یکی از مهم ترین حقوقی که طرفین عقد معوض دارند، آن است که تا طرف مقابل به طور کامل به تعهدات قانونی خود عمل نکرده است، حق دارند از انجام تعهدات خود امتناع کنند که چنین موضوعی در حقوق تحت عنوان حق حبس نیز شناخته شده است .در این مقاله قصد داریم شرایط اجرایی حق حبس در ازدواج دوم زن را مورد بررسی قرار دهیم.
در عقد نکاح نیز زن می تواند با شروطی از حق حبس خود ضمن عقد ازدواج استفاده کند؛ به این صورت که تا مرد به طور کامل به تعهدات قانونی خود ( یعنی پرداخت مهریه به زن ) عمل نکرده است، زن نیز قادر است تا از انجام تکالیف زناشویی خود در قبال شوهر ( یا تمکین در برابر مرد ) خودداری کند. البته اعمال حق حبس در عقد نکاح منوط به شرایطی نیز شده است و تنها در صورت وجود شرایط قانونی است که زن امکان استفاده از حق حبس در ازدواج را خواهد داشت که یکی از این شرایط، عدم وقوع رابطه زناشویی یعنی سابقه تمکین از سوی زن است.
شرایط استفاده از حق حبس در نکاح
بر اساس قانون مدنی، تا زمانی که مرد مهریه همسر خود را به طور کامل نپرداخته باشد، زن نیز این اختیار را خواهد داشت تا از تمکین در برابر شوهر خود امتناع کند که این مفهوم ضمن ماده ۱۰۸۵ از قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته است و در عرف و همچنین در قانون تحت عنوان حق حبس زن در عقد نکاح شناخته می شود . لازم به ذکر است که بر اساس قانون، در صورتی زن می تواند حق حبس خود را اعمال کند که برخی از شرایط قانونی برای انجام این امر وجود داشته باشند که از جمله شرایط استفاده از حق حبس در نکاح بر اساس قانون می توان به موارد زیر اشاره نمود :
اولا در شرایطی زن می تواند به حق حبس خود استناد کرده و از تمکین در برابر شوهر خودداری کند که مهریه او حال باشد . مهریه حال به مهریه ای گفته می شود که مهلتی برای پرداخت آن قرار داده نشده باشد و به اصطلاح حقوقی، مهریه مؤجل نباشد.
ثانیا در صورتی زن می تواند از حق حبس خود ضمن عقد نکاح استفاده نماید که قبلا در مقابل شوهر تمکین به عمل نیاورده باشد. بنابراین، تمکین قبلی زن از شوهر به ویژه تمکین خاص که ناظر بر روابط زناشویی میان زوجین است، سبب ساقط شدن حق حبس زن در عقد نکاح خواهد شد .
در صورتی که شرایط قانونی مذکور وجود داشته باشد، زن قادر است تا به حق حبس خود در دادگاه استناد کرده که به تبع آن، دعوای الزام به تمکین زن در صورت استفاده از حق حبس به نتیجه ای نخواهد رسید.
شرایط حق حبس در ازدواج دوم زن
حق حبس در ازدواج دوم زن به چه صورت خواهد بود و آیا زن در ازدواج دوم خود نیز می تواند به حق حبس استناد کرده تا از تمکین در قبال شوهر معاف گردد؟ یا اینکه ازدواج دوم زوجه یکی از موارد سقوط حق حبس زوجه محسوب می شود؟
در قانون مدنی برای استفاده زوجه از حق حبس شرایطی پیش بینی شده است که عبارتند از اینکه مهریه زن حال باشد و همچنین اینکه زن قبلا از شوهر خود تمکین نکرده باشد. لذا ازدواج دوم زن تاثیری در استفاده زوجه از حق حبس نخواهد داشت .
به عنوان مثال در صورتی که زن قبلا یک بار ازدواج کرده باشد و رابطه زناشویی به وقوع پیوسته و ازدواج منجر به جدایی شده باشد، در صورتی که زن مجددا ازدواج کرده و هنوز با شوهر خود رابطه زناشویی برقرار نکرده باشد نیز به لحاظ قانونی امکان امکان استناد به حق حبس خود در ازدواج دومی را نیز خواهد داشت؛ چرا که تمکین از شوهر فعلی ملاک برخورداری زن از حق حبس خواهد بود و ازدواج قبلی زن ملاک عدم بهره مندی از حق حبس نیست و ارائه دادخواست حق حبس زن به دادگاه در موارد اختلافی، امکان پذیر خواهد بود. نکته مهمی که در این خصوص وجود دارد آن است که در صورت استفاده از حق حبس توسط زن، همچنان حق دریافت نفقه پابرجا خواهد بود و مرد مکلف است نفقه زن را به وی بپردازد .
در چه صورتی مهریه به زن تعلق نمیگیرد؟
بر اساس اصل تعلق مهریه به زن، با وقوع عقد نکاح، زن، مالک مهریه است و چون حق مالکیت دارد، می تواند، هرگونه تصرفی که قصد کند، همچون بخشش مهریه انجام دهد. اما مواردی در قانون پیش بینی شده است که در این شرایط، مهریه به زن تعلق نمی گیرد.
به موجب ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی:
هر گاه شوهر، قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر، بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد، حق دارد، مازاد از نصف را عینا یا مثلا یا قیمتا استرداد کند.
بنابراین، اگر قبل از آنکه، نزدیکی بین زوجین رخ دهد، زوج، همسر خود را طلاق بدهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و بقیه مهریه، به او تعلق نخواهد گرفت، حتی اگر آن را دریافت کرده باشد، شوهر، حق استرداد آن را خواهد داشت.
بر اساس ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی :
اگر یکی از زوجین، قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد، زن مستحق هیچ گونه مهری نیست.
در نکاح دائم، زوجین می توانند، بعد از عقد، مهر را تعیین کنند، اما بر اساس این ماده، اگر قبل از نزدیکی بین آنها و تعیین مهریه، یکی از آنها فوت کند، در این صورت مهریه به زن تعلق نمی گیرد.
به موجب ماده ۱۰۹۸ قانون مدنی:
در صورتی که عقد نکاح، اعم از دائم یا منقطع، باطل بوده و نزدیکی واقع نشده، زن، حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته، شوهر می تواند آن را استرداد نماید.
بنابراین، بر اساس این ماده از قانون مدنی، بطلان عقد نکاح، در صورتی که نزدیکی بین زوج رخ نداده باشد، سبب می شود، مهریه به زن تعلق نگیرد.