یکی از مهم‌ترین کاربردهای قرارداد صلح، صلح عمری است که مزایای زیادی به همراه دارد. یکی از مواردی که خیلی مورد توجه قرار گرفته است بحث صلح عمری راه حلی برای انتقال اموال قبل از فوت می باشد که موضوع این نوشتار از مجله حقوقی دادمان می باشد.
اگر فردی املاک و دارایی‌هایی داشته باشد، پس از مرگ وی این اموال به وراث او منتقل می‌شود. حال اگر فردی بخواهد اموال خود را تا زمانی که زنده است بین فرزندان و وراث خود تقسیم کند و در عین حال تا زمانی که در قید حیات است از منافع دارایی‌هایی خود بهره مند شود می‌تواند از روش صلح عمری استفاده کرده و اموال خود را به دیگران صلح کند.
صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت قراردادی است که بر اساس آن مالک، مالکیت ملک خود را به دیگری واگذار می‌کند با این شرط که تا زمانی که زنده است بتواند از مال یا منافع مال خود استفاده کند و بعد از مرگ وی صلح کامل شده و علاوه بر مالکیت بر خود ملک حق استفاده از منافع آن هم به شخص مورد نظر (متصالح/انتقال گیرنده) منتقل می‌شود. یکی از محدودیت‌هایی که در رابطه با وصیت وجود دارد این است که شخص تنها می‌تواند در مورد یک سوم اموال خود وصیت کند و اگر بیش از ثلث اموال را وصیت کند، در صورتی نارضایتی وراث وصیت باطل می‌شود. حال اگر شخصی بخواهد بیش از یک سوم اموال خود را به یکی از وراث خود بدهد و در عین حال بخواهد تا زمانی که زنده است از منافع و مزایای مال خود بهره ببرد می‌تواند آن مال را به ورثه خود صلح کند.
صلح عمری راه حلی برای انتقال اموال قبل از فوت
در اجتماع صلح یکی از امور سفارش شده و مورد پسند است که افراد به آن مبادرت می‌کنند. صلح در حقوق زمانی به کار می‌رود که دو نفر برای اختلافی که دارند با هم قرارداد صلح می‌بندند و از طریق آن با یکدیگر آشتی و سازش نموده یا بابت اختلاف احتمالی که ممکن است در آینده رخ بدهد، با هم به توافق می‌رسند. اما کاربرد صلح امروزه بسیار بیشتر از گذشته شده است و افراد با انعقاد قرارداد صلح برای امور مختلف، دامنه حقوقی این نوع قرارداد را گسترش داده‌اند. یکی از این موارد، قرارداد صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت است.
قرارداد صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت چیست؟
قرارداد صلح عمری یک قرارداد خاص با قواعد خاص است که این روزها مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفته است. در تعریف صلح عمری برای انتقال اموال می‌توان گفت که این قرارداد به این ترتیب است که مالک یک ملک، آن را در شرایط بخصوصی به دیگری صلح می‌کند؛ به این‌صورت‌که:
اولا: مالک شرط می‌کند تا زمانی‌که زنده است، منافع ملک متعلق به خود او باشد مثلا بتواند آن را اجاره بدهد.
دوما: بعد از فوت مالک یا همان مصالح ( کسی که ملک خود را به صلح می‌دهد)، متصالح ( کسی که صلح به نفع او شده است ) به‌طور شش دانگ مالک مال و منافع آن شود. به این نوع قرارداد، قرارداد صلح عمری می‌گویند.
برای مثال پدری خانه خود را طی یک قرارداد رسمی به صورت صلح عمری به فرزند خود منتقل می‌کند. پدر ضمن این قرارداد شرط می‌کند که تا زمانی‌که زنده است بتواند از منافع ملک خود استفاده کند؛ مثلا بتواند آن را اجاره بدهد.
هم‌چنین شرط می‌کند که بعد از فوت او عین ملک و منافع آن به‌طور کامل متعلق به فرزندش باشد. البته مالک در عقد صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت می‌تواند حق فسخ نیز برای خود در نظر بگیرد.
در قرارداد صلح عمری با دو تعریف سر و کار داریم:
۱- مصالح : کسی است که ملک خود را بر اساس قرارداد صلح عمری به شخص دیگری صلح می‌کند. (انتقال دهنده)
۲- متصالح : فردی است که مصالح ملک خود را به نفع او صلح نموده است. (انتقال گیرنده)
صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت یکی از انواع صلح است که در آن مالک، ملک خود را با شرایطی به دیگری صلح می‌کند.
مزایای صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت
طبق قانون، افراد می‌توانند برای تعیین تکلیف اموالشان بعد از فوت، وصیت‌نامه تنظیم کنند.
با این حال نکته مهمی که در این خصوص وجود دارد آن است که افراد تنها می‌توانند تا یک سوم اموال خود را برای بعد از فوت وصیت کنند. بنابراین، در این حالت دو سوم مابقی ارث بر اساس قانون ارث تقسیم می‌شود. به همین دلیل، کسانی که مایل‌اند تمام اموال را منتقل کنند باید سند رسمی انتقال تنظیم کنند.
