صنعت نساجی در ایران دارای قدمتی طولانی و یکی از مهم ترین بخش های اشتغال زا است. این صنعت در سال های اخیر با مشکلاتی روبرو شده و توجه به مشکلات آن بسیار ضروری است. نساجی در میان نیازهای اساسی اقتصادی در درجه ی سوم اهمیت پس از موادغذایی و مسکن قرار دارد و ۴ درصد ارزش افزوده ی صنعتی و ۱۰ درصد از کل صادرات صنعت کشور را شامل می شود.
میزان سرمایه گذاری ارزی برای ایجاد یک شغل در صنعت نساجی در ایران در مقایسه با بعضی از صنایع همچون خودروسازی، بسیار پایین است. از آنجا که این صنعت نسبت به بخش های اقتصادی در سطح ملی و نیز در بین زیربخش های صنعت، بالاترین توان اشتغال زایی را به خود اختصاص داده و در حال حاضر ۱۸ درصد اشتغال در صنعت مربوط به نساجی است، بنابراین، مشکلات آن و رفع آنها اهمیت بسیاری دارد.
نساجی عبارتست از ریسندگی یا بافندگی، هنر بافتی است که در آن برای تولید پارچه، دو مجموعه مجزا از نخ‌ها و رشته‌ها که تار و پود نامیده می‌شوند، در هم بافته شوند. رشته‌های تار در قطعه پارچه به صورت طولی، و رشته‌های پود در عرض از این سو به آن سو می‌روند.
دانش نساجی در مورد الیاف و نخ‌های کاربردی در صنایع نساجی، پارچه‌های بافته‌شده، منسوجات بی‌بافت، پوشاک، کاربردهای غبر پوشاک از تولیدات نساجی، روش‌های تولیدی و کنترل کیفی مرتبط، به تحقیق می‌پردازد.
بخشهای مختلف صنعت نساجی در ایران
صنعت نساجی در ایران در بخشهای زیر فعال است:
- تولید الیاف نساجی مصنوعی
- تولید نخ از الیاف طبیعی یا الیاف مصنوعی و یا ترکیبی از آنها
- تولید پارچه بافته شده از نخ
- تولید منسوجات بی بافت از الیاف یا نخ
- رنگرزی پارچه، چاپ پارچه و تکمیل کالای نساجی
- تولید منسوجات خاص مورد نیاز در سایر صنایع
- فعالیت‌های مشترک، تحت عنوان خوشه، یکی از رویکردهای توانمندسازی این صنعت است
ایده طرح پایش صنعت نساجی در ایران، با هدف مشخص شدن وضعیت کنونی این صنعت و پیش بینی آینده آن شکل گرفت. با جمع‌آوری آمار و اطلاعاتی از قبیل وضعیت صادرات و واردات انواع کالاهای نساجی، مصرف انواع پوشاک و منسوجات در خانوارها، تعداد و ظرفیت تولید واحدهای دارای پروانه بهره برداری فعال و یا در حال احداث در شاخه های مختلف صنعت نساجی و … منابع اولیه گردآوری شدند. برای محاسبه ظرفیت تولید واقعی انواع کالاهای نساجی و برآورد کمبودها و کاستی ها و نقاط قوت در هر زمینه فعالیت، آمارگیری از واحدهای بزرگ تر و یا سرشماری صنعتی از واحدهای کوچک تر توسط متخصصان صنعت نساجی در حال انجام است. همچنین از دست اندرکاران زبده این صنعت برای بازرسی و راستی آزمایی اطلاعات دریافت شده از واحدهای مربوطه استفاده گردید.
هدف از انجام این پژوهش، در درجه اول مشخص شدن توان تولید محصولات مختلف این صنعت و در درجات بعدی تعیین دقیق جایگاه صنعت نساجی در بین سایر صنایع کشور و مشخص کردن میزان مصرف سرانه محصولات نساجی می باشد. بدین ترتیب تصویر روشنی از وضعیت صنعت نساجی بدست می آید.
با مشخص شدن وضعیت و توان تولید صنعت نساجی در ایران و با دانستن میزان واردات و صادرات، می‌توان میزان مصرف برای کل کشور و میزان مصرف سرانه را محاسبه کرده و با در نظر گرفتن این میزان مصرف سرانه، می توان آینده‌ی صنعت نساجی را در ایران پیش‌بینی کرد.
مهم ترین دستاورد این پژوهش، این است که توان تولید منسوجات و عمر ماشین آلات در بخش های مختلف مشخص شده تا بتوان با تقویت بخش تولید، چه از نظر تأمین مواد اولیه مورد نیاز و افزایش تولید محصولات مختلف در کشور و چه از نظر به روز رسانی تکنولوژی تولید (ماشین آلات) و بالطبع ارتقای کیفیت محصولات تولید داخل، از واردات بدون برنامه که به نظر میرسد به شدت به این صنعت آسیب رسانیده است، جلوگیری کرد.
از دیگر دستاوردهای این پژوهش می توان به تشکیل یک بانک اطلاعاتی جامع برای صنعت نساجی اشاره کرد که می تواند در اختیار کل صنعت نساجی در ایران قرار گیرد؛ بدین ترتیب علاوه بر اینکه وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت جهاد کشاورزی، صنایع پتروشیمی، سازمان برنامه و بودجه و سایر سازمان‌های ذی‌ربط میتوانند از راهکارهای ارائه شده و اطلاعات موجود در این پژوهش برخوردار شده و برای آینده این صنعت برنامه ریزی هایی داشته باشند. صاحبان صنعت در رشته های مختلف نیز میتوانند از این برنامه ریزی ها بهره مند شده و به سرمایه گذاری های خود جهت بدهند.
موانع صنعت نساجی در ایران
- بالا بودن هزینه‌های تولید و قیمت تمام‌شده نسبت به کشورهای رقیب
- عدم توسعه و نوسازی لایه‌های پایین‌دستی صنعت تکمیل منسوجات، تولید پوشاک، خدمات و توزیع
- شبکه توزیع (عمده‌فروشی و خرده‌فروشی) به‌شدت سنتی، ناکارآمد، سازمان‌نیافته و متفرق و هزینه و سهم بالای آن از زنجیره‌های تأمین نساجی بدون ارائه خدمات ارزش افزوده لازم
- عدم وجود حمایت‌های لازم از نام و نشان تجاری ملی منسوجات و پوشاک و در نتیجه کمبود تعداد نام و نشان تجاری قوی داخلی
- محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی در طراحی محصولات و ایجاد محتوای فرهنگی و مـد در منسوجات و پوشاک مبتنی بر تقاضای بازار
- خلأ هدف‌گذاری و چشم‌انداز در سطح بنگاه‌های صنعت
- فرهنگ استفاده از پوشاک خارجی
- ضعف در طراحی محصولات مبتنی بر تقاضای بازار
- استفاده از ماشین‌آلات قدیمی و فرسوده در تولید
- بروز نبودن فناوری تولید برخی محصولات
- عدم نگاه زنجیره ای دولت و ذینفعان به کل صنایع نساجی و پوشاک
- عدم اتصال مالیات بر ارزش افزوده و عدم اخذ مالیات از مصرف کننده نهایی
- ایجاد محدودیت های زیاد برای برندهای داخلی
- عدم برنامه ریزی صحیح در حوزه صادرات و عدم ساز و کار مناسب در تجارت بین المللی و حمل و نقل پول و کالا
- عدم دسترسی سهل و با قیمت مناسب به مواد اولیه اعم از صنایع پایین دستی پتروشیمی و پنبه و ملحقات