالگی در پسران) نرسیده است و منظور از مجنون نیز شخصی است که دارای اختلال روانی ویژه است، به‌گونه‌ای که نمی‌تواند درستی یا نادرستی رفتار خویش را تشخیص دهد.
پ- اگر مرتکب رفتار، نه قصد ارتکاب رفتار مجرمانه را داشته باشد و نه قصد این را داشته باشد که شخصی که نسبت به او رفتار مجرمانه را انجام می‌دهد به قتل برسد، ولی با این حال قتل واقع شود، قتل واقع‌شده از نوع خطای محض خواهد بود. مانند این‌که شخصی به‌قصد شکار به یک محیط طبیعی برود و در این محیط که محل زیست حیوانات است، با تصور این‌که حیوانی پشت درختچه پنهان شده، تیری به سمت درخت رها کند، ولی اتفاقاً تیر به انسانی برخورد کند. در این حالت تیرانداز از وجود انسانی در آن محیط اطلاع نداشته و حتی احتمال هم نمی‌داده است که انسانی در آن‌جا باشد. در این صورت اگر قتلی واقع شود، از نوع خطای محض خواهد بود. با این‌حال باید توجه داشت که اگر این شخص با آگاهی و توجه نسبت به این‌که اقدام او در این محیط نوعاً موجب آسیب‌رسیدن به شخص دیگر می‌شود و در عین حال آن را انجام دهد، قتل واقع‌شده عمدی خواهد بود. مانند این‌که شخصی با اسلحه به دنبال شخص دیگر بدود و شخص دوم وارد یک خیابان شلوغ و پر رفت‌وآمد شود. در این حالت اگر او در این خیابان پر رفت‌وآمد به سمت این شخص شلیک کند، اما تیر به‌جای آن شخص به فرد دیگری اصابت نماید و منجر به قتل شود، قتل واقع‌شده از نوع عمد خواهد بود، نه خطای محض.
مجازات قتل خطای محض
تنها ضمانت اجرایی که در قانون برای قتل خطای محض تعیین شده، پرداخت دیه است.
مسئول پرداخت دیه در قتل خطای محض
در قتل عمدی و شبه‌عمدی خود مرتکب باید دیه را بپردازد، ولی در قتل خطای محض این‌گونه نیست: اگر قتل خطای محض با شهادت شهود، قسامه یا علم قاضی ثابت شود، دیه را عاقله باید بپردازد و اگر قتل با اقرار مرتکب صادر شده باشد، باید خود مرتکب دیه را پرداخت کند.
منظور از عاقله پدر، پسر و بستگان مذکر نسبی پدری و مادری یا پدری به ترتیب طبقات ارث است. همه‌ی کسانی که در زمان فوت می‌توانند ارث ببرند، به‌صورت مساوی مکلّف به پرداخت دیه هستند. البته عاقله در صورتی مسئول پرداخت دیه است که عاقل و بالغ بوده و هم‌چنین توانایی مالی برای پرداخت دیه را داشته باشد.
در صورتی که مرتکب قتل، عاقله نداشته باشد یا عاقله توانایی مالی برای پرداخت دیه را نداشته باشد، خود او مکلّف به پرداخت دیه خواهد بود. اگر خود مرتکب هم توانایی مالی برای پرداخت دیه نداشته باشد، دیه از بیت‌المال پرداخت خواهد شد.