از جمله مزیت‌های صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت این است که مالک مال ضمن انتقال سند حق استفاده از مال را تا پایان عمر برای خودش حفظ می‌کند.
بنابراین مزایای صلح عمری برای انتقال اموال به شرح ذیل است:
اولا: صلح عمری باعث انتقال کل مال به متصالح می‌شود.
دوما: اموال بعد از فوت متوفی به متصالح منتقل می‌شود و مالک در دوران حیات حق استفاده از آن را برای خود حفظ می‌کند.
آثار و مزیت های عقد صلح نامه
۱- اگر مالک بخواهد قبل از مرگ تکلیف اموال خود را مشخص کرده و تقسیم اموال را به نظر وراث منوط نکند، می‌تواند تا زمانی که زنده است اموال خود را به هر کس که خود بخواهد صلح کند.
۲- اگر فرد مالکیت اموال خود را به فرد دیگری واگذار کند، دیگر نمی‌تواند از منافع و مزایای آن‌ها بهره مند شود. در قرارداد صلح عمری فرد با وجودی که مالکیت ملک خود را به دیگری انتقال می‌دهد می‌تواند تا پایان عمر از منافع آن استفاده کند.
۳- قرارداد صلح عمری در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و اعتبار زیادی دارد.
۴- میزان مالیات بر قرارداد صلح عمری بسیار کمتر از مالیات بر ارث است.
مدارک لازم برای صلح عمری برای انتقال ملک قبل از فوت
۱- سند ملکی ملک مربوطه؛ اعم از سند تک برگی و یا دفترچه‌ای.
۲- پایان کار؛ مشروط بر اینکه موضوعصلح عمری، اعیانی احداثی باشد.
۳- جواب استعلام شهرداری.
۴- جواب استعلام دارایی.
۵- اسناد هویتی مصالح و متصالح، شامل کارت ملی و شناسنامه طرفین.
۶- جواب استعلام اداره ثبت.
۷- اجاره نامه عرصه، در حالتی که ملک موضوع صلح عمری، اوقافی باشد.
شرایط ابطال صلح عمری
مصالح هر زمان که بخواهد می‌تواند با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی قرارداد صلح عمری را به اختیار خود و به صورت یکطرفه فسخ نماید. اگر مصالح در زمان تنظیم قرارداد صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت برای خود حق فسخ تعیین نکرده باشد، این حق از او گرفته می‌شود و در هیچ صورتی قادر به فسخ نخواهد بود.
در موارد زیر می‌توان قرارداد صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت را در دادگاه باطل کرد:
فقدان قصد طرفین: به معنی این است که هر دو طرف معامله قصد انجام معامله را نداشته باشد و یا عقد صوری باشد.
فقدان اهلیت: بدین معنی است که شخص از نظر قانونی این حق را نداشته باشد که مالک شود یا ملک خود را انتقال دهد. (عاقل، بالغ و رشید نباشد)
اشتباه در موضوع قرارداد
اشتباه در طرف معامله
نامشروع بودن جهت قرارداد
معلوم و معین یا شرعی و عقلانی نبودن مورد معامله
اگر متصالح فوت کند نیز چون نمی‌توان اموال را به وارث او اهدا کرد، قرارداد صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت به خودی خود فسخ می‌شود و مصالح می‌تواند فرد دیگری را به عنوان متصالح انتخاب کند. البته اگر مصالح در قرارداد ذکر کند که ملک را به نوادگان و وراث متصالح صلح کرده است، این مشکل رفع می‌شود.
روش فسخ یا ابطال صلح نامه
به طور کلی برای فسخ قراردادها کسی که به موجب قانون حق فسخ داشته باشد در ابتدا باید قصد خود مبنی بر فسخ قرارداد را به طرف مقابل اعلام نماید. معمولا با ارسال اظهارنامه‌ای این کار انجام می‌شود.
در مرحله بعد، خواهان با ارائه دادخواست به دادگاه حقوقی تقاضای فسخ قرارداد را مطرح می‌نماید.
در واقع، با وجودی که حق فسخ قرارداد به مصالح داده شده و نیازی به رضایت متصالح نیست اما دادگاه باید تایید کند که خواهان دارای حق فسخ است.
البته انجام موارد بالا در صورتی لازم است که فسخ قرارداد صلح عمری برای انتقال اموال قبل از فوت منوط به شرایط خاصی باشد. معمولا در متن قرارداد صلح عمری نوشته می‌شود که مصالح تا مدت زمان مشخصی بدون اینکه نیاز به مراجعه به دادگاه داشته باشد می‌تواند به صورت یکطرفه اقدام به فسخ و باطل کردن قرارداد نماید.
در صورتی که در قرارداد شرط خاصی قید نشده باشد، متقاضی فسخ با مراجعه به دادگاه و در صورت وجود برخی شرایط می تواند تقاضای فسخ یا ابطال صلح را مطرح کند. در این حالت فسخ معامله در سند ملکی درج و سند صلح صادره باطل می‌شود